Summary
Samenvatting geschiedenis H8
- Course
- Level
Samenvatting geschiedenis H8 Memo bovenbouw
[Show more]
Seller
Follow
roosliberg
Content preview
Hoofdstuk 8Paragraaf 1: de Verlichting
Wat is de Verlichting?
Zelf nadenken
Veel mensen in de 18e eeuw vonden dat kerkelijke rituelen effect hadden. De rituelen gaven de
mensen een gevoel van zekerheid. In tegenstelling tot deze mensen vond Voltaire dit gevoel van
zekerheid misplaatst: iets werd zonder bewijs voor waarheid aangenomen en er mocht geen
kritiek op worden geleverd. Voltaire nam niet zomaar aan wat de kerk vond, maar ging echt zelf
nadenken. Deze nieuwe, kritische manier van denken werd ‘verlichting’ genoemd. Het aantal
mensen dat zoals Voltaire begon te denken nam steeds meer toe, vooral sinds het vertrouwen in
het eigen verstand enorm gegroeid was (wetenschappelijke revolutie) = Verlichting.
Kritiek op kerk en samenleving
Verlichte denkers hadden kritiek op de relatie van God tot de natuur, de samenleving en de rol van
de kerk. In opvoeding en scholing zagen ze de belangrijkste manier om de samenleving als geheel
te verbeteren en te verlossen van misvattingen. In de 18e eeuw waren veel denkers optimistisch
over wat de mensheid zou kunnen bereiken.
Meningsverschillen
De verlichte denkers hadden ook verschillende meningen en waren het zo niet altijd met elkaar
eens, waardoor er veel gedebatteerd werd. Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) zag de
ontwikkeling van de westerse beschaving eerder als een afwijking van wat oorspronkelijk goed
was geweest dan als een vooruitgang naar een betere wereld.
Belangrijke debatten tussen verlichte denkers
God
Er ontstonden veel discussies over wat wel en niet waar was, vooral nadat uitkwam dat de Bijbel
niet altijd de waarheid sprak en ook door verschillende mensen geschreven bleek te zijn. Het was
moeilijk om te bepalen waar deze kritiek ophield, bijv:
in het boek van Balthasar Bekker (gep. 1691-1693) stelde hij vast dat in de Bijbel geen bewijs was
voor het bestaan van de duivel etc. Deze conclusie veroorzaakte veel ophef + zijn boek had grote
invloed op het afschaffen van heksenprocessen in Europa. Veel verlichte denkers vonden dat men
afwijkende religieuze opvattingen niet moest verbieden en zeker niet mocht vervolgen.
De meeste verlichte denkers waren gelovig, maar er waren wel verschillende opvattingen over de
rol van God. Voltaire bond was bijv. tegen vele optimistische verlichters; hij vond dat er te veel
kwaad en rampspoed in de wereld was. Hij en vele anderen hadden een ‘mechanistisch
wereldbeeld’ (deïsme) : God had de wereld, de mens en de natuurwetten geschapen, maar
bemoeide zich na de schepping niet meer actief met de wereld.
Spinoza stelde zich God niet meer voor als persoon, maar zag het goddelijke alleen nog in
natuurlijke processen. Deze gedachte was zelfs in de vrij tolerante Republiek streng verboden.
Moraal
De verlichte denkers waren het er wel over eens dat geopenbaarde religies met hun interprestaties
van heilige geschriften niet de voornaamste leidraad voor menselijk handelen kon zijn. De mens
moest zijn eigen verstand gebruiken en een moraal volgen die tot nut van de samenleving als
geheel was (universele moraal).
Politiek en staat
Naast het geloof schreven verlichte denkers ook veel over geloof en staat. Zo ontstonden er 3
belangrijke nieuwe ideeën:
1. Alle mensen hebben natuurlijke en politieke rechten.
2. De burgers kunnen de macht van een regering altijd terugnemen (volkssoevereiniteit).
3. Het voorkomen van machtsmisbruik (trias politica).
Rechtspraak
Verlichte denkers vonden dat bewijzen in de rechtspraak vaak onbetrouwbaar waren = werd in de
18e eeuw verboden. Ook kwam er veel kritiek op de irrationele wrede lijfstraffen.
Ontwikkeling van volken
De verlichte denkers begonnen met het cultuurrelativisme: religies van over de hele wereld werden
gelijkmatig met elkaar vergeleken. Ook werd de gedachte dat elke samenleving verschillende
fases doorloopt gebruikelijker (verschillende stadia). Hierin was de Europese samenleving het
verst gevorderd (basis Europees/westers superioriteitsgevoel).
, Hoofdstuk 8
Paragraaf 2 : Vorsten en verlichte ideeën
Verlicht absolutisme
Hervormingen in Pruisen en elders
Zodra Frederik van Pruisen koning van Pruisen werd, voerde hij hervormingen door:
religieuze vrijheid werd ingevoerd, kunsten en wetenschappen werden gestimuleerd, kanalen
werden aangelegd, het gebruik van lijfstraffen werd beperkt en hij streefde naar scholing voor alle
kinderen = moderne staat. Ook werd er een nationaal wetboek ingevoerd en een moderne
bureaucratie (edellieden, provincies en steden bepaalden niet langer hun eigen regels).
2 redenen waarom Frederiks koningschap verlicht absolutisme is:
1. Hij voerde zijn hervormingen in om de samenleving te verbeteren (met verlichte ideeën).
2. Hij baseerde zijn macht niet op religie, maar op een rationele redenering.
Volgens hem was de koning het best in staat om de welvaart te bevorderen: ‘eerste dienaar van
de staat’.
Grenzen aan de hervormingen
Frederik liet 1 misstand op het Pruisische platteland bestaan: de lijfeigenschap. De sociale
verhoudingen in Pruisen waren nog helemaal feodaal (middeleeuwen). Een lijfeigene was iemand
in dienst van edelen en was niet vrij, werd uitgebuit, leefde in grote armoede en werd soms
mishandeld. Hij schafte dit niet af, omdat hij de adel te vriend moest houden (geen opstand).
Keizer Jozef ll van Oostenrijk schafte dit wel af en kreeg zo te maken met grote opstanden van de
kerk, de adel en de boeren. Het verlicht absolutisme bracht meer vrijheid, maar ook veel
onzekerheid (veel veranderingen).
Het ontstaan van een publieke opinie
Tijdschriften, koffiehuizen en genootschappen
Veel koningen waren tegen de verlichte ideeën, desondanks bleven ze zich toch verspreiden. In
GB + Republiek bijv. door
1. Door tijdschriften (specators) : brachten nieuwtjes over politiek en wetenschap, waren bedoeld
om hun lezers op te voeden tot rationele en beschaafde burgers.
2. Koffiehuizen: een soort café waar je koffie kon drinken en tijdschriften kon lezen.
3. Genootschappen: Veel burgers waren zo geïnteresseerd in de nieuwe ontdekkingen en ideeën,
dat zij verenigingen oprichtten om samen onderzoek te doen, boeken te lezen en te discussiëren.
Heel populair waren de natuurkundige genootschappen + later maatschappelijke problemen.
In Frankrijk werden nieuwe ideeën verspreid via salons. Over al deze nieuwe ideeën vormden de
burgers zelf een oordeel = publieke opinie (verzameling van meningen als gevolg van discussies
onder de burgers).
Regeringen reageren verschillend
Frankrijk
- Vrijheid om ideeën uit te wisselen was beperkt (koningen vonden het normaal dat hun macht
vanzelfsprekend was, werden gesteund door adel + kerk).
- Adel en geestelijkheid hadden privileges (ancien régime)
- Verlichte denkers mochten geen kritiek hebben op het ancien régime (censuur)
- Bekende filosofen (Voltaire, Rousseau) werden uit Frankrijk verbannen
Toch verspreidden de ideeën zich: ideeën gingen via brieven, mensen durfden risico’s te nemen
en boeken werden in bijv. de Republiek (hoofdkwartier Europese boekproductie) gedrukt.
In de Republiek :
- Geen enkele religieuze groep vormde de meerderheid.
- Verschillende religieuze opvattingen werden getolereerd.
- Censuur werd vooral opgelegd door stedelijke autoriteiten (calvinistische kerk).
- Steden hadden eigen wetgeving (geen centraal bestuur).
- Regenten hadden weinig belang bij strenge censuur (onrust + schade economie).
In de Republiek werden alleen atheïstische boeken verboden + geschriften die de veiligheid van
de staat schaadden. Verbieden kon pas als een boek al eenmaal was uitgegeven = uitgevers
werden gestraft = mensen schreven onder een valse naam.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller roosliberg. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.01. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
76669 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now