Nederlandse samenvatting van het boek Psychotherapie - Van theorie tot praktijk (ISBN: 9789036806626)
23 views 1 purchase
Course
Overzicht van psychotherapie (PSB3NM12)
Institution
Rijksuniversiteit Groningen (RuG)
Book
Psychotherapie
Nederlandse samenvatting van het boek Psychotherapie - Van theorie tot praktijk (H1 t/m H8) (ISBN: 6626).
Vak: Overzicht van psychotherapie (PSB3N-M12)
Rijksuniversiteit Groningen
Ook verkrijgbaar in een bundel met Nederlandse college aantekeningen & Nederlandse samenvatting van alle (19)...
Complete samenvatting Psychotherapie. Van theorie tot praktijk.
All for this textbook (1)
Written for
Rijksuniversiteit Groningen (RuG)
Psychologie
Overzicht van psychotherapie (PSB3NM12)
All documents for this subject (9)
Seller
Follow
kellyhassing
Reviews received
Content preview
Samenvatting hoofdstukken boek Psychotherapie – van theorie tot praktijk (3e druk) Van
Deth (2014)
v 1. Wat is psychotherapie? (H1)
H1: Variaties op een thema: wat is ‘echte’ psychotherapie
De hedendaagse psychotherapie wordt al een hele tijd geconfronteerd met een
identiteitsprobleem. Zij moet zich een plaats verwerven binnen de psychologie en de
geestelijke gezondheidszorg (ggz) – en via de psychiatrie ook in de geneeskunde. Dat
betekent dat zij ‘zich moet bewijzen’ en een eigen terrein afbakenen. Dit is problematisch,
want voor de buitenwereld heeft de psychotherapie geen duidelijk imago, zij is innerlijk
verdeeld in diverse concurrerende ‘therapiescholen’. Een goede gids – wat dit boek beoogt
te zijn – probeert dit alles overzichtelijk in kaart te brengen. Na een afbakening van dit
terrein, tegen de achtergrond van geschiedenis en maatschappelijke context, worden de
belangrijkste ingrediënten van psychotherapie systematisch ontleed. Los van de
verschillende mogelijke therapievormen – waarvan de belangrijkste hoofdrichtingen in de
volgende hoofdstukken ter sprake komen – worden de gemeenschappelijke kenmerken
belicht. Naast de technische aspecten die verband houden met de werkwijze, krijgt de
therapeutische relatie bijzondere aandacht. Dit samenspel tussen therapeut en
cliënt/patiënt begint reeds bij de therapiekeuze. Zo is psychotherapie een variatie op
bekende thema’s en blijft het een onvoltooide symfonie.
1.1 Definitie en verwarring
Wikipedia: ‘Psychotherapie is een vorm van behandeling door een psychotherapeut.
Psychotherapie houdt zich bezig met psychosociale problematieken en psychiatrische
stoornissen. Het is bedoeld voor individuen, paren en groepen. (…) Psychotherapeuten zijn
hulpverleners die een gespecialiseerde psychotherapieopleiding gevolgd hebben. In
Nederland is de titel psychotherapeut beschermd en mag alleen gevoerd worden indien men
door de overheid als zodanig erkend wordt. Hun psychotherapeutische kennis is breed van
aard en zij kunnen daarom gericht kiezen uit verschillende therapeutische methodieken (of
combinaties van therapeutische technieken toepassen).
Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP): ‘Psychotherapie is een effectieve
gespreksbehandelmethoden voor psychische stoornissen en problemen. Gesprekken tussen
cliënt(en) en de deskundige hulpverlener staan centraal. De cliënt kan een individu, een
(echt)paar, een gezin of een groep zijn: kind, volwassene of oudere. De behandelingen zijn
kort als het kan, langdurig als dat nodig is, omdat bij sommige ernstige psychische
problematiek het belangrijkste effect van de behandeling pas na ongeveer een jaar te
behalen is.’
Psychowijzer (Fonds Psychische Gezondheid): ‘Het is behandelen van psychische stoornissen
of levensproblemen door middel van praten. Het toedienen van medicijnen valt hier dus niet
onder. Wel is het mogelijk pillen en praten te combineren. Psychotherapie krijgt gestalte in
gesprekken tussen therapeut en cliënt. De woorden hoeven echter niet altijd de vorm te
hebben van een gesprek. De therapeut kan bijv. ook ontspanningsoefeningen doen, waar de
cliënt naar luistert. Er bestaan tientallen verschillende vormen van psychotherapie, die ieder
een eigen invalshoek hebben. De ene vorm van psychotherapie richt zich erop verkeerde
1
,gedachten te corrigeren. Een andere vorm van psychotherapie zal leren om gedachten
helemaal niet zo serieus te nemen. Ook zijn er therapieën die zich richten op het achterhalen
van onbewuste motieven en wensen.’
De omschrijvingen maken één ding duidelijk: het begrip psychotherapie is een veelkleurige
vlag die uiteenlopende ladingen dekt. Een letterlijke vertaling van het begrip levert een
dubbele definitie op zoals die in Van Dale:
1. Behandeling van ziekten van de geest
2. Genezingsmethode die werkt met psychische middelen
In dit boek definiëren we psychotherapie binnen de gezondheidszorg als volgt:
Psychotherapie is een vorm van hulpverlening die, via het methodisch toepassen van
psychologische middelen door gekwalificeerde personen, beoogt mensen te helpen hun
gezondheid te verbeteren.
Een tweede omschrijving, eenvoudiger maar ook beperkter, luidt: Psychotherapie is de
behandeling van psychische problemen of stoornissen met behulp van psychologische
methoden door daartoe opgeleide deskundigen.
In beide definities gaat het om professionele hulpverlening die gebruikmaakt van
psychologische methoden. Maar het doel is in de eerste definitie ruimer gesteld: het
verbeteren van de gezondheid – psychisch en somatisch – houdt meer in dan het verlichten
of opheffen van klachten. Deze bredere omschrijving laat toe ook meer persoonsgerichte
benaderingen een plaats te geven binnen het terrein van de psychotherapie. Anderzijds
heeft deze plaatsbepaling tot gevolg dat psychotherapie, zoals andere vormen van
hulpverlening in de GGZ, moet beantwoorden aan bepaalde eisen van kwaliteit van
effectiviteit. Ten slotte laat de eerste definitie de hulpvrager (cliënt/patiënt) een actieve rol
meespelen. In werkelijkheid moet het echte ‘werk’ in psychotherapie door de cliënt zelf
geleverd worden!
Onze omschrijving impliceert dat psychotherapie méér omvat dan wat populair aangeduid
wordt als ‘gesprekstherapie’, al zou in de GGZ de keuze voor behandeling te herleiden zijn
tot ‘pillen en praten’. Uit de definitie van psychotherapie kan afgeleid worden dat een
gesprek therapeutisch wordt genoemd als het door een deskundige doelbewust is gevoerd
met het oog op het verbeteren of oplossen van de psychische problematiek van de cliënt. Dit
impliceert dat een vriend (partner of familielid) van iemand nooit tegelijkertijd diens
therapeut kan zijn. Ook houdt de therapie op wanneer er vriendschap tussen beide partijen
ontstaat. Het therapeutisch contact verschilt immers essentieel van een vriendschapsrelatie:
- Tussen vrienden wordt gelijkheid en wederkerigheid verondersteld; de therapeut
daarentegen is er voor de cliënt – niet omgekeerd – en steunt op een verschil in
deskundigheid (asymmetrische relatie).
- De relatie tussen therapeut en cliënt is een middel – en een doel – met het oog op
het oplossen of verbeteren van problemen.
- De therapie is in principe van tijdelijke aard met de bedoeling dat de cliënt zo spoedig
mogelijk zonder therapeut verder kan.
De therapeutische houding is een noodzakelijke voorwaarde, maar op zichzelf onvoldoende
om van professionele hulpverlening of therapie te spreken. Er moet gebruik gemaakt
worden van een bepaalde therapeutische methodiek: een op grond van deskundigheid en
2
,ervaring toegepaste methode, bedoeld om bij de cliënt een gewenste verandering teweeg te
brengen.
In wezen is psychotherapie dus het met een genezend doel methodisch gebruikmaken van
psychische beïnvloeding binnen een therapeut-cliëntrelatie. Dit kan uiteenlopende vormen
aannemen, maar alle psychotherapievormen zouden vier samenstellende factoren gemeen
hebben, die soms als de vier relevante R’s van elke psychotherapie worden omschreven
(relatie, raamwerk, rationale en ritueel):
- Een relatie die intens en emotioneel geladen, vertrouwelijk en vertrouwenwekkend
is, en waarin cliënten een zekere afhankelijkheid ontwikkelen, zodat zij openstaan
voor beïnvloeding en verandering.
- Een context of setting die herkenbaar is als therapeutisch (te onderscheiden van het
gewone leven), het vertrouwen in de hulpverlener verstrekt en een veilig kader
biedt.
- Een verklaring voor de klachten of problemen, een uitleg of theorie die
geloofwaardig is en past in het wereldbeeld of de levensvisie van de cliënt en hoop
geeft op verandering.
- Een procedure (methode of techniek) die uit deze verklaring voortvloeit en die een
actieve deelname van cliënt en therapeut vereist, maar ook de verwachting wekt dat
deze activiteit tot verbetering van de klachten of oplossing van de problemen zal
leiden.
Naargelang de inhoud die wordt gegeven aan elk van deze elementen kunnen
psychotherapievormen een aparte identiteit hebben.
Omdat het aantal methoden onoverzichtelijk is, worden de verschillende vormen van
psychotherapie meestal ingedeeld volgens twee hoofdkenmerken: het cliëntsysteem en de
werkwijze van de therapeut. De typering volgens cliëntsysteem slaat op de vraag: met wie
gaat de deskundige een psychotherapeutische relatie aan? Meestal gaat het om een
individuele relatie met één cliënt: we spreken dan van individuele psychotherapie. In het
geval van groepstherapie heeft de therapeut te maken met een groep (meestal 6-8) cliënten.
Velen gaan ook samen met hun levenspartner en/of andere gezinsleden in therapie:
partnerrelatietherapie of gezinstherapie.
Elk van deze therapievormen kan nog specifieker omschreven worden op basis van de
werkwijze van de therapeut, die meestal getypeerd wordt volgens de theoretische
hoofdrichting: psychodynamisch, cliëntgericht, gedragstherapeutisch (verwijzend naar de
leertheorie), cognitief en systeemtheoretisch.
Elke benadering wordt in dit boek belicht alsof ze los van de andere staat. In werkelijkheid
bestaat er heel wat onderlinge beïnvloeding en zijn sommige richtingen ontstaan als reactie
op andere benaderingen. Bovendien moeten ze alle geplaatst worden tegen de achtergrond
van de wisselende betekenissen van psychotherapie in de westerse wereld.
1.2 Historische en sociaal-culturele achtergronden
Uit Freud’s speurwerk naar de ‘psychische anatomie’ ontsproot de psychoanalyse, die
jarenlang als prototype van de psychotherapie werd beschouwd, maar inmiddels het
onderspit lijkt te delven in de hedendaagse gezondheidsmarkt.
Kader 1-4 Voorgeschiedenis van de psychotherapie
In haar huidige vorm kwam psychotherapie pas een goede honderd jaar geleden tot
ontwikkeling. Men had er magisch-religieuze of medisch-wetenschappelijke verklaringen en
3
, behandelingen voor, die elkaar in de geschiedenis voortdurend afwisselden. In de vroegste
geschiedenis geloofden mensen dat abnormaal gedrag veroorzaakt werd door boze geesten
of demonen. In de Grieks-Romeinse tijd kwam een medisch-wetenschappelijke opvatting op
de voorgrond en werd afwijkend gedrag beschouwd als ziekte. Lichaamsvochten zouden uit
balans zijn en behandelingen zoals op dieet gaan, beweging, seksuele onthouding en
aderlating zouden dat evenwicht moeten herstellen. In die tijd onderkenden verschillende
artsen al dat emotionele problemen, zoals financiële zorgen en liefdesverdriet, tot ziekte en
abnormaal gedrag konden leiden.
Deze Grieks-Romeinse opvattingen raakten in de Middeleeuwen geleidelijk in de
vergetelheid. De behandeling van mensen met afwijkend gedrag kwam steeds meer in
handen van de rooms-katholieke geestelijkheid, die ter genezing een beroep deed op de
wonderbaarlijke krachten van heiligen en hun relieken. In de late Middeleeuwen leefde het
exorcisme weer op en hield aan tot ver in de 17e eeuw. Met de afname van het geloof in
bovennatuurlijke krachten begon de medisch-wetenschappelijke visie geleidelijk weer de
voorhand te krijgen en kwamen steeds meer abnormale mensen in gestichten – voorlopers
van psychiatrische ziekenhuizen – terecht. Artsen kregen het monopolie van hun
behandeling en maakten gebruik van allerlei medicamenten en behandelvormen zoals
hydrotherapie (badbehandeling) en elektrotherapie (behandeling met lichte elektrische
stroom). Ook al doordat men de oorzaak van afwijkend gedrag in de 19e eeuw steeds meer
begon te zoeken in de hersenen, bleef deze medische aanpak overheersen.
Medicijnmannen, sjamanen, priesters, exorcisten en artsen maakten ook gebruik van
methoden die we nu als psychologisch zouden omschrijven. Zo schonken ze uitgebreid
aandacht aan de klachten, gaven er een aannemelijke verklaring voor en boden een aanpak
die zijzelf als heel effectief beschouwden. Het vertrouwen van de behandelde – bezetene of
patiënt – in deze genezers deed vermoedelijk de rest. In dit opzicht kan men de vroegere
genezers, artsen, priesters en exorcisten beschouwen als ‘psychotherapeuten avant la
lettre’. Een belangrijk verschil is natuurlijk wel dat ze de psychische beïnvloeding niet als
doelbewuste methode toepasten.
Dat veranderde in de 19e eeuw toen een aantal artsen steeds meer zicht kreeg op de grote
rol en betekenis van deze vorm van beïnvloeding. Dit had te maken met de ‘ontdekking’ van
de hypnose die aan de basis ligt van de moderne psychotherapie.
In de late 19e eeuw werd hypnose de belangrijkste vorm van behandeling voor ‘nerveuze
aandoeningen’.
1.2.1 Kind van de tijd
Psychotherapie is een kind van de tijd en een product van de cultuur.
1.2.2 Geestelijke gezondheidszorg
1.2.3 Van diagnose tot therapie
Nu de psychotherapie thuishoort in de gezondheidszorg spiegelt ze zich net als de
psychiatrie in het algemeen aan het medische model. In de werkwijze worden dan drie grote
stappen onderscheiden: diagnose, verklaring en behandeling. De hulpverlening in de GGZ
wordt naar het voorbeeld van dit model onderscheiden in verschillende stappen of fasen
(figuur 1.2). Bij de eerste stap, de probleemverkenning, zorgt de hulpverlener zo goed
mogelijk voor een positief gespreksklimaat en een verheldering van de klacht of hulpvraag,
om zo te komen tot een voorlopig hulpverleningsplan. Hierbij spelen de volgende vragen:
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller kellyhassing. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.28. You're not tied to anything after your purchase.
