Geschiedeniswerkplaats / tweede fase havo historisch overzicht / deel Handboek
ik vat hoofdstuk 4: de tijd van steden en staten samen.
-4.1 de opkomst van steden
-4.2 de stedelijke burgerij
-4.3 staatsvorming en centralisatie
-4.4 kerk en staat
-4.5 christelijk Europa en de buitenwereld
4.1 De opkomst van steden
Vanaf de 11e eeuw kwamen in Europa weer steden op. 5 eeuwen na de ondergang van het West-
Romeinse rijk ontstond in west-Europa een landbouwstedelijke samenleving. De urbanisatie
(verstedelijking) ging eeuwen door. In de tijd van steden en staten kregen de meeste steden zo'n 100 of
1000 inwoners, maar in west en midden Europa 4000. Steden ontstonden doordat er geen invasies en
plundertochten waren, veilig om handel te drijven. Handelaren vestigden bij rivier, daarna kwamen
ambachtslieden daar ook wonen. Zo groeiden nederzittingen tot steden. Steden groeiden ook doordat
boeren overschotten hadden. Zo ontstond aanbod in steden waar vraag was. Om vraag en aanbod bij
elkaar te brengen kwamen markten in steden. Steden waren aantrekkelijk (welvaart, vrijheid). Er was
niet genoeg land voor plattelandsbevolking dus sommige gingen naar stad.
Sommige producten zoals wijn, specerijen enz werden op grote afstanden verhandelt. Laken was het
belangrijkste nijverheidsproduct voor langeafstandshandel. Vooral in Vlaanderen. Waterwegen waren
belangrijker dan in het Romeinse rijk, want de wegen waren slecht. Met tol verdiende ze aan het
vervoer. Kooplieden richten verenigen op, deze hanzen hadden soldate en beschermden de
handelroutes. Hanzenleden konden het recht krijgen om geen tol te betalen.
Munten weden het belangrijkste betaalmiddel. In Italië ontstonden nieuwe betaalmethoden. Zo werden
er bedrijven gesticht waar mensen geld in staken. Deze compagnieën groeiden uit tot handelsbedrijven.
Een andere vernieuwing was de wisselbrief voor handelaren die elkaar vertrouwden. Daarin stond dat je
geld schuldig was aan de koper. In Italië ontstonden ook de eerste banken. Handelaren gingen geld uit
lenen met rente. Sommige specialiseerde zich en werden bankier. Ze bedachten ook een rekening waar
je geld kon overmaken. Met deze giro was muntgeld niet nodig.
Aanbod wat iemand wil verkopen
Bank bedrijf dat geld bewaart, wisselt en uitleent
Compagnie bedrijf waarin mensen geld gestoken hebben
Giro betalingssysteem waarbij geld via een bank wordt overgemaakt
Hanze organisatie van samenwerkende handelaren
Rente vergoeding voor het lenen van geld
Specerij plantaardige smaakstof
Tijd van steden en staten vierde tijdvak (1000-1500)
Tol belasting voor het gebruik van een weg, rivier of brug
Urbanisatie (verstedelijking) het ontstaan en de groei van steden
Vraag wat iemand wil kopen
Wisselbrief brief waarmee handelaren konden betalen aan andere handelaren
, 4.2 De stedelijke burgerij
De eerste burgers legde een eed af waarin ze elkaar steun beloofden, daarna gingen ze onderhandelen
over voorrechten en kregen privileges. Steden konden daarna van graven, hertogen of koningen
stadsrechten krijgen. Zoals recht om stadsmuren te bouwen, daarmee beschermden ze zich tegen
rovers, plunderaars en legers van vijanden. In steden werd een vertegenwoordiger van de vorst
voorzitter in de stedelijke rechtbank. Via de baljuw of schout had de vorst invloed. Rijkdom maakte
steden machtig. Vaak vochten steden mee in de oorlog met huursoldaten.
Wie een jaar en een dag in de stad woonden kon burgerrecht kopen (je kreeg rechten daardoor). Lang
niet alle bewoners hoorden tot de burgerij. Vrouwen, kinderen, arbeiders en geestelijke bv niet. Joden
ook niet en moesten in aparte wijken wonen. Kooplieden vormden een elite en bestuurden vanuit een
raadshuis. Het stadsbestuur, raad van schepenen, was ook de stedelijke rechtbank. Vanaf de 13 e eeuw
benoemden steden speciale bestuurders voor het dagelijkse leven, burgemeesters. Het vroedschap
waren tientallen burgers die het stadsbestuur adviseert. Veel burgers waren ambachtslieden en konden
lid worden van gewapende vrijwillige burgerwachten. Deze schutterijen waren vaak per wijk. Voor elk
ambacht was een gilde. Het lidmaatschap was voor een zelfstandige ambachtsman verplicht. Gilden
regelde beroepsopleiding en dat alle producten goede prijs en kwaliteit waren. Ze zorgen ook voor leden
die ziek, bejaard, werkloos of invalide waren.
Toenemende macht van steden ging ten koste van lagere adel. Horige en hofstelsel verdween. Horige
gingen naar de stad en herendiensten werden afgeschaft. Boeren moesten nu geld betalen.
Baljuw door vorst aangestelde rechter
Burgemeester hoogste bestuurder van een stad
Burgerij de gezamelijke burgers
Gilde beroepsvereniging in een stad
Huursoldaat iemand die zich verhuurt als soldaat
Privilege voorrecht
Raadhuis gebouw van stadsbestuur
Schepen bestuurder en rechter in een stad
Schout door een vorst aangestelde rechter
Schutterij gewapende burgerwacht
Stadsrecht privileges van een stad
Vroedschap vergadering van aanzienlijke burgers die het stadsbestuur adviseerde en controleerde
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lydia5. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.25. You're not tied to anything after your purchase.
