Samenvatting Oriëntatie op geschiedenis, Tijdvak 6
23 views 0 purchase
Course
Tijdvak 6
Institution
Fontys Hogeschool (Fontys)
Book
Oriëntatie op geschiedenis
In dit document wordt een samenvatting gegeven van Hoofdstuk 6 uit het boek Oriëntatie op Geschiedenis. Dit is een document die je kan helpen bij het leren voor het tentamen van tijdvak 6.
Samenvatting Oriëntatie op Geschiedenis
Tijdvak 6: Regenten en Vorsten
§6.1: Vorstelijk Absolutisme
Met of zonder standenvergadering
In de Vroegmoderne Tijd stond de machtsverhouding tussen koning en standen- of statenvergadering
voortdurend ter discussie. Enerzijds trachtten de ‘nieuwe monarchen’ meer orde en veiligheid in de
samenleving te brengen door centrale macht te versterken. Anderzijds wensten de standenvergadering
hun aandeel in de machtuitoefening niet zonder slag of stoot af te staan. Soms resulteerde dit in een
openlijk conflict. In de 17de en 18de eeuw was het echter over het algemeen de vorst die de conflicten
in zijn voordeel beslechtte en verdwenen de standenvergaderingen naar de achtergrond. De roep om
krachtdadig vorstelijk gezag dat boven de partij stond, werd aan het eind van de 16de eeuw steeds
vaker gehoord. Dat kwam vooral door de gewelddadigheid tussen de katholieken en de protestanten.
Nieuwe politieke theorieën werden ontwikkeld die de vorst het recht gaven meer macht naar zich toe
te trekken. Een Fransman legde het begrip soevereiniteit als volgt uit, ‘de hoogste, meest absolute en
eeuwige macht over burgers en onderdanen in het gemenebest’. Volgens hem was de soevereiniteit in
een gemenebest (staat) ondeelbaar. Vandaar dat deze het best in handen kon worden gegeven van een
persoon, de vorst. De vorst had volgens deze theorie het alleenrecht op het maken van wetten die voor
het hele land golden. Alleen voor nieuwe belastingen moest hij de standenvergadering raadplegen. Dit
koninklijk absolutisme betekende een versterking van de staat. De theorie stuitte ook op tegenstand.
In Engeland werd het koningschap tijdelijk afgeschaft en de Nederlandse Republiek deed het zonder
koning. In Engeland ontstonden uiteindelijk een machtevenwicht en een constructieve samenwerking
tussen het parlement en de vorst. John Locke (1632-1704) gaf hieraan een theoretische grondslag.
Locke greep terug op de leer van de volkssoevereiniteit. Door deze leer te verbinden met het concept
van het universele natuurrecht kreeg hij bij Locke een modern karakter. Volgens hem hadden burgers
in de natuurstaat met elkaar een contract gesloten waarin zij hun persoonlijke macht tijdelijk en onder
sterke voorwaarden hadden overgedragen aan politieke instellingen. Werden hun belangen geschaad,
dan hadden de burgers het recht om autoriteiten te vervangen en eventueel de bestuursvorm te
veranderen.
‘Koningen zijn goden’
‘Koningen zijn goden’ is een uitspraak van bisschop Jacques-Bénigne Bossuet (1672-1704), die
regelmatig in de hofkapel predikte. Hij was de belangrijkste vertolker van het ‘droit divin’, het
goddelijk recht. Volgens deze theorie ontvangt de koning zijn macht direct van God en is hij alleen
aan hem verantwoording schuldig. Zoals God het universum bestuurt, zo dient de koning over zijn
koninkrijk te regeren. Geïnspireerd door deze religieuze versie van het absolutisme liet Lodewijk XIV
met een imponerende levensstijl zien dat hij werkelijk van goddelijke aard was. De hoge edelen, die
in de jeugdjaren van Lodewijk nog heftig hadden gerebelleerd tegen het ministeriële absolutisme van
de eerste minister Jules Mazarin (1602-1661), leefden na 1680 als hofedelen.
Hervorming onder de Zonnekoning
Na de dood van kardinaal Mazarin brak Lodewijk met de gewoonte staatszaken over te laten aan een
eerste minister en voerde hij het persoonlijke bewind. Een van de meest capabele ministers van
Lodewijk was Jean Baptiste Colbert (1619-1683). Hij wist de belastinginning te reorganiseren en de
staatsfinanciën gezond te maken. Op economisch gebied was Colbert een aanhanger van het
mercantilisme dat een actieve deelname van de overheid in de economie propageerde. Doel ervan was
het inkomen van de staat te vergroten. Hoge invoerrechten beschermden de eigen nijverheid tegen
buitenlands fabricaat en voorkwamen dat te veel edelmetaal het land verliet. Ter stimulering van de
koloniale handel richtte Colbert handelscompagnieën op. Ook spande hij zich in om de marine en de
handelsvloot te versterken. Binnen korte tijd werden de Fransen de grootste maritieme concurrenten
van de Hollanders en de Engelsen. Het Franse landleger werd geleid door de markies van Louvois
(1639-1691). Die was niet alleen berucht vanwege zijn systematische verwoesting van veroverend
gebied, maar ook beroemd als militair hervormer. Zij reorganisaties veranderden de Franse
krijgsmacht ingrijpend. In Frankrijk was de heer van Vauban (1633-1707) die als
vestingbouwkundige vele grenssteden van nieuwe, wetenschappelijk ontworpen fortificaties voorzag.
, Het bewind van Lodewijk vormde een belangrijke fase in de zogeheten militaire revolutie, het geheel
aan veranderingen en uitbreidingen die zich in de Vroegmoderne Tijd in het militaire bedrijf
voltrokken en die onlosmakelijk verbonden waren met de versterkte macht van vorsten.
Oorlog en vervolging
Gedreven door een zucht naar persoonlijke macht en versterking van zijn staat, besteedde Lodewijk
meer dan de helft van zijn regeringsjaren aan 4 oorlogen. Zij belangrijkste aanvallen richtte hij op de
Nederlandse Republiek en Engeland. De Nederlandse Republiek vormde het grootste obstakel voor
een Franse bezetting van de Spaanse Nederlanden en samen met Engeland was zij de belangrijkste
concurrent voor de Franse maritieme ambities. Na de Franse inval in de Republiek in 1672, die het
voortbestaan van dat land op het spel zette omdat Engeland ook tegelijkertijd de Republiek aanviel,
werd de Nederlandse stadhouder Willem III Lodewijks grote tegenstrever. Lodewijk gaf toe dat zijn
expansiepolitiek was mislukt. Zijn militaire operaties hadden weinig opgeleverd en de schatkist raakte
leeg. De boeren werden hierdoor het zwaarst geraakt, omdat zij de enige waren die belasting betaalde.
Behalve de boerenbevolking zuchtten de hugenoten (Franse calvinisten) onder Lodewijks bewind. In
de Republiek en Engeland was er al godsdienstvrijheid, terwijl in Frankrijk je gedwongen werd je te
bekeren tot het katholicisme. In 1695 werd het protestantisme geheel verboden: het Edict van Nantes
werd herroepen.
De beperkingen van het absolutisme
Van het absolutistische streven naar ‘un roi, une loi, une foi’, oftewel een koning, een wet, een geloof,
waren twee doelstellingen bereikt: de koning en het geloof. Dat het absolutisme ook zijn beperkingen
had, bleek bij het streven naar een uniforme wetgeving door het hele land. Net als zijn voorganger
leunde Lodewijk sterk op intendanten: koninklijke inspecteurs die de regeringsbelangen in het land
moesten verdedigen. Deze functionarissen oefenden hun gezag echter niet in plaats van, maar naast de
plaatselijke bestuurders uit. Hun bemoeienis werd maar matig gewaardeerd en werden de koninklijke
richtlijnen dan ook niet lang opgevolgd.
De strijd tussen koning en parlement
Een Engelse koning had al lang voor Lodewijk geprobeerd om alle macht naar zich toe te trekken,
namelijk Jacobus I (1603-1625). Onder Jacobus’ voorgangster Elizabeth I (1558-1603) bespraken zij
niet alleen de invoering van nieuwe belastingen, maar ook steeds vaker algemene politieke kwesties.
De hoge adel was samen met de anglicaanse bisschoppen verenigd in het Hogerhuis. De lage landadel
en de rijke stedelingen werden vertegenwoordigd in het Lagerhuis. Het recht om beide kamers bijeen
te roepen had alleen de koning. Jacobus I durfde een directe confrontatie met het parlement niet aan.
Zijn zoon Karel I deed dit wel. In de jaren 1628 en 1629 werd hij geconfronteerd met een parlement
in verzet. Het parlement bood Karel een ‘Petition of Rights’ aan, waarin alle grieven op werden
gesomd en de koning werd verzocht de oorspronkelijke verhoudingen te herstellen. Karel reageerde
hierop door het parlement te ontbinden. Tussen 1629 en 1640 lukte het Karel I zonder parlement te
regeren en toch vergaande maatregelen te nemen. Belastinggeld vergaarde hij op allerlei manieren. Zo
werden lang vergeten belastingwetten weer ingevoerd. Ook in de kerkpolitiek van Karel riep felle
weerstand op. In 1640 dwong een inval Karel toch weer een parlement bijeen te roepen. Voordat het
parlement hem wilde helpen, presenteerde zij de koning opnieuw een lijst met grieven. Dit alles leidde
uiteindelijk in 1642 tot de onwettige inval van Karel in het Lagerhuis. Na deze schending van de
rechten van het parlement was de breuk met de koning niet meer te herstellen.
Republiek, Restauratie en Revolutie
In de jaren 1642-1648 werd Engeland geteisterd door een burgeroorlog. De Engelse burgeroorlog, ook
wel Engelse/Puriteinse Revolutie genoemd, ging vooral om de machtsverhouding tussen koning en
parlement. Daarnaast speelde ook de geloofskwestie een grote rol. In 1648 eindigde de burgeroorlog
met een beslissende militaire overwinning van het parlementsleger. De radicalen eisten het hoofd van
de koning. Een speciaal ingestelde rechtbank veroordeelde Karel een jaar later ter dood. Na de dood
van Karel I werd Engeland een Republiek. Onder leiding van Oliver Cromwell (1599-1658) sloeg
Engeland een nieuwe weg in. Er ontstond een militaire dictatuur. Tien jaar na de onthoofding van zijn
vader werd Karel II (1660-1685) als de nieuwe koning ingehuldigd. Het parlement en de anglicaanse
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller pbaggen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.27. You're not tied to anything after your purchase.
