Class notes
Hoorcolleges - Geschiedenis van de Oudheid (Week 1 t/m 7)
- Course
- Institution
Handig document als je de hoorcolleges niet hebt gevolgd. De aantekeningen zijn namelijk zeer uitgebreid en volledig.
[Show more]
Seller
Follow
UUStudents
Reviews received
Content preview
Hoorcolleges OudheidWeek 1: Het Oude Nabije oosten – Steden en wereldrijken
Rolf Strootman
De nadruk van dit hoorcollege ligt op het Midden-Oosten: de plek waar de eerste steden en
wereldrijken ontstonden en het eerste schrift.
Dit hoorcollege bestaat uit 3 delen:
1. Wat is oude geschiedenis?
2. De eerste steden
3. De eerste wereldrijken
Deel 1: Wat is oude geschiedenis?
Er kan worden gezegd dat oude geschiedenis een vorm is van wereldgeschiedenis. Dat komt
in de eerste plaats door het enorme geografisch gebied dat binnen deze geschiedenis valt.
Oude geschiedenis heeft nadrukkelijk GEEN Europees perspectief, en heeft eerder een
Mediterraan of Oosters perspectief. Bovendien heeft oude geschiedenis een temporele
afbakening: oude geschiedenis beslaat een enorm lang gebied. In principe beslaat de Oude
geschiedenis heel Afro-Eurazië, daarnaast bevat het een enorm lange periode: het begint bij
de introductie van het schrift in 3000 v.Chr. tot het begin van de middeleeuwen en de
ondergang van grote imperia rond 650 n.Chr. (met de opkomst van grote islamitische rijken).
Dit is natuurlijk een veel te groot gebied om te bestuderen, en daarom richt het onderzoek
van Universiteit Utrecht op het westelijk Middellands Zeegebied, het Midden-Oosten en
Centraal Azië/India tussen 500 v.Chr. tot 500 n.Chr. De thematiek die centraal staat in het
onderzoek van Universiteit Utrecht omvat migratie, religie, steden, imperia, grenzen en
cultuurcontact, en de onderlinge samenhang van deze gebieden. Oude geschiedenis is vaak
een gebied van samenhang, want het is namelijk ook een vakgebied met verschillende
disciplines die met elkaar samenwerken. In de Oude Geschiedenis is niet alleen de
geschiedschrijving maar ook de archeologie en filologie (= vorm van taalkunde) is voor ons
heel belangrijk.
Waarom is oude geschiedenis belangrijk?
In grote lijnen:
- Heel veel zaken (bijvoorbeeld: politiek, economisch, religieus, cultureel) die doorheen
de gehele wereldgeschiedenis belangrijk waren, zijn in de oudheid ontstaan.
- De oudheid vormt het culturele fundament onder moderne samenlevingen van West
Europa tot Oost-Azië. Veel moderne staten voeren of voerden hun identiteit terug op
de Oudheid. Er bestaat een idee dat Europa is gestoeld op het idee Oudheid. Europa
heeft vanaf de renaissance de eigen identiteit gebaseerd op een klassiek erfgoed. Het
onderzoek van het terughalen van de Oudheid naar het heden wordt ook wel
'receptie' genoemd. Het is belangrijk om te weten dat die niet alleen in Europa
plaatsvond, maar ook in heel Eurazië baseert men zich op de Oudheid. In China wordt
niet teruggegaan naar de klassieke oudheid, maar naar de Chinese oudheid. Heel veel
1
, moderne staten, in het bijzonder natiestaten, voerden op een veronderstelde
afstamming of erfenis terug uit de Oudheid.
- In de oudheid ontstaat het schrift en de eerste complexe samenlevingen. In het
bijzonder twee vormen van politieke en sociale organisatie: steden en imperia. Deze
twee vormen spelen nog steeds een belangrijke rol in de wereldgeschiedenis, en
steden en imperia spelen vaak een belangrijkere rol dan landen. Landen bestonden
een lange tijd niet in de wereldgeschiedenis, maar steden en imperia bestonden in
deze tijd wel. De culturen en ideologieën die daarbij komen, ontstaan in de Oudheid.
- In de oudheid begint de globalisering: het ontstaan van directe Afro-Euraziatische
connectiviteit en cultuurcontact. In de oudheid bestond al contact tussen het
Middellands Zeegebied en Oost-Azië over land en over zee.
- In de oudheid ontstaan de grote godsdienstige systemen van de wereld (die nog
steeds van grote invloed zijn): Confucianisme, Hindoeïsme, Boeddhisme, Judaïsme,
Christendom en Islam.
- We zien de Oudheid nog steeds om ons heen. De oudheid heeft een enorm impact
op de hoge en populaire cultuur. De oudheid is, naast de bijbel, het meest
afgebeelde onderwerp in de schilderkunst tot de 18e eeuw. In de politiek en het
straatbeeld is de oudheid nog steeds veel terug te vinden: bijvoorbeeld Amerikaanse
regeringsgebouwen zijn gebouwd in neoklassieke stijl. Heel veel landen baseren hun
identiteit op de oudheid.
Handelsroutes
Zijderoute (een moderne term) is een verzamelnaam voor alle landroutes en zeeroutes die in
de oudheid en de middeleeuwen oost en west met elkaar verbonden. De zijderoute is een
verbindingsweg in het grote gebied ‘ertussen’, waarin Iraanstaligen, Turkstaligen en
Arabischtaligen culturele lieten verspreiden.
De steden die met elkaar communiceerden speelden een belangrijke rol bij handelsroutes,
en daarbij ook handel dreven met elkaar. De verbindingen tussen de steden lijden ook tot
hele interessante uitwisseling van bijvoorbeeld godsdiensten. Ook werden kunstobjecten
door handelsroutes verspreid. Een voorbeeld hiervan is een glaswerk uit Alexandrië (Egypte),
waarop een voorstelling van een Griekse mythologie staat, gevonden is in Afghanistan. Het
glaswerk bevindt zich nu in een museum in Parijs. Wat later met een object gebeurd, speelt
ook een belangrijke rol in zijn geschiedenis en de betekenis van het object.
Onderzoek oude geschiedenis
Voorbeelden van thema’s (en enkele) onderzoeksvragen bij het bestuderen van oude
geschiedenis:
- Globalisering, migratie en culturele uitwisseling: Hoe ontstaan culturen vreedzaam?
- Macht en ideologie: hoe hangt politieke macht samen met politiek-religieuze
ideologie?
- De rol van religie in de maatschappij en in de politiek.
- Staatsvormingsprocessen en internationale betrekkingen.
- Imperialisme en andere bovenstatelijke systemen.
- Burgerschap: hoe functioneerden Mesopotamische en Griekse stadsstaten als
communities?
2
, - Gender: hoe en waarom zijn gender-rollen ontstaan? Hoe hebben genderrollen zich
ontwikkelend in de longue durée?
Hoe onderscheidt oude geschiedenis zich van (de meeste) andere historisch disciplines?
- De oude geschiedenis hanteert een niet-Eurocentrisch perspectief op de
geschiedenis. Het gaat voornamelijk over het Midden-Oosten en het Middellands
Zeegebied. Het Romeinse Rijk was geen Europees rijk, maar een Mediterraan rijk.
- De oude geschiedenis heeft, naast het specifieke, ook nog aandacht voor de lange
lijnen in de geschiedenis en grotere geografische verbanden. Bij de Oudheid denk je
niet in landen, maar aan het grote geheel.
- Oude geschiedenis bestaat uit grote multidisciplinariteit: de integratie van één
vakgebied van culturele, sociale en economische geschiedenis.
- De oude geschiedenis maakt geïntegreerd gebruik van archeologisch, iconografisch
en tekstuele bronnen. Het gebruik van archeologisch bronnen is kenmerkend voor de
oude geschiedenis.
Deel 2: De eerste steden
De voorwaarde voor het ontstaan van steden is het ontstaan en ontwikkeling van agrarisch
surplus. Dat wil zeggen dat boeren meer graan (en andere producten), gaan verbouwen dan
ze zelf nodig hebben. Dat maakt specialisatie van ambachten mogelijk, en het ontstaan van
sedentaire cultuur mogelijk. Hierdoor ontstaan steden en staten. Dit is natuurlijk een
theorie: een simplificatie en reconstructie die historici over de geschiedenis gemaakt
hebben. Steden zijn duizenden jaren voor het schrift ontstaan. Ook de akkerbouw zou rond
10.000 v.Chr. zijn ontstaan. We noemen dit de Neolithische Revolutie (de revolutie van de
late steentijd).
Ontstaan akkerbouw
We denken dat de akkerbouw is ontstaan in de gebergte ten noorden van Irak en ten westen
van Iran. Hier kwamen namelijk van nature graansoorten voor, en men ontdekte dat ze deze
granen mee konden nemen en het zelf konden planten. Hierdoor konden mensen op één
plek blijven en wonen. Vanuit het gebergte is de techniek van verbouwen van granen
afgedaald naar de grote lage vlaktes van het land Mesopotamië. Hier stroomden twee grote
rivieren doorheen: de Eufraat en de Tigris. In dit gebied valt in principe te weinig regen om
landbouw mogelijk te maken, maar deze rivieren dragen zoveel water aan en vruchtbaar
slip, waardoor landbouw mogelijk wordt door middel van irrigatie. Door de enorme
vruchtbaarheid van het land waren er grote hoeveelheden surplus aan granen. Rond 5500
v.Chr. werden er ook nog lastdieren gedomesticeerd, en rond 4000 v.Chr. werd de ploeg
uitgevonden. Door de ploeg kon men dieper en sneller ploegen, en dit verhoogde de
opbrengst van het land. Door het verhogen van de opbrengst konden er steden ontstaan.
Tegenwoordig gaan we er vanuit dat verspreiding van de akkerbouwtechnieken wel heeft
plaatsgevonden, maar we gaan er ook vanuit dat deze technieken op bepaalde plekken zelf
zijn ontstaan.
Het ontstaan van akkerbouw in de prehistorie vindt plaats in twee periodes:
1. 10.000-5.000 v.Chr. in de Vruchtbare Halve Maan, Nijdal, Indusvallei, China en
Nieuw-Guinea.
3
, 2. 5.000-1.000 v.Chr. in Europa, Ethiopië, West-Afrika, Zuidelijk Afrika, Zuidoost Afrika,
Noord-Amerika en Zuid-Amerika.
De akkerbouw ontstaan niet toevallig, en ontstaan voornamelijk in de buurt van grote
rivieren (die niet allen water aandragen, maar ook vruchtbaar slip). Dit zijn niet alleen de
rivieren Eufraat en Tigris, maar ook rivieren als de Nijl, Niger, Indus, Ganges, Jangtse en de
Gele Rivier. Neerslag was ook van groot belang voor het ontstaan van akkerbouw.
Eerste sedentaire beschavingen
De eerste sedentaire beschaving zijn nog relatief kleinschalig, en zijn vaak nog eerder dorpen
dan steden. Dit gaat in verloop van tijd steeds verder groeien en in de oudheid zien we
steden ontstaan in Griekenland en China met soms wel 100.000± inwoners. Catal Höyük was
een ingewikkelde nederzetting met huizen aan elkaar vast (wat waarschijnlijk ook militaire
bescherming bood), en het centrale punt van deze stad was een heiligdom. De
heiligdommen die ontstaan zijn in deze periode vormden de basis van de allereerste sociale
organisatie. Zo ontstaan er communities, want mensen hebben een gedeelde identiteit
ontwikkelen door een gezamenlijke religie.
Historici en archeologen zijn het vaak niet eens over bepaalde theorieën van de
geschiedenis. Er kunnen verschillende theorieën over een gebeurtenis in de geschiedenis
zijn. Een van de oudere theorieën gaat over dat complexe samenlevingen in Mesopotamië
zijn ontstaan door de noodzaak om irrigatie te coördineren. Hierbij was samenwerking van
groot belang. Dit lijdt tot een steeds ingewikkeldere wordende samenlevingen en uiteindelijk
ook tot het ontstaan van instituties van religieuze tempels en misschien wel monarchieën.
Er is ook een concurrerende theorie over dit onderwerp. Deze theorie zegt dat
georganiseerde religie niet het gevolg is van sedentaire samenlevingen, maar religie zorgde
juist voor dat sedentaire samenleving kon ontstaan. Want mensen konden door een
gezamenlijke religie samenkomen en moesten hierdoor samenwerken. Hierdoor ging men
samen samenlevingen opbouwen.
Overal in het Midden-Oosten ontstaan langs de Vruchtbare Halve Maan kleine
nederzettingen. Deze nederzettingen werden ook ommuurd (om zichzelf te kunnen
beschermen tijdens oorlogen). De ommuring had ook een symbolische betekenis, want
mensen binnen de muren maakten deel uit van een community. Vaak staat de term ‘Tel’
voor een stadsnaam en dit betekent ‘heuvel’. Steden zijn niet zozeer op heuvels gebouwd,
maar in de loop van tijd steeds hoger worden. Steden werden steeds herbouwd en
vernieuwd op de resten van oude steden, waardoor ze steeds hoger kwamen te liggen.
Bovendien worden samenlevingen steeds ingewikkelder en er was surplus. Dit betekende
niet alleen dat er ambachten konden ontstaan, maar mensen konden er ook steeds meer
van profiteren. Priesters en tempels eisten surplussen van boeren op en deelden dit ook
weer uit militairen, priesters en andere mensen met beroepen die geen eten verbouwden.
Steden waren het grote succesnummer van de Oudheid.
Door de complexer wordende samenlevingen ontstonden er allerlei zaken als
staatsinstellingen, zoals monarchieën en staatstempels. Het schrift ontstond door de
behoefte aan administratie, want er moesten surplussen en ander voedsel worden
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller UUStudents. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.21. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67474 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now