Samenvatting op basis van artikelen, het boek Overheidscommunicatie van Pol & Swankhuisen en het boek The Psychology of Pro-environmental Communication van Klöckner.
I. Introductie - Pol & Swankhuisen
Hoofdstuk 1: Communicatie en beïnvloeding
Doelen overheidscommunicatie: (a) afremmen van ongewenst gedrag, (b) maatschappelijk
wenselijk gedrag bewerkstelligen (bijv. opkomst stemmen verhogen), (c) nieuwe regelgeving,
plannen of mogelijkheden bekendmaken (bijv. recht op subsidies/aanleg nieuwe weg), (d)
economische overwegingen (bijv. ondernemerschap bevorderen).
Toepassingsgebieden overheidscommunicatie: volksgezondheid - verkeer - milieu - bewaken
democratische grondslag - sociale voorzieningen - economie.
→ naast communicatie gebruik van dwang, belonen (bijv. snelheidsmeter met glimlach wanneer
aangegeven snelheid gereden), straffen (bijv. hoge kosten op sigaretten) en voorbeeldgedrag.
Design thinking = betrokken partijen (ambtenaren, burgers) werken samen met designers
(industrieel ontwerpers) aan de oplossing van maatschappelijke problemen.
→ voordelen: (a) persoonlijke interactie leidt tot begrip voor elkaars uitgangspunten, (b) helpt
draagvlak te creëren door diversiteit betrokken partijen, (c) minder hindernissen in achterban.
Gedragsbeïnvloedende communicatie = communicatie met interventies gebaseerd op sociaal
wetenschappelijke inzichten over beïnvloeding van gedrag, kennis en attitudes.
→ doel van campagnes is echter vaak bijbrengen van kennis → geen verandering in gedrag.
Verschillende meningen gedragsbeïnvloeding van overheid buiten bewustzijn om: enerzijds,
overheid mag niet ingrijpen in autonomie mensen - anderzijds, gedragsbeïnvloeding werkt niet
als het bekend is (“kroketten staan achteraan, zodat u gezonder beleg kiest” werkt averechts).
Nudging = mensen worden subtiel gestimuleerd om zich op een gewenste wijze te gedragen.
→ mensen hebben altijd optie om zich aan de werking van een nudge te onttrekken.
Boodschap heeft 4 aspecten: (1) referentiële: zakelijke inhoud van boodschap (inhoudsniveau). (2)
expressieve: wat boodschap zegt over zender, zijn gemoedstoestand en denkwereld. (3)
rationele: wat boodschap zegt over relatie tussen zender en ontvanger. (4) appellerende aspect:
wat zender van ontvanger wil.
Hoofdstuk 7: Beïnvloeding van attitudes
Attitudes = volgen gedrag en zijn aangeleerd → geen voorspellers van gedrag → belang attitudes
bij gepland gedrag: (1) determinanten gedragsintentie (direct gedrag uit te voeren). (2) oefenen
indirect invloed op gedrag uit via sociale norm (attitude van anderen).
→ soorten: (a) zwakke (erbij horen), (b) sterke (vreemdelingenhaat), (c) algemene (houding tov
allochtonen), (d) specifieke (“ik ga moslimschool in brand steken”).
Gevallen waarbij attitudebeïnvloeding zinloos is:
- Bij het beïnvloeden van automatisch gedrag op de korte termijn.
- Als attitudes algemeen zijn → zijn slechts één determinant van specifieke attitudes (en
invloed is afhankelijk van andere determinanten).
- Als attitudes sterk zijn → persistente normen zijn moeilijk beïnvloedbaar.
- Als attitudes zwak zijn → zwakke attitudes beïnvloeden het gedrag niet.
Belief/overtuiging = bouwstenen attitudes (komen tot stand obv 5-9 beliefs) → succesvolle
beïnvloeding attitudes: weten uit welke bestanddelen ze bestaan en hoe die gewaardeerd worden.
Information Integration Theory = waardering van beliefs en uitdrukking daarvan in een cijfer
om attitudes van verschillende personen/groepen te kunnen vergelijken.
→ mate waarin aspect positief/negatief beoordeeld en belang dat men toekent aan verschillende
aspecten → totaalscore op 1 of 100 → of bijv. prijs en gewicht rol spelen bij kopen van schoenen.
,Hoofdstuk 8: Beïnvloeding van kennis
Information deficit model = ongewenst gedrag door kennisgebrek → extra kennis veranderd
attitudes en gedrag → kennisparadox: door overvloed kennis nemen misverstanden toe.
Redenen kennisbeïnvloeding: (a) rechten duidelijk maken (bijv. fiscale tegemoetkoming voor
zorgverzekering), (b) verplichtingen duidelijk maken (bijv. op tijd belastingaangifte doen).
Begrijpelijke taal als basisvoorwaarde voor overheidscommunicatie → formuleringsadviezen: (1)
niet te lange zinnen (15 woorden/zin), (2) onderwerp van de voorop zetten, (3) lijdende
constructies vermijden, (4) geen moeilijke woorden gebruiken.
Lage persoonlijke relevantie/betrokkenheid leidt tot niet doordringen overheidscommunicatie
→ persoonlijke relevantie hoog bij gevaar voor eigen leven, van dierbaren of risico’s eigen bezit.
Manieren om betrokkenheid/aandacht van doelgroep te genereren:
- Sociale netwerkbenadering: representanten van een sociaal netwerk gebruiken → meer
betrokkenheid door persoonlijke communicatie, inhoud sluit aan bij interesses.
- Saliency/opvallendheid: uiting in het oog onderscheiden (kleurfoto in zwart-wit krant).
- Vividness/levendigheid: uitingen waarbij concreet voorbeeld wordt gegeven van een
abstracte theorie → mensen worden beïnvloedt door persoonlijk contact.
- Negatieve invalshoek: negatieve info sneller herkend, heeft grotere impact (alarmlamp).
- Demonstraties en onverwachte invalshoeken: mensen nemen boodschappen met korrel
zout → demonstraties leveren bewijs (Ikea meubels overleven hele dag in vitrine) →
onverwachte invalshoek voor visibiliteit (dunne dame eet calorierijk ijsje, “fuck the diet”).
- Trefkans vergroten: exposure van boodschap in traditionele en sociale media →
aandacht naar boodschap, niet naar de vorm.
Belangrijk niet te veel kennis tegelijk aan te bieden → mensen kunnen niet meer dan 7 kennis
eenheden per week verwerken.
Fire your biggest guns first = belangrijkste info vooraan, deze wordt het best onthouden.
→ primacy-effect: vooral info aan begin van uiting wordt herinnerd → bij hoge elaboratiegraad
(als toehoorders gemotiveerd zijn een boodschap te verwerken).
→ recency-effect: info aan eind van uiting blijft hangen → bij lage elaboratiegraad.
Interpretatie lezer in banen leiden door: (a) in titel van rapport conclusie vermelden, (b) beginnen
met bondige samenvatting, (c) conclusies/aanbevelingen vooraan zetten, (d) in ieder hoofdstuk
samenvatting geven van volgende stuk, (e) alle details/feiten opnemen in bijlagen.
Human Behavior and Environmental Sustainability: Problems, Driving Forces, and
Research Topics - Vlek & Steg (2007)
Duurzame ontwikkeling = economische, sociale en ecologische dimensies voor het toekomstig
overleven → wereld is gevoeliger geworden voor behoefte aan hernieuwbare energiebronnen.
→ afname biodiversiteit door intensieve veehouderij, landbouw → toename verstedelijking door
verminderde economische veiligheid op platteland.
Groei in gebruik natuurlijke hulpbronnen door toename motorvoertuigen sinds WOII → gevolgen:
(a) hoger energieverbruik, (b) toenemende luchtverontreiniging, (c) toenemende CO2-uitstoot,
(d) wijdverbreid omgevingslawaai en (e) uitbreiding wegeninfrastructuur.
Formule totale gebruik natuurlijke hulpbronnen: Impact = P (bevolking) × A (gemiddelde welvaart
(consumptie pp) × T (gem. hulpbron-intensiteit van gebruikte tech per eenheid van productie).
1. Populatie: ieder mens heeft leefruimte nodig, heeft recht op materiële basis voor veilige
ontwikkeling → steeds grotere impact op milieu → tegengaan door bijv. family planning.
, 2. Welvaart: toegenomen consumptie door verschuiving van vervulling van basisbehoeften
in behoefte aan steeds nieuwe verleidingen (“luxe koorts”) → bijv. vakanties, apparatuur.
3. Technologie: potentieel voor materiaal efficiëntie, energiebesparing, afval vermindering
en verlaging omgevingsgeluid → MAAR ecotech kan rebound effect hebben.
4. Instituties: verslaving aan korte-termijn economische groei gaat boven verlangen naar
milieukwaliteit en veiligheid op lange termijn → debatten met meerdere partijen nodig.
5. Cultuur: cultureel lange-termijn denken en groter collectivisme zijn beide nodig.
Veel milieuproblemen zijn een commons dilemma = externe effecten van optimale, rationele
beslissingen gecombineerd tot collectief suboptimale, irrationele situatie.
4 fases commons dilemma model: (1) onderzoeksthema’s (probleemdiagnose), (2) scenario evaluatie
(gedrag, motivatie vastleggen), (3) multi-party besluitvorming, (4) effectiviteitsevaluatie.
→ streven: (a) beschikbaarheid hulpbronnen waarborgen, (b) gezondheid mensen in milieu-
risicovolle omstandigheden beschermen, (3) kwaliteit menselijke leefomgevingen verzorgen, (4)
natuurgebieden en wilde dieren beschermen, (5) harmonie mensheid en natuur bevorderen.
II. Inleiding communicatie en gedrag - Klöckner
Hoofdstuk 1: Wat is milieucommunicatie en waarom is het belangrijk?
Milieucommunicatie = meningen over milieu(problemen) uitgewisseld via gemeenschappelijke
symbolen, tekens en gedrag → (a) pragmatische tool om mensen op te leiden, te waarschuwen en
te overtuigen milieuproblemen op te lossen, (b) medium om milieuproblemen waar te nemen en
te interpreteren → 2 aanpakken voor milieuproblemen:
1. Technologie-gecentreerde aanpak: ontwikkelen van nieuwe, schone, efficiënte tech.
→ minder geloof in tech als oplossing omdat: (a) lange-termijn progressie gaat te langzaam, dus
korte-termijn veranderingen zijn nodig. (b) tech verandert geen gedrag. (c) rebound effect =
optreden van een tegengesteld effect het wegvallen van bepaalde prikkel.
2. Geïntegreerd perspectief: de individuele agent heeft attitudes, normen,
gewoonten, intenties en is in het centrum van ringen (plaatje links).
Milieu economie = behoud van natuurlijke bronnen en vermindering van
milieuverontreinigende stoffen zijn verbonden met hun prijs.
→ goederen reflecteren niet de goede prijs = market failure → oplossing: reguleren
van brongebruik/emissie en boetes wanneer regels niet gevolgd worden.
→ tragedy of the commons = wanneer individuen gedeelde bron zodanig
exploiteren dat vraag het aanbod overstijgt, waarbij bron onbeschikbaar/uitgeput wordt.
Milieu sociologie = hoe milieuproblemen impact hebben op maatschappijen (POET model).
→ treadmill of production = economische structuur is afhankelijk van groei en het creëren
van consumenten vraag voor nieuwe producten → creëert een maatschappelijk systeem.
Social practice theory = integreert interne (agents) en externe drijvers (structuur) van gedrag.
→ 3 elements: (1) materials (fysieke objecten, techs), (2) meanings (beelden, interpretaties,
symbolisme), (3) procedures (regulations, competences, schedules).
Milieu bestuur = regelgevende processen, mechanismen en organisaties waarmee politieke
actoren milieuacties en -resultaten beïnvloeden.
→ 3 levels: (1) geglobaliseerd (internationale handelschema’s en regels), (2) gedecentraliseerd
(sub-nationaal, regionaal beleid), (3) markt-agent-gefocust (communicatie).
3 vormen van mens-tot-mens communicatie:
1. Directe: tussen 2 of meer mensen, iedereen is aanwezig in dezelfde situatie → op
specifiek moment in tijd, waardoor uniek en niet herhaalbaar → bijv. families/collega’s
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller yaralangeveld. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.80. You're not tied to anything after your purchase.
