Geschiedenis van de democratische
rechtsstaat in nederland
H1 Het denken over staat en onderdanen.
1.1 de wortels van democratie
de geschiedenis van de democratie begint al in de klassieke oudheid.
politiek is afgeleid van griekse woord stadstaat → polis
van burgers werd verwacht dat zij actief waren in het bestuur van de stad → in de 5e eeuw voor
christus ontstond in athene voor het eerst een bestuur waar burgers invloed hadden op het bestuur
→ dit was mogelijk doordat alle bewoners van athene konden lezen of schrijven.
De atheense staatsman solon (rond 600 vc) heeft de horigheid afgeschaft → vrije boeren diende
tijden de Perzische oorlogen als roeiers op oorlogsschepen → als tegenprestatie mochten de
boeren mee beslissen in het bestuur.
perikles zorgde er voor dat in de loop van de 5e eeuw, de politieke functies betaald werden met 3
voorwaarde;
● voldoende onderwijs
● vrije burgers
● betaalde functies
athene kende een directe democratie → burgers kunnen zelf politieke besluiten nemen → de
burgers hadden het recht om persoonlijk aanwezig te zijn in de volksvergadering→ had ook geen
volksvergadering
lang niet alle bewoners van het oude athene hadden burger recht → vrije mannen van 18 jaar en
ouder → vrouwen kinderen en slaven en mensen van buiten de polis mochten niet meestemmen.
slechts 15% van de inwoners van athene hadden de burgerrecht ook niet alle burgers kwamen
opdagen.
In rome kwam de bevolking rond 500 v chr in opstand tegen de koning → er kwam een bestuur
onder leiding van jaarlijk gekozen consuls
res publica → zo noemde romeinen hen bestuur. het betekent letterlijk, gemeenschappelijke zaak
de volksvergadering had in rome veel minder invloed dan in athene
De macht in rome was in de handen van de senaat, het senaat bestond uit leden van de rijkst
romeinse families → rome was een oligarchie
oligarchie → de regering is in handen van een kleine groep die meestal tot de aanzienlijke families
horen
1.2 staatsvorming in de middeleeuwen
in west europa stichtte de franken een koninkrijk in het voormalige gallië → de frankische vorsten
probeerden de controle over hun gebieden door zich aan mensen te binden
sterke koningen slaagden erin om hun leenmannen onder controle te houden → maar de dood
konden veel leenmannen hun macht vergroten
,formeel ; waren leenmannen door eed van trouw aan de vorst gebonden
praktijk ; konden ze zelf het land gewoon besturen → dit kwam door de gebrekkige infrastructuur
en de onmacht van vorsten om tegen ontrouwe leenmannen op te treden
nadat de engelse koning stukken land aan frankrijk had verloren moest de koning een strijd voeren
tegen adel → 1215→ noodgedwongen de magna carta tekenen → de macht van een koning werd
officieel gebonden aan op schrift vastgelegde afspraken.
Franse koning lodewijk XI → vergrootte zijn macht ten kosten van adel → hij vroeg van steden
belasting en leende geld → hiermee kon de koning geschoolde ambtenaren betalen en zijn leger
van huursoldaten → hij kon dit leger ook inzetten tegen edelen die de koning weigerde te
gehoorzamen.
naast frankrijk wilde ook bourgondië en in het habsburgse rijk de macht van adel terugdringen → op
deze ontwikkelingen kwam veel verzet
in bourgondië bestond sinds 1464 een staten generaal → dus daar werd aangeroepen op de
privileges
privileges → voorrecht dat een vorst in de middeleeuwen aan adel, geestelijkheid en de steden
verleende
1.3 machiavelli over de macht van de vorst
de florentijn niccolo machiavelli → 1469 - 1527 → werd in zijn denken beïnvloed door het
humanisme
humanisme → de beweging van de veertiende tot de 16e eeuw die elke vorm van kennis wilde
baseren op de literatuur en cultuur van de klassieke oudheid.
de bekendste boek van machiavelli is: II principe ( de heerser, 1513)
een machiavellistische politicus word gekenmerkt door sluwheid.
zijn motto is : “ het doel heiligt de middelen “
een vorst moet zowel een leeuw als een vos zijn (sluwheid en kracht )
1.4 Hobbes over de sterke staar
in de 16e en 17e eeuw in europa streefde vorsten naar meer macht en een centralisatie van bestuur
→ hierdoor nam de macht van adel af
in de nederland ontstond er een opstand en een langdurige strijd tegen koning filip II
thomas hobbes → (1588-1679) → was de eerste grote engelse politieke filosoof → in de periode
waarin hij leefde werd engeland verdeeld door burgeroorlog
na de terechtstelling van koning karel I was engeland een korte periode een republiek onder leiding
van olivier cromwell. 1649-1660
hobbes denkbeeld was stonden in het teken van burgeroorlogen en anarchie → zijn centrale werk
was; hoe kon vreden bewaard worden? → dit werd beantwoord in zijn boek : leviathan → zijn
ideeën is een denkbeeldige natuurtoestand waarin iedereen vrij en gelijk aan elkaar is. → zo willen
mensen hetzelfde bereiken → dit leidt tot onderlinge wedijver wantrouwen en eerzucht met
vijandschap als gevolg → dit leidt tot oorlog
om oorlog tegen te houden moest ieder mens bereid zijn om vrijheid opgeven → Zo’n
overeenkomst is het sociale contract
, soeverein → het hoogste gezag dragend. meestal wordt hiermee de vorst bedoeld
1.5 Locke over de grondrechten
1660 - in engeland kwam er een einde aan de republiek onder leiding van olivier cromwell
na dood van cromwell werd in 1660 de monarchie hersteld
monarchie → letterlijk alleenheerschappij. In de praktijk een staatsvorm wordt aangewezen door
erfopvolging
karel II werd koning → snel was er sprake van vorstelijk streven naar absolutisme → dit zorgde voor
verzet van het parlement
john locke (1632-1704) → arts en secretaris in dienst van de hertog van shaftesbury → shaftesbury
werd leider van een politieke oppositie die samenwerking beraamde tegen de koning → nadat dit
mislukte vluchtte hij en locke samen naar nederland.
na de glorious revolution in 1688 werd de nederlandse stadhouder willem II koning van engeland →
hierna keerde locke en shaftesbury terug
in locke zijn belangrijkste werk → two treatises on government → hier werkte hij het natuurrecht uit
tot een theorie die actief verzet tegen de koning mogelijk maakt.
natuurrecht → ‘ natuurlijke rechten’ oftewel grondrechten die voorkomen uit de menselijke natuur
en het samenleven van mensen, zoals het recht op leven, vrijheid en bezit
locke zijn uitgangspunt was : iedereen is gelijk en vrij maar er was geen wetteloosheid → er was een
natuurwet, door god ingesteld, die inhield dat iedereen zichzelf in stand moest houden en ervoor
zorgen dat de gehele mensheid kon voortbestaan
de relatie tussen regering en onderdanen berusten op wederzijdse vertrouwen. → lock was
voorstander van het kiesrecht.
1.6 Montesquieu over de scheiding der machten
18e eeuw → Wetgevende en uitvoerende macht bij koning → despotische regimes rechterlijke
macht ook bij koning
de monarchie frankrijk onder Lodewijk XIV ontwikkelde zich in de richting van de despotisme
lettres de cachet → koninklijke brieven waarin iemands gevangenneming of ver verbanning werd
gelast, hierop hoefde alleen nog maar een naam ingevuld te worden. het was een methode om
politieke tegenstanders zonder vorm van proces gevangenen te zetten
verlichting → europese stroming in de achttiende eeuw die grote waarde toekennen aan het
menselijk verstand. op veel gebieden zoals politiek, filosofie en wetenschap heeft de verlichting veel
invloed op gehad
charles louis de secondat (1698-1755) → erfde zijn titel baron de montesquieu → ook erfde hij het
ambt van het parlement van bordeaux van zijn oom →hij wist zich ook een plaats te werven in de
kringen van de parijse aristocratie
montesquieu's belangrijkste werk → de l'esprit des lois → hierin onderscheidde hij de drie
regeringsvormen;
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller tommikovandenbraak1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.92. You're not tied to anything after your purchase.
