OOK TE GEBRUIKEN VOOR EXAMENS 2024
Deze samenvatting bevat de stof van het vak Geschiedenis Havo 4 en 5. Het bevat hoofdstuk 5 t/m 10 en de daarbij behorende kenmerkende aspecten en begrippen. Deze samenvatting is gemaakt aan de hand van de aantekeningen van Jort Geschiedenis. Door de samenvatting...
Geschiedenis
Tijdvak 5: Ontdekkers en Hervormers
1500-1600
De Europese expansie
K.A.: - Het begin van de Europese overzeese expansie
Vanaf 1000 begon West-Europa weer op te bloeien
● West-Europeanen hebben een beperkt wereldbeeld
● Alleen Europa, Noord-Afrika en de Arabische wereld zijn bekend
Europese expansie vanaf de 15e eeuw:
● Vanuit Portugal en Spanje
Redenen/motieven voor de Europese expansie
● Economie:
○ Handel: specerijen, zijde, goud en zilver
○ Islamitische handelaren lieten Europese christelijke handelaren niet door, dus
gingen ze over zee (daarom ook Spanje en Portugal die kustgebied hebben die
dichtst bij Afrika en zeeroute naar Azië)
● Politiek:
○ Veroveren van een groot rijk
● Cultureel
○ Verspreiden van het Christendom
○ Nieuwsgierigheid en zucht naar avontuur
Spaanse conquistadores(veroveraars) koloniseren de rijken van de Azteken en de Inca’a
→ gevolgen:
● Indianen sterven door Europese ziektes
● Indianen wordt gekerstend
● Indianen worden gedwongen tot arbeid
Protest tegen slechte behandeling indianen vanuit Katholieke priesters (Inheemse bevolking
was bekeerd tot christen en daarom mochten zij niet zo behandeld worden)
→ gevolg vanaf 1542:
● Transatlantische slavenhandel (vanaf 1542): Import van Afrikaanse slaven vormt het
begin van de driehoekshandel
1
,Renaissance en humanisme
K.A.: - Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling
Noord-Itialiaanse stadstaten rijkste gebied van heel Europa:
● Politiek: maakten zich los van de Duitse Keizer en de paus
● Economie: groeiende handel met Midden-Oosten en rijke Vlaamse handelssteden
Nieuw mensbeeld voor bovenlaag van rijke handelaren:
● Middeleeuwen: Memento mori (gedenk te sterven, leef als een goed christen (sober en
spaarzaam) → Renaissance: Carpe Diem (Pluk de dag)
Nieuwe belangstelling voor klassieke erfgoed
● Architectuur en kunst op basis van klassieke vormentaal
Humanisme in de Renaissance
● Humanisten waren geleerden die op basis van de oude geschriften van de Grieken en
Romeinen de wereld beter probeerde te begrijpen
● In de middeleeuwen waren door de christelijke monniken de oude geschriften
aangepast, de humanisten vonden dat dat niet kon → zij gingen op zoek naar zo oud
mogelijke teksten en vergeleken met huidige teksten en paste de teksten aan zodat ze
weer zo oorspronkelijk mogelijk werden
● 2 kenmerken humanisme
○ Kritische denkhouding
○ Universele mens: een mens moest van alles wat weten. Bijv. Leonardo da Vinci
→ gevolg: Nieuwe wetenschappelijke belangstelling
○ Proberen de wereld te verklaren op een rationele manier
● Belangrijke gebeurtenis voor humanisten: Verovering van Constantinopel door de
moslims in 1453
○ Humanisten zaten vooral in Noord-Italiaanse stadstaten
○ In Constantinopel was tijdens de middeleeuwen de Grieks-Romeinse cultuur
voort blijven bestaan, dus daar waren ook veel geschriften → na verovering van
moslims vluchten veel christelijke geleerden naar de Noord-Italiaanse stadstaten
en ze nemen veel geschriften mee → impuls humanisme in Noord-Italiaanse
stadstaten → humanisme verspreidt zich over de rest van Europa
De kerkhervorming
K.A.: - De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
had
Toenemende kritiek op de geestelijkheid:
● Streven naar wereldlijke macht van de paus
● Luxe leven, corruptie en rijkdom van de hoogste geestelijkheid
● Slechte opleiding van de parochiepriesters (onwetendheid van het geloof)
2
,Mensen die afweken van de katholieke leer of kritiek hadden werden vervolgd door de inquisitie
● Kerkelijke rechtbank die niet-katholieken (ketters) opspoort en veroordeelt
Vanaf 15e eeuw:
● Kritiek op geestelijkheid kon snel worden verspreid via de nieuwe uitgevonden drukpers
→ gevolg: begin van de kerkhervorming/reformatie: protestbeweging tegen misstanden en
manieren van geloven in de katholieke kerk
Katholieke kerk:
● Kerk bepaalt de geloofsregels
● Geestelijkheid is nodig voor contact tussen God en gelovigen
Humanisten (Erasmus, Luther en Calvijn):
● Erasmus: vulgaat staat vol fouten
● Kerk is niet bezig met het geloof, maar met bijgeloof, rijkdom en macht
● Bijbel is de basis van het geloof
→ Kerk moet hervormd worden
● Erasmus blijft de paus trouw
Standpunten katholiek en protestant
Katholiek: Protestant (Luther, Calvijn):
● Paus de leider van de kerk ● Er is geen aparte leider van alle
protestantse groeperingen samen
● Alle ambten in de organisatie van de ● Alle taken in de kerk worden door
kerk worden vervuld door geestelijken leken vervuld, behalve het ambt van
predikant
● Geestelijken mogen niet trouwen ● Predikanten mogen trouwen
● In kerkdienst staat eucharistieviering ● In de kerkdienst staat de preek van de
centraal predikant over een bijbeltekst centraal
● Geestelijken en heiligen zijn nodig als ● Geestelijken en heiligen zijn niet
bemiddelaars tussen de gewone nodig, iedereen kan zelf zijn weg naar
mens en God God vinden
Verschillen tussen Luther en Calvijn
● Kerkdiensten
● Weg naar de hemel
● Rol van de vorst
Luther Calvijn
● Verering van relikwieën en heiligen is ● Verering van relikwieën en heiligen,
bijgeloof branden van kaarsen en orgelspel is
bijgeloof
● Alleen door oprecht te geloven komt ● Predestinatie: God heeft al bepaald of
men in de hemel jij naar de hemel gaat
3
, ● “Wiens gebied, diens gebed.” Vorst ● Gelovige mag zelf zijn geloof bepalen.
mag het geloof voor zijn onderdanen Als een vorst dit niet toestaat, mag de
bepalen gelovige in opstand komen
→ Gevolgen van de reformatie:
● Godsdienstoorlogen in het Duitse rijk
→ 1555 Vrede van Augsburg: Vorsten mogen zelf bepalen of hun gebied katholiek of
protestant is
● Contrareformatie door de katholieke kerk
○ Bestrijding van het protestantisme en verbetering van de misstanden in de
katholieke kerk
De Nederlandse opstand
K.A.: - Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat
15e eeuw: Nederlanden behoren tot Bourgondië
● Bourgondische hertogen proberen Nederlanden te centraliseren
● Veel verzet van steden tegen uniformering, omdat zij hun privileges kwijtraakten
Vanaf 1515 behoren de Nederlanden tot het Spaans-Habsburgse rijk
● Keizer Karel V
● 1555: Karel V staat verschillende gebieden af aan Filips II
De Nederlanden:
● Politiek:
○ 17 gewesten met eigen regels en wetten
○ Stadhouder aan het hoofd van een gewest
○ Ook adel en steden hebben privileges
● Cultuur:
○ Toenemende invloed van Calvinisme
→ gevolg onder gezag van Karel V en Filips II
● Karel V zorgt voor centralisatie
● Karel V en Filips II zijn beide katholiek: inquisitie
→ Onrust in de Nederlanden
● Beeldenstorm 1566: spreidt zich door heel Nederland
○ Filips II is boos → hij stuurt de Hertog van Alva met soldaten
○ Hertog van Alva richt de Raad van Beroerten/Bloedraad op: een tak van de
inquisitie die speciaal gericht is op de beeldenstorm
○ Om dit te financieren voert hij de Tiende Penning (een soort belasting) in
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller evasoepboer. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.96. You're not tied to anything after your purchase.
