Samenvatting van cursus 9 van Laagland. Cursus 9 gaat over de zestiende en zeventiende eeuw. De samenvatting bevat de historische context, culturele context en literaire ontwikkelingen van deze periode.
1. Historische context
Twee belangrijke ontwikkelingen: hervorming (of reformatie) en het streven van vorsten naar
centralisatie en absolutisme.
1.1 De hervorming
Door onvrede over misstanden in de rooms-katholieke kerk ontstond de hervorming. Ook werd de
burgerij ontevredener over de almacht van de hoge geestelijkheid en maatschappij. Ze hadden geen
invloed in kerkelijke zaken en wensten ruimte voor eigen geloofsinzichten en kerkdiensten in de
volkstaal.
Maarten Luther
• verzette zich tegen kerkelijke misstanden zoals de aflaathandel
• spijkerde 95 stellingen met kritiek aan de kerkdeur van de Hofkerk in Wittenberg (Duitsland)
• vertaalde de Bijbel in het Duits
Johannes Calvijn
• Frans-Zwitserse theoloog
• verdedigde de gedachte van predestinatie
• grondlegger van calvinisme → hard werken, ijver enz. → sloten aan bij mentaliteit van burgerij
Door de drukpers konden ideeën verspreid worden en konden gelovigen zelf de Bijbel lezen.
1.2 De Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden
Karel V → heer van de Nederlanden en koning van Spanje, absolutistische heerschappij en
centralisatie
Filips II → verzet tegen de absolutistische centralisatiepolitiek nam toe. Calvinisten verzetten zich
tegen geloofsvervolging.
Willem van Oranje → leider van het verzet tegen Filips’ politiek. Dit werd heftiger toen Alva na de
beeldenstorm naar de Nederlanden kwam om ketterij neer te slaan
↳ Conflict: de Nederlandse Opstand/ Tachtigjarige Oorlog
Na moord op Willem → zijn zoons (Maurits en Frederik Hendrik) stadhouders en legeraanvoerders in
strijd tegen Spanje.
de Opstand → noorden werd de Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden en het zuiden bleef
bij Spanje. 1648: Vrede van Münster → dit was geen einde van interne tegenstellingen.
Twaalfjarig Bestand → wapenstilstand met Spanje kwam er een binnenlands conflict.
Twee groepen tegenover elkaar:
• Johan van Oldenbarnevelt → vrede, remonstranten
• Maurits → contraremonstranten
1618: van Oldenbarnevelt (in 1619 onthoofd) en Hugo de Groot gevangen genomen.
Een nationale synode kwam bijeen en de remonstrantse leer werd veroordeeld en ze besloten tot een
vertaling van de Statenbijbel.
De interne tegenstellingen kwamen ook naar voren in de literatuur. Bijv. strijdliederen (Een nieu
Geusen Lieden Boecxken). Joost van den Vondel en P.C. Hooft (Nederlandse Historiën) schreven
ook over historische gebeurtenissen.
, 1.3 Handel en welvaart
In de 15e en 16e eeuw begonnen in Portugal en Spanje de ontdekkingsreizen waardoor handel over de
oceaan op gang kwam. Antwerpen was lang een belangrijke handelsstad, maar dat veranderde door
de Val van Antwerpen. Veel immigranten kwamen in Amsterdam. De burgerij was de drijvende kracht
achter de handel en in 1602 werd de VOC opgericht. Veel leden uit stadbesturen kwamen uit handel-
en zakenmilieus → regentenfamilies.
De aanduiding Gouden Eeuw is alleen van toepassing op welvarende groepen.
2. Culturele context
2.1 Kennis en wetenschap
Kennis en wetenschap werden belangrijk in de 16e eeuw.
Vraag naar de methode om ware kennis te funderen → empiristen en rationalisten.
Empirisme: betrouwbare kennis gebaseerd op zintuigelijke ervaring en waarneming.
↳ Francis Bacon (kennis is macht) en John Locke (tabula rasa)
Rationalisme: (kritisch) verstand (= ratio) centraal
↳ René Descartes (‘cogito ergo sum’, twijfel om kennis om mogelijk te maken) en Baruch Spinoza
Copernicus: de zon, en niet de aarde, het middelpunt → Copernicaanse wending bewezen door
Galileo Galileï
Christiaan Huygens → wis- en natuurkundige
Antonie van Leeuwenhoek → microscoop
Hermanus Boerhaave → geneeskunde en botanie
2.2 Humanisme
Nadenken over de mens zelf → humanisme. Theocentrische wereldbeeld werd vervangen door
antropocentrisch (op de mens gericht) wereldbeeld. Dit werd bevorderd door menswetenschappen als
geschiedenis en literatuur over het vermogen om goed of kwaad te handelen. Humanisten pleitten
voor eigen onderzoek, betrouwbare bronnen, eigen oordelen en een onafhankelijke opstelling ten
opzichte van de kerk. Erasmus, een bekende Nederlandse humanist, kritiseerde de misstanden in de
katholieke kerk, maar sloot zich niet aan bij de hervormers. Zijn bekendste boek is Lof der Zotheid.
2.3 Renaissance
De Renaissance was een poging de klassieke Oudheid in cultuur, kunst en literatuur te doen herleven
en na te volgen. Het ontstond in Noord- en Midden-Italië (Florence=centrum). De Renaissance kwam
op in de 14e eeuw → stadstaten met zelfbestuur. Sociale basis waren burgers en het was een
culturele ontwikkeling van humanisten en kunstenaars. De opvattingen verspreidden in West-Europa
en de drukpers was daarbij belangrijk. P.C. Hooft verbleef in Florence en leerde de kunst en literatuur
van de Renaissance.
De herleving van klassieke vormen werd in de architectuur bevorderd door de aanwezigheid van
klassieke gebouwen in Italië. Ook het boek De Architectura van de Romein Vitrivius was bewaard
gebleven → symmetrie en proportie belangrijk. Brunelleschi paste de inzichten toe en Leonardo da
Vinci maakte tekening over verhoudingen van het lichaam.
De schilderkunst veranderde ook veel. Nog steeds veel religieuze voorstellingen, maar ook
werkelijkheidsgetrouw → lineaire perspectief. Renaissanceschilderingen: herkenbare ruimteweergave
met duidelijke lichaamsproporties.
Ook de klassieke godenwereld en mythologie werd herontdekt → inhoudelijk belangrijk.
Renaissancekunst was intellectueel spel voor een elite van kenners. Kunst was raadselachtig. Bijv. La
Primavera van Sandro Botticelli.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller annaxv. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.30. You're not tied to anything after your purchase.
