Dit is een complete samenvatting van het examenkatern geschiedenis VWO 6 aan de hand van de 'controleer jezelf' die aan het einde van elke deelcontext staat. Ik heb historische context 1 t/m 4 helemaal uitgewerkt en ook de jaartallen en verplichte voorbeelden die je moet weten staan erin.
Voor welke veranderingen zorgde het protestantisme in het Duitse Rijk?
Het protestantisme zorgde ervoor dat steeds meer mensen kritiek kregen op de
overheersende macht van de katholieke kerk. Leiders als Luther en Calvijn vonden dat
mensen zich alleen aan de regels in de Bijbel hoefden te houden en daarom werd de Bijbel
vertaald naar volkstaal. Het gezag van de kerk, en dus ook Karel V, werd daardoor steeds
kleiner. Luther werd daarom verbannen maar hij kreeg steun van andere Duitse vorsten,
waardoor de eenheid van de kerk verdween. Karel V liet daarop protestanten vervolgen,
maar dit mislukte omdat veel Duitse vorsten waren bekeerd tot het lutheranisme. Uiteindelijk
werd cuius regio, eius religio (wiens gebied, diens religie) ingevoerd.
Welke betekenis had de Rijksdag in Worms voor de religieuze ontwikkelingen in het
Duitse Rijk?
Luther moest in 1521 naar de Rijksdag in Worms om zijn bezwaren op de kerk terug te
nemen. Dit weigerde hij, waardoor hij door Karel V werd verbannen uit het Duitse Rijk. Door
in opstand te komen tegen de katholieke kerk kreeg Luther alleen nog maar meer
aanhangers. Hierdoor ontstonden er uiteindelijk aparte lutherse en calvinistische kerken. De
Rijksdag in Worms was hier dus een indirecte oorzaak van.
Waarom wilden Karel V en Filips II centraliseren en het protestantisme bestrijden?
Karel V en Filips II hadden allebei een groot grondgebied. Door het te centraliseren was het
bestuur makkelijker te regelen voor hen. Karel V deed dit door drie collaterale raden in te
stellen die hem adviseerden. Er was voortaan de Raad van State (totale beleid van de
provinciën), de Geheime Raad (wetgeving en uitvoering wetten) en de Raad van Financiën
(stelde begrotingen op en inde belastingen). Deze raden bestonden niet alleen uit adel,
maar ook uit ambtenaren. De macht van de adel nam dus af. Om de centrale macht in stand
te houden werden protestanten hard aangepakt. Protestanten en calvinisten zorgden ervoor
dat er geen eenheid meer was in het rijk, daarom voerde Karel V de doodstraf in voor
ketters. Filips II ging hiermee door.
Op wat voor manier zorgde het beleid van Karel V en Filips II voor onvrede in de
Nederlanden en welke rol speelde de instelling van de drie collaterale raden hierbij?
Veel mensen, ook katholieken, vonden de kettervervolging te ver gaan. Ook wilde de
stedelijke burgerij haar privileges terug die zij voor de komst van Karel V had (bijvoorbeeld
eigen rechtspraak). Daarnaast was de adel nog steeds boos over de afname van hun macht
door de invoering van de collaterale raden. In de raden werden ook ambtenaren gebruikt,
hierdoor had de adel minder invloed. Kortom, het volk was ontevreden met de afgenomen
vrijheid en inspraak.
,Waarom ontstond er een opstand in de Nederlanden?
Zie aanleidingen hierboven. In april 1566 vroegen edellieden aan de plaatsvervangster van
Filips II om kettervervolgingen te stoppen. Zij ging akkoord en veel mensen bekeerden zich
tot het calvinisme. Hierdoor volgde de Beeldenstorm (volgens calvinisten is verering van
beelden niet toegestaan). Filips II reageerde hierop door de Raad van Beroerten op te
richten o.l.v. Alva. Door deze raad werden ketters weer streng vervolgd. Willem van Oranje,
(plaatsvervangend) stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht, organiseerde daarom
veldtochten om tegen Filips II in te gaan. Deze tochten mislukten. De watergeuzen hadden
wel succes. In 1572 veroverden ze Den Briel, hierna sloten steeds meer steden zich aan bij
de Opstand tegen Filips II.
Deelcontext 1.2
Welke rol had Willem van Oranje in de Opstand?
Na de verovering van den Briel werd Willem van Oranje weer erkend als stadhouder en dus
als aanvoerder van de Opstand. Desondanks stelde hij zich gematigd op. Hij vond dat zowel
protestanten als katholieken hun geloof vrij mochten uitoefenen. Hij focuste vooral op het
creëren van eenheid. Ook beweerde hij trouw te blijven aan Filips II, ook al dacht hij soms
verkeerd.
Welk belang hadden het ontzet van Leiden en de Alteratie van Amsterdam voor de
Opstand?
Omdat Alva en zijn opvolger er niet in slaagden de Opstand te stoppen werden zij
teruggehaald naar Spanje. Hierdoor kon Willem van Oranje het Ontzet van Leiden voor
elkaar krijgen in 1574. Dit was een grote overwinning. In Amsterdam waren de meningen
nog verdeeld. Veel katholieken waren nog steeds trouw aan Filips II ondanks pogingen van
opstandelingen om Amsterdam tegen hem te keren. Dit veranderde pas in 1578 toen het
stadsbestuur werd afgezet en werd vervangen door opstandelingen: de Alteratie van
Amsterdam. Hierdoor stonden nu alle stadsbestuurders in Holland aan de kant van de
opstandelingen, ondanks de vele katholieken die nog steeds Filips II steunden. Door deze
twee overwinningen kon Nederland zich politiek en economisch herstellen en kreeg de
Opstand steeds meer volgers.
Wat was de aanleiding voor de Pacificatie van Gent en waarom mislukte deze?
Omdat Filips II in geldnood kwam en zijn soldaten niet betaalde ontstonden er muiterijen
(plunderingen, moordpartijen). De bevolking had het daardoor zwaar te verduren. In 1576
eiste een groot deel van de gewesten in de Pacificatie van Gent dat de Spaanse troepen
de Nederlanden moesten verlaten. Ook katholieken sloten zich hierbij aan en steunden in
principe dus de Opstand. De Pacificatie mislukte omdat er in het verdrag stond dat
Nederland katholiek zou blijven afgezien van Holland en Zeeland. Katholieken en calvinisten
moesten elkaar wel met rust laten. In het oosten werden de calvinisten echter steeds
radicaler, waardoor de katholieken in het zuiden schrokken en zich weer aansloten bij Filips
II.
, Hoe kwamen opstandige gewesten erbij om zelf soevereiniteit op zich te nemen en
welke betekenis had het Plakkaat van Verlatinghe hierbij?
Na de Alteratie van Amsterdam verplaatste de strijd zich naar de gebieden buiten Holland en
Zeeland. Een aantal opstandige gewesten verenigden zich in 1579 in de Unie van Utrecht.
Filips II gaf Willem van Oranje daar de schuld van en zette een prijs op zijn hoofd. De
opstandelingen vonden dat te ver gaan en besloten Filips II niet meer te gehoorzamen,
daarom publiceerden zij in 1581 het Plakkaat van Verlatinghe. Ze namen dus de
soevereiniteit zelf op zich. In eerste instantie werd er wel gezocht naar een nieuwe leider,
maar dat lukte niet. Ook werd Willem van Oranje, hun leider, in 1584 vermoord. Even kregen
de opstandelingen hulp van Engeland (ook vijand van Filips II) waardoor ze zich konden
versterken. Vanaf 1588 bestuurden de gewesten zichzelf officieel.
Wat zijn de belangrijkste oorzaken voor het slagen van de Opstand en van welke
oorzaak is de nederlaag van de Spaanse Armada een voorbeeld?
De belangrijkste oorzaak is het feit dat Filips II aan meerdere fronten oorlog voerde en
daardoor snel in geldnood kwam. Hiervan in de nederlaag van de Spaanse Armada een
voorbeeld. Filips II besloot Engeland aan te vallen met een superdure oorlogsvloot, maar hij
verloor de strijd en daarmee ook al zijn geld. Daardoor kwam de strijd in de Nederlanden stil
te staan. Ondertussen was Amsterdam na de val van Antwerpen (1585) uitgegroeid tot een
belangrijke handelsstad, waardoor de opstandelingen genoeg geld hadden om een
zelfstandige republiek te vormen. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
(Holland, Zeeland, Gelre, Utrecht, Overijssel, Friesland en Groningen) werd al in 1596
erkend door Frankrijk en Engeland, maar pas in 1648 door Spanje bij de Vrede van
Münster.
Deelcontext 1.3
Waarom ontstond er een Gouden Eeuw in de Republiek?
Er zijn drie oorzaken voor het ontstaan van de Gouden Eeuw. Ten eerste was het feodale
stelsel in de Nederlanden erg zwak. Hierdoor werd het stelsel al snel helemaal afgeschaft en
ging boeren hun producten commercieel op de markt verkopen. Ten tweede was er een
sterke groei in handel op het Oostzeegebied (moedernegotie). Hierdoor was er voldoende
graan voor iedereen en konden Nederlandse boeren zich gaan specialiseren. Ten derde
hadden de Spanjaarden in 1585 Antwerpen veroverd en sloten deze belangrijke handelsstad
compleet af. Hierdoor had Amsterdam weinig concurrentie meer en er kwamen veel
vluchtelingen naar Nederland. De economie kon dus vrij groeien.
Voor welke ontwikkeling is de verplaatsing van het bestuurscentrum van de VOC naar
Batavia een voorbeeld?
In 1619 besloot Jan Pieterszoon Coen het bestuur van de VOC te verplaatsen van Bantam
(lag niet strategisch, Engelsen zaten daar ook) naar Jayakarta, wat voortaan Batavia werd
genoemd. Dit is een belangrijk voorbeeld van de vorming van een Nederlands
handelsimperium in Azië rond 1600.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller gsmoerman. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.51. You're not tied to anything after your purchase.
