Les 2 grondwet en grondrechten
preambule > staat in beschreven welke idealen de samenleving koestert, welke historische
fouten ze niet wil herhalen, welke identiteit ze nastreeft (liberaal, socialistisch, religieus,
seculier) en op welke wijze de staat moet worden ingericht om de idealen te realiseren. Gaat
vooraf aan de grondwet (zoals bij Amerikaanse, Franse, Duitse grondwet)
grondwet:
- begrenst de macht van staat en garandeert daarmee de vrijheden van burgers
- legt fundamentele rechten van burgers vast
- geeft aan hoe de belangrijkste organen van de staat (koning, ministers, parlement,
rechterlijke macht) in grote lijnen zijn georganiseerd
- drukt de eenheid van de natie uit. Binnen het staatsverband vormen alle burgers,
ondanks alle verschillen, toch een eenheid.
ontstaan van de grondwet
Onder invloed Franse Revolutie en later Franse bezetting kreeg NL in 1789 Staatsregeling
van de Bataafse republiek > voorloper grondwet. Hierin werd bepaald dat iedere burger
gelijk is voor de wet en onschendbare grondrechten heeft (vrijheid van meningsuiting,
drukpers, godsdienst etc)
na val Napoleon werd NL een jaar later een constitutionele monarchie > een koninkrijk
met een grondwet. Koning soevereine macht. Parlementair stelsel ingevoerd in vorm van
Staten-Generaal, kreeg vooral adel zitting.
huis van de rechtsstaat
in 1848 toen in Europa opnieuw revoluties waren uitgebroken, werden er onder leiding van
het liberale Kamerlid Thorbecke solide fundamenten onder het ‘huis van de rechtsstaat’
gelegd. In de grondwet werd macht koning getemd > onschendbaar > buiten spel van macht
ministers verantwoordelijkheid wetgeving en beleid. Grondrechten uitgebreid, recht op
vereniging en vergadering.
Democratie vergroot: directe verkiezingen van Tweede Kamer
censuskiesrecht > kiesrecht werd slechts voorbehouden aan mannelijke burgers die een
bepaald bedrag aan de belasting betaalden.
negentiende eeuw nachtwakersstaat: staat die zich voornamelijk inzet voor bewaking van
de veiligheid van de burgers en de noodzakelijke voorwaarden realiseert voor economische
groei.
uitbreiding kiesrecht
Door uitbuiting, armoede en kindersterfte ontstond er in plaats van sociale vrede in de
tweede helft van de negentiende eeuw een klassenstrijd tussen arm en rijk, tussen arbeid
en kapitaal. Ook vrouwenbeweging > wilden stemmen en onderwijs volgen.
Sociale onrust leidde tot wijzigingen in grondwet > eerst algemene mannenkiesrecht daarna
vrouwenkiesrecht
Zwarte bladzijde tweede wereldoorlog
Recht op veiligheid door duitse bezetting weg
vrijheidsrechten zoals vrijheid van meningsuiting en drukpers en vrijheid van vereniging en
vergadering golden niet meer.
Na tweede wereldoorlog trad oude grondwet weer in werking
,Wat staat er in de grondwet?
klassieke grondrechten
vrijheid en gelijkheid van individuele burgers vormen de basis van de klassieke
grondrechten. Belangrijke kenmerken sociaal contract > wordt geregeld dat staat de
persoonlijke vrijheidsrechten van mensen zo min mogelijk beperkt.
eerste artikel: gelijkheidsbeginsel
klassieke grondrechten:
- recht op gelijke behandeling in gelijke gevallen.
- De persoonlijke vrijheid wordt op verschillende manieren gewaarborgd.
Ieder mens heeft de vrijheid om te gaan en te staan waar hij wil. Recht op privacy.
recht op eigendom
- politieke vrijheid
sociale grondrechten
werkgelegenheid, bescherming van de positie van werknemers, sociale zekerheid,
volksgezondheid, sociale woningbouw en onderwijs werden verantwoordelijkheid van de
staat. In de grondwet van 1983 kregen de burgers het recht op deze voorzieningen.
Deze grondwet vormt een verdieping van het sociaal contract. De klassieke rechtsstaat werd
een sociale rechtsstaat ofwel een verzorgingsstaat.
verschil klassieke en sociale grondrechten
burgers kunnen zich direct op hun klassieke grondrechten beroepen, ze kunnen naar de
rechter stappen wanneer deze rechten worden geschonden. Voor sociale grondrechten
geldt dat de overheid actief moet optreden om ze te realiseren, maar burgers kunnen ze niet
bij de rechter afdwingen.
Wat zijn de grenzen van onze vrijheid?
De rechtsstaat is gericht op het vreedzaam samenleven van burgers. De principiële
erkenning van elkaars vrijheid en gelijkheid is daarvoor een belangrijke voorwaarde. Maar
het gaat wel om een wederkerige erkenning. Maar wel wederkerige erkenning.
Wederkerigheid houdt ook in dat de uitoefening van vrijheidsrechten door de ene burger niet
mag leiden tot schade of vrijheidsbeperkingen voor andere burgers. In de grondwet staat
dan ook bij verschillende grondrechten dat ze kunnen worden uitgeoefend “behoudens
ieders verantwoordelijkheid voor de wet.’
Soms is er een beperking van een grondrecht nodig, maar daarover mogen alleen regering
en parlement beslissen. Grondrechten hebben dus geen absolute gelding.
Botsing van grondrechten
Grondrechten hebben verticale werking > ze kunnen door burgers worden uitgeoefend
tegenover de staat.
horizontale werking > als burgers zich tegenover elkaar op hun grondrechten beroepen
, Les 4 trias politica: scheiding en evenwicht van machten
trias politica
- de wetgevende macht stelt de wetten op
- de uitvoerende macht voert de wetten uit
- de rechtsprekende macht oordeelt in conflicten over de juiste toepassing van de wet
ontstaan en doel van de trias politica
De scheiding van de drie machten voorkomt concentratie van de macht van de staat > alle
macht in 1 hand > risico machtsmisbruik
zelfs binnen 3 machten alsnog machtsmisbruik daarom:
checks and balances > machten controleren elkaar (checks) en werken evenwichtig samen
(balances)
Wie controleert wie?
wetgevende macht kan de uitvoerende macht controleren en ter verantwoording roepen
(bv wanneer het parlement een minister naar de Tweede Kamer roept om vragen te
beantwoorden over zijn beleid)
rechterlijke macht controleert wetgevende macht.
de rechter mag wetten die regering en parlement hebben vastgesteld niet toetsen aan de
grondwet. Dat behoren regering en parlement zelf te doen. De rechter mag deze wetten wel
toetsen aan internationale verdragen en de grondrechten die daarin zijn opgenomen. Ook
mag de rechter de regelgeving die door de lagere overheidsorganen wordt vastgesteld
toetsen aan de grondwet en de rechterlijke macht controleert ook de uitvoerende macht.
wetgevende macht kan ook weer rechterlijke macht controleren
Als een rechter een uitspraak doet die de wetgever niet zint, dan kan de wetgever reageren
met een wetswijziging. Die wijziging heeft pas gevolgen voor de volgende vonnissen, want
het parlement kan lopende zaken niet beïnvloeden.
De drie machten in Nederland
wetgevende macht (parlement en regering samen)
hoogste macht parlement > daarin debatteert het volk - door middel van zijn
vertegenwoordigers - over de vraag hoe wij willen samenleven
parlement belichaamt het ideaal van autonome burgers die zichzelf de wet stellen
parlement bepaalt met stemming voor wetsvoorstel of die wordt aangenomen
binnen parlement sprake van onderlinge controle
- Tweede Kamer kan de wetten goedkeuren, afkeuren of amenderen (wijzigingen
aanbrengen)
- Eerste Kamer bekijkt vervolgens of de aangenomen wet wel in overeenstemming is
met de grondwet en de rechtsbeginselen, zo niet, dan kan de Eerste Kamer het
wetsvoorstel verwerpen
regering heeft ook zelfstandige recht om wetsvoorstellen in te dienen en moet bovendien
alle wetten ondertekenen
Ook provincies, gemeenten en waterschappen hebben wetgevende bevoegdheden.
Daarnaast heeft de wetgever belangrijke terreinen van machtsuitoefening overgedragen aan
de Europese Unie
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller isadekeizer. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.75. You're not tied to anything after your purchase.
