Summary
Samenvatting Geschiedenis hoofdstuk 5 t/m 10 havo
- Course
- Level
Beknopte samenvatting vanaf hoofdstuk 5 t/m hoofdstuk 10. Deze samenvatting sluit aan op de lesstof voor havo leerlingen.
[Show more]
Seller
Followzodejong
Content preview
Hoofdstuk 5 De tijd van ontdekkers en hervormersRenaissancetijd (1500-1600) Periode: vroegmoderne tijd (1500-1800)
5.1 De renaissance
Kenmerkend aspect: Het mens- en wereldbeeld van de renaissance en de hernieuwde
oriëntatie op de klassieke oudheid
De Venetiaanse kooplieden waren in de 15e eeuw schatrijk geworden van de handel en
iedereen mocht dat zien, dit was ook zo in Milaan, Rome en Florence. Ze hadden
geprofiteerd van de handel met het Midden-Oosten en rijke steden in Vlaanderen. Er
ontstond een nieuw mensbeeld, wereldbeeld en levensgevoel. Ze kregen belangstelling voor
het klassieke erfgoed. Er is herleving van waarden en schoonheidsidealen van de oudheid,
dit noemen ze ook wel de renaissance (wedergeboorte). De renaissance begon in de 15e
eeuw in Italië en verspreidde zich vanaf 1500 in Europa, dit is het begin van de
vroegmoderne tijd.
Bij het herontdekken speelde het humanisme een belangrijke rol, geleerde bestudeerden en
vertaalden klassieke taal- en letterkunde en klassieke filosofie. De Turkse verovering van
Constantinopel in 1453 gaf het humanisme extra impuls.
De ontwikkeling tot een verstandig, mondig individu werd het nieuwe opvoedingsideaal
(uomo universalis), een voorbeeld hiervan is Leonardo Da Vinci.
In 1500 verspreid het humanisme zich buiten Italië door de boekdrukkunst en onderlinge
contacten. Leergierigheid en een kritische instelling stimuleerden het natuur-
wetenschappelijk denken in de tijd van ontdekkers en hervormers.
Beeldende kunstenaars wilden de werkelijkheid zo realistisch mogelijk weergeven. De kerk
bleef een rijke, belangrijke opdrachtgever en de bijbel bleef een inspiratiebron.
5.2 De Europese expansie
Kenmerkend aspect: Het begin van de Europese overzeese expansie
In 1494 verdeelde paus Alexander VI de wereld in tweeën, er was een denkbeeldige lijn
door het noorden naar het zuiden gezet. Alles ten oosten van de lijn is van Portugal en alles
ten zuiden van de lijn is van Spanje. De Europeanen moesten zelf een route over zee
richting het oosten vinden.
De Portugezen waren de eersten die ver buiten Europa kwamen. 1488 Kaap de Goede
Hoop → 10 jaar later gingen de Portugezen als eerste Europeanen naar India. In 1492 dacht
Columbus Indië te hebben ontdekt maar hij had een nieuw continent ontdekt: Mundus
Novus. In 1507 werd het Amerika genoemd, dit was een jaar na Columbus zijn dood. In
midden-Amerika kwamen de Spaanse conquistadores. In 1519 werden de Azteken in bezit
genomen, in 1530 werd het Incarijk in bezit genomen. De Europeanen namen ziektes mee
waardoor veel Indianen (inwoners Amerika) stierven.
De Portugezen en de Spanjaarden weerden met geweld concurrenten van ‘hun’ zeeroutes.
Engelsen, Fransen en Nederlanders die meededen aan de Europese expansie moesten op
zoek naar alternatieve zeeroutes, hierdoor kwamen er in de 16e eeuw nieuwe
ontdekkingsreizen. 1596-1597 Nova Zembla.
,5.3 De Reformatie
Kenmerkend aspect: De splitsing van de kerk in West-Europa
1516 maakte Erasmus een nieuwe vertaling van de Bijbel → Het bijbelonderzoek versterkte
zijn kritiek op de kerk (Lof der Zotheid). Hij pleitte voor een terugkeer van het zuivere geloof.
Met zijn kritiek werd hij de wegbereider van de reformatie/hervorming.
In de Middeleeuwen ergerden veel mensen zich aan de misstanden in de kerk, dit viel te
onderdrukken bij een hervormingsbeweging die begon met het optreden van de Duitse
monnik Maarten Luther → De reformatie scheurde het christendom in West-Europa in 2
vijandige kanten:
- protestanten die met de kerk van Rome braken
- rooms katholieken die trouw bleven aan de Paus
1517 kwamen Luthers 95 stellingen aan de bisschop over welke misstanden er allemaal
waren in de kerk → Hier moest een einde aan komen, dat deed de Paus door een ketterij
tegen Luther te beginnen. Luther werkte zijn ideeën verder uit door middel van de
boekdrukkunst. Het geloof moest alleen gebaseerd zijn op de bijbel. In 1521 werd Luther uit
de kerk gezet, Luther kreeg toen nog 1 kans om zich te herroepen op de Rijksdag in Worms,
maar dat deed Luther niet → Luther werd vogelvrij verklaard.
Na Luther kwamen er meer hervormers, zoals Calvijn: de bijbel was de enige bron van
gezag en de mens is zondig & slecht.God bepaalde wie voorbestemd of verdoemd was. De
overheid moest worden gehoorzaamd. Als de vorst een valse godsdienst oplegde, mocht het
volk (onder leiding van hoge edelen en andere bestuurders) in opstand komen en de vorst
afzetten.
1536 kwam in Genève een calvinistisch stadsbestuur → ze wilde er een voorbeeldige
christelijke stad van maken. Er werden 4 kerkelijke ambten ingesteld (benoemd door
stadsbestuur):
- predikanten: verzorgden de preken
- ouderlingen: letten op naleving van de calvinistische leefregels
- diakenen: namen de armen- en ziekenzorg op zich
- doctores: zorgden voor scholing van predikanten
Vanuit Genève verspreidde het calvinisme zich. In Nederland werd het protestantisme
krachtig onderdrukt en het calvinisme in het geheim verspreid.
De reformatie had grote gevolgen:
- Het Duitse Rijk werd verscheurd door godsdienstoorlogen
- In Frankrijk kwamen er godsdienstoorlogen tussen katholieken en hugenoten
(bloedbruiloft)
- In Engeland ontstond de Anglicaanse kerk, een protestantse staatskerk met de
koning aan het hoofd
5.4 De Nederlandse opstand
Kenmerkend aspect: Het ontstaan van de Nederlandse staat
In 1515 nam Karel V het bestuur van de Nederlanden op zich. Veel Gewesten vielen vanaf
de 15e eeuw onder 1 landsheer, zo hadden ze ook eigen gewoontes en regels. → vormden
verder nog geen eenheid. De landsheer benoemde een stadhouder, die namens hem o.a.
overleg voerde met de staten. Karel versterkte het centrale bestuur in Brussel → nieuwe
centrale rade: Raad van State. Karel wilde minder afhankelijk worden van de hoge adel.
Karel vond het zijn taak om het katholieke geloof te beschermen (1522 keizerlijke inquisitie).
, Filips II werd in 1559 koning van Spanje, hij ontmoette bij zijn afscheid Willem van Oranje.
Filips stelde Margaretha van Parma aan als landvoogdes, zij moest Nederland besturen →
hoge Nederlandse edelen voele zich toen en de jaren daarna buitenspel gezet. Lagere
edelen en steden hadden moeite met centralisatie maatregelen van Filips die hun privileges
en zelfstandigheid aantasten.
Willem van Oranje leidde dit verzet, in 1564 pleitte hij voor godsdienstvrijheid (Filips ging
daar weer tegenin). → 1566 400 lagere edelen naar Brussel om landvoogdes om matiging
van geloofsvervolgingen te vragen, ze was zo geïntimideerd dat ze beloofde te stoppen. In
de zomer van 1566 kwamen er in de open lucht hagenpreken. → Dit riep de beeldenstorm
op.
Filips stuurde de hertog van Alva (ijzeren hertog) om de zaken op orde te stellen in 1567, hij
deelde 1100 doodvonnissen uit. 10.000 mensen vluchtten, samen met Willem van Oranje,
naar Duitsland, waar hij een leger vormde en daarmee in 1568 de Nederlanden binnenviel
→ Nederlandse Opstand begon. Alva bleef oppermachtig.
Oranje werkte samen met de geuzen (calvinistische ballingen). De Geuzen namen op 1 april
1572 Den Briel in en Oranje viel ten oosten Nederland binnen terwijl Lodewijk vanuit het
zuiden aanviel. Het was de bedoeling dat de hugenoten zich bij Lodewijk zouden aansluiten,
maar door de bloedbruiloft ging dit niet door. Alva ging goed ten strijd.
Filips kwam in geldnood door de alle militairen die hij nodig had voor de Opstand. In 1576
sloegen de Spaanse soldaten aan het muiten en werden de Spaanse furie → Gent vrede
met Holland, samen eisten ze vertek spaanse troepen en beëindiging geloofsvervolgingen.
→ Filips weigerde en benoemde hertog van Parma als nieuwe landvoogd → Unie van
Utrecht, waar calvinistische invloed snel groeide. Filips werd in 1580 vogelvrij verklaard. 26
juli 1581 Plakkaat van Verlatinghe. Parma kreeg veel land in handen. De opstand kwam in
een crisis toen een katholiek Willem van Oranje in 1584 vermoorde.
Toen opstand verloren leek, kreeg Parma opdracht een invasie in Engeland voor te
bereiden. Hierdoor besloten de opstandige Nederlandse gewesten verder te gaan zonder
landsheer, hierdoor ontstond in 1588 de republiek. Filips overleed in 1598, de republiek was
toen al sterk genoeg om zichzelf in stand te houden. 1609 sloten Spanje en de republiek een
bestand voor 12 jaar. 1648 vrede van Münster. Deze hele strijd die begon in 1568 werd later
de 80 jarige oorlog genoemd.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller zodejong. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.72. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
85651 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now