Beschouwing moderne letterkunde, komt van pas in VWO 6. In dit document worden begrippen genoemd zoals: Postmodernisme, magisch realisme, ontluisterend proza, realisme, existentialisme. De literatuurboeken die worden geanalyseerd zijn: De Donkere Kamer van Damocles en Alles wat er was.
Hoe je als je goed kijkt, je meer kan ontdekken dan je denkt.
Met betrekking tot literaire stromingen zoals het existentialisme en het postmodernisme.
“Dit is wat mensen doen. Daalt de levensstandaard, dan verzinnen we van alles om de nieuwe
situatie acceptabel te maken.” Dit is een passage uit het boek ‘Alles wat er was’ van Hanna
Bervoets. Als je zo naar de zin kijkt, zou je eigenlijk al wel kunnen raden uit welke stroming het
komt. Of door bijvoorbeeld, te kijken wanneer het boek verscheen. Maar wanneer kan je een boek
tot een bepaalde stroming toekennen? En hoe zie je dat terug in het boek? Er zijn inmiddels
zoveel literaire stromingen dat we ze niet meer op beide handen kunnen tellen. Toch is het
makkelijk te herkennen als je de belangrijkste kenmerken weet. Ik ga twee boeken analyseren,
namelijk: ‘De Donkere kamer van Damokles’ van Willem Frederik Hermans en ‘Alles wat er was’
van Hanna Bervoets. In de volgende alinea’s zal ik dit uitwerken.
Het boek ‘De Donkere kamer van Damokles’ (1958) door Willem Frederik Hermans speelt zich af
na de Duitse inval in 1940. Het gaat over hoe de Voorschotense sigarenwinkelier, Henri
Osewoudt, kennis maakt met een geheimzinnige verzetsman genaamd: Dorbeck, die sprekend op
hem lijkt. Osewoudt wordt zo in allemaal verzetsactiviteiten betrokken maar na de bevrijding
blijkt Dorbeck, ineens spoorloos verdwenen. Hoewel dit boek zich voornamelijk afspeelt na de
oorlog, kan het lastig bij een naoorlogse stroming worden ingedeeld. Het boek heeft elementen
van de Romantiek. Osewoudt verlangt namelijk vaak terug naar de oorlogstijd als hij in de
gevangenis zit. (Citaat, blz. 298): ‘Ach, Marianne, ik kan je niet vertellen hoe ik toen gehuild heb
en nu ik dit schrijf, huil ik weer. Ik heb niets, maar dan ook niets overgehouden uit de tijd dat ik
met jou omging en het was toch zo’n gelukkige tijd. Het is de gelukkigste tijd van mijn leven
geweest en zo’n tijd komt nooit meer terug.’ Het verlangen naar het verleden, is een kenmerk van
de Romantiek. Ook is er sprake van het zogenoemde ‘waarheidsprobleem’: Wat is de waarheid en
is er wel een waarheid? Wat ook een kenmerk is van het magisch realisme. In het boek wordt
het bestaan van Dorbeck betwijfeld, is hij echt? Gebeurt dit echt? Een personage in het boek
wordt dus betwijfeld. Verder wordt de stroming niet vertegenwoordigd in het boek. En dit is
echter niet ook niet de ‘hoofdstroming’.
De duidelijkste stroming in het boek is namelijk: het existentialisme. Belangrijke kenmerken
van het existentialisme zijn, ten eerste: dat in een situatie van angst, of eerder een existentiële
crisis de rede geen uitkomst biedt. ‘Het komt aan op een proces van betekenis geven en van
daaruit je keuzes durven maken.’ (Bron: Wikipedia) Men gaat zichzelf dan vragen stellen die ze
alleen zelf kunnen beantwoorden, met hun gevoel, niet met de rede. En ten tweede: het individu
staat centraal; egocentrisme. Dit zie je allebei duidelijk terug in het boek. De situatie van angst of
existentiële crisis is natuurlijk de oorlog. Osewoudt gaat zichzelf door de oorlog ook vragen stellen
en durft ook keuzes te maken. Osewoudt helpt Dorbeck met opdrachten. De keuze om hem te
helpen maakt hij zelf, niemand dwong hem. Osewoudt raakt er steeds verder in verdiept, maar
nog steeds gaat hij uit vrije wil door, het verzet in. Hij wil een verzetsheld zijn die alle lof verdient,
maar vermoord gaandeweg mensen en sterft voor de uitspraak van de rechter. Wordt hij erkend
als held of verrader?
Tot slot valt het boek ‘De donkere kamer van Damokles’ ook onder ontluisterend proza.
‘Ontluisterend proza kenmerkt zich door een antiheld als hoofdpersoon. De antiheld heeft geen
idealen, is anti-intellectualistisch en areligieus. De nadruk ligt op de lichamelijkheid.’ (Bron:
kunstbus.nl) Je merkt in de anekdote al gelijk dat Osewoudt een antiheld is. Hij is absoluut niet
intellectueel, als hij in een bibliotheek komt voelt hij zich niet aangetrokken tot alle lectuur die
daar te vinden is. Ook is hij niet religieus, dit blijkt uit een gesprek wat hij heeft met de pater als
hij in de ziekenzaal ligt: ‘Bekering is een middel van schijnheiligheid om jezelf mee te redden.’ Het
boek kan dus niet echt tot één specifieke stroming worden toegeschreven.
In het boek: ‘Alles wat er was’ (2013) van Hanna Bervoets komt één stroming uit het vorige boek
klein terug, maar heeft het op zichzelf een hele nieuwe stroming tot zich toegekend. ‘Alles wat er
was’ gaat over een groep mensen die na een harde knal zijn opgesloten in een schoolgebouw. Ze
kunnen niet weg door de mist, wat uiteindelijk hun persoonlijkheid en acties gaan beïnvloeden.
Het boek heeft ook één kenmerk uit de Romantiek. Het boek heeft een vleugje van het magisch
realisme. Je leest het boek alleen vanuit het perspectief van Merel, daardoor kan je gaan
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ookeenrechtenstudent. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.37. You're not tied to anything after your purchase.
