Een uitgebreide samenvatting van alle behandelde hoofdstukken tijdens de taalkunde lessen van onderdeel verdieping van de minor Taal en Cultuur Nederlandse Gebarentaal
Baker, A., Van den Bogaerde, B., Pfau, R., & Schermer, T. (Reds.). (2008).
Gebarentaalwetenschap. Een inleiding (1e druk). Deventer: Van Tricht
Britt Groothuis
Minor Taal & Cultuur Nederlandse Gebarentaal
Studiejaar 2021-2022
,Inhoudsopgave
1 Gebarentalen als natuurlijke talen ................................................................................................... 5
1.1 Inleiding ................................................................................................................................... 5
1.2 Taal wordt in de ruimte gezien ................................................................................................ 5
1.3 Dovengemeenschappen .......................................................................................................... 6
1.4 De relatie tussen de gebarentaal en de gesproken taal........................................................... 7
1.5 Gebarentalen en universalia .................................................................................................... 8
1.6 Verschillen tussen gebarentalen .............................................................................................. 9
1.7 Het transcriberen van gebarentalen ...................................................................................... 10
1.8 De taalkunde van gebarentalen ............................................................................................. 10
2 Psycholinguïstiek............................................................................................................................ 12
2.1 Inleiding ................................................................................................................................. 12
2.2 Taal en hersenen ................................................................................................................... 12
2.2.1 Het effect van modaliteit op de hersenen ...................................................................... 12
2.2.2 Afasie bij dove gebarentaalgebruikers ........................................................................... 12
2.3 Taalbegrip .............................................................................................................................. 13
2.3.1 Opslag en verwerking van gebaren ................................................................................ 13
2.3.2 De rol van iconiciteit bij het onthouden van gebaren ..................................................... 14
2.2.3 Ruimtelijke versus linguïstische informatie .................................................................... 15
2.4 Taalproductie en slips of the hand......................................................................................... 15
2.4.1 Grammaticale codering: slips of woordniveau ............................................................... 15
2.4.2 Fonologische codering ................................................................................................... 16
2.2.3 Articulatie ...................................................................................................................... 16
3 Gebarentaalverwerving ................................................................................................................. 17
3.1 Inleiding ................................................................................................................................. 17
3.2 Hoe leren kinderen een gebarentaal? ................................................................................... 17
3.3 In welke volgorde verloopt de gebarentaalverwerving?........................................................ 17
3.3.1 De voortalige periode ..................................................................................................... 17
3.3.2 De vroegtalige periode ................................................................................................... 18
3.3.3 De differentiatiefase ...................................................................................................... 19
3.3.4 De voltooiingsfase .......................................................................................................... 20
3.4 Tweedetaalverwerving .......................................................................................................... 20
3.5 Tweetalige ontwikkeling ........................................................................................................ 21
3.5.1 Dove kinderen van dove ouders ..................................................................................... 21
3.5.2 Horende kinderen van dove ouders ................................................................................ 21
3.5.3 Dove kinderen van horende ouders ................................................................................ 22
2
, 3.5.4 Kinderen met een Cochleair Implantaat (CI) .................................................................. 22
4 Interactie en Discourse .................................................................................................................. 24
4.6 Informatiestructuur ............................................................................................................... 24
6 Enkelvoudige zinnen ...................................................................................................................... 25
6.9 Pronominalisatie .................................................................................................................... 25
8 Lexicon ........................................................................................................................................... 27
8.1 Inleiding ................................................................................................................................. 27
8.2 Wat kan een gebaar zijn? ...................................................................................................... 27
8.3 Vorm en betekenis: iconiciteit ............................................................................................... 27
8.4 Het frozen en productieve lexicon ......................................................................................... 28
8.5 Gebarenwoordenboeken ....................................................................................................... 29
8.6 Betekenis en betekenisrelaties .............................................................................................. 31
8.7 Metaforen en idioom ............................................................................................................. 31
9 Woordvorming............................................................................................................................... 33
9.1 Incorporatie en classificatie ................................................................................................... 33
9.1.5 Incorporatie ................................................................................................................... 33
9.1.6 Classificatie .................................................................................................................... 33
11 Fonologie ....................................................................................................................................... 35
11.1 Inleiding ................................................................................................................................. 35
11.2 Handvorm .............................................................................................................................. 36
11.2.1 Geselecteerde vingers .................................................................................................... 36
11.2.2 Stand van de vingers ...................................................................................................... 37
11.2.3 ‘Allofonische’ handvormen ............................................................................................. 38
11.3 Oriëntatie............................................................................................................................... 38
11.4 Locatie ................................................................................................................................... 38
11.5 Beweging ............................................................................................................................... 39
11.6 Niet-manuele aspecten in het lexicon ................................................................................... 40
11.7 Tweehandige gebaren ........................................................................................................... 40
11.8 Fonologische processen......................................................................................................... 41
11.9 Iconiciteit en fonologie .......................................................................................................... 41
12 Taalvariatie en -standaardisatie ..................................................................................................... 42
12.1 Inleiding ................................................................................................................................. 42
12.2 Wat is een standaardtaal? ..................................................................................................... 42
12.3 Wat geldt als een dialect in gebarentalen?............................................................................ 42
12.4 Variatie in gebarentalen ........................................................................................................ 43
12.5 Status en erkenning van gebarentalen .................................................................................. 44
3
,12.6 Taalpolitiek en taalbeleid ....................................................................................................... 45
12.7 Standaardisatie ...................................................................................................................... 45
12.7.1 Standaardisatie van de Nederlandse Gebarentaal: het STABOL-project ........................ 46
12.7.2 Het ontwikkelen van nieuwe gebaren ............................................................................ 46
12.7.3 De rol van gebarenwoordenboeken en media ............................................................... 47
4
,1 Gebarentalen als natuurlijke talen
1.1 Inleiding
Thomas Tillsye was doof en heeft zijn huwelijkseed aan Ursula Russell in gebaren gedaan. Volgens het
kerkregister van St. Martinskerk, Leicester, UK 1575:
De al genoemde Thomas, gebruikte om zijn bedoeling uit te drukken, in plaats van woorden de
volgende gebaren: eerst omhelsde hij haar met zijn armen, toen nam hij haar bij de handen,
plaatste een ring om haar vinger, legde zijn hand op haar hart en strekte zijn handen naar de
hemel. Om aan te geven dat hij bij haar wilde blijven tot zijn levenseinde deed hij zijn ogen met
zijn handen dicht, groef in de aarde met zijn voet, trok zoals aan een klokkentouw en maakte
andere gebaren die aangenomen werden.
Voor 1950 zijn gebarentalen niet echt bestudeerd. Vanaf 1950 krijgen taalwetenschappers
belangstelling in hoe de talen zijn opgebouwd en hoe ze worden gebruikt. Toch bleven er veel onjuiste
aannames en vooroordelen bestaan over gebarentalen:
- Men dacht dat gebarentaal een vorm was van pantomime: Een vorm van een visueel theater. Dit
is niet waar, want gebarentalen hebben een grammatica.
- Men dacht dat er één universele gebarentaal bestond.
Waar een Dovengemeenschap gevormd wordt, ontstaat een gebarentaal. Gebarentalen zijn niet door
horenden bedacht, noch van gesproken talen afgeleid. Ze ontstaat als gevolg van een natuurlijk proces
tijdens interactie tussen dove mensen. Het zou zelfs kunnen dat gebarentalen de eerste vormen van
communicatie tussen mensen in de oertijd waren. Dat zou betekenen dat gebarentalen ontstaat zijn
vóór gesproken talen en door iedereen, doof en horend, gebruikt werden.
Dovengemeenschap met een hoofdletter D: Dit is om dove mensen aan te duiden, die tot een
culturele en linguïstische gemeenschap behoren.
1.2 Taal wordt in de ruimte gezien
Gebarentalen zijn visueel ruimtelijke talen: Je articuleert met de handen, het gezicht en andere
lichaamsdelen. Al deze articulatoren zijn zichtbaar.
Een groot verschil tussen gebaren en pantomime is dat pantomime de hele ruimte rond het lichaam
en het hele lichaam gebruikt. Gebarentalen maken gebruik van een gebarenruimte (de ruimte voor
het bovenlichaam en rond het hoofd).
Citeervorm of basisvorm: Gebaren die worden weergegeven zoals ze worden geproduceerd zonder
context.
Glos: De betekenis van een gebaar.
Glossen: Een gebaar noteren in de vorm van woorden. Deze woorden geven ongeveer betekenis aan
in de gebaren.
- De glos van de gebaren wordt weergeven in kleine kapitalen om duidelijk aan te geven dat het om
een gebaar gaat en niet om een gesproken woord.
5
, Alle gebaren kunnen beschreven worden aan de hand van vier basiselementen of parameters.
- Manuele basiselementen zijn altijd aanwezig en vormen de interne structuur van elk gebaar in
welke gebarentaal dan ook.
- Handvorm: De plek waar de vingers zich bevinden.
- Locatie: De plaats waar het gebaar wordt gemaakt (dag = mondhoek, maand = wang)
- Beweging (draaibeweging, klopbeweging, naar beneden, naar boven, etc.)
- Oriëntatie: Waar bevindt de handpalm zich? (naar beneden, naar boven, naar links, naar
rechts, etc.)
- Sommige gebaren worden vergezeld van niet-manuele componenten. Gebaren die niet door
handen worden gearticuleerd.
- Mondbeweging
- Gesproken component: Mondbeweging die op een woord uit een gesproken taal lijkt.
- Orale component: Mondbeweging die geen verband heeft met een woord uit een
gesproken taal (prima = bam).
- Gezichtsuitdrukking: De bewegingen van de wenkbrauwen, de ogen en de neus spelen een
rol in betekenis en grammatica.
- Lichaamsbeweging
Losse gebaren hebben een bepaalde betekenis en gecombineerd met elkaar vormen ze een complexe
boodschap. Bij gebarentaal is sprake van compositionaliteit: De basiselementen combineren om een
gebaar te maken en gebaren combineren om zinnen te maken.
1.3 Dovengemeenschappen
Een Dovengemeenschap gebruikt een gebarentaal voor onderlinge communicatie. Als doven mensen
bij elkaar komen, ontstaat op natuurlijke wijze een gebarentaal.
Middeleeuwen: Horende mensen dachten dat dove mensen verstandelijk gehandicapt waren,
hierdoor hadden ze vaak alleen contact met hun gezin of werden ze in inrichtingen opgesloten. → De
dove had geen adequaat communicatiemiddel; de gesproken taal bleef voor hem of haar slecht
toegankelijk en er was nauwelijks contact met andere dove mensen.
Home signing: In individuele gezinnen kan wel een communicatievorm ontstaan tussen het dove kind
en de andere horende familieleden waarbij zelfbedachte gebaren worden gebruikt.
- Een niet volledige gebarentaal die door weinig mensen wordt begrepen en die vaak weinig of geen
grammatica heeft.
- In Azië en Afrika komt veel genetisch bepaalde doofheid voor. In diverse dorpen vormen dove
mensen 2% van de bevolking. In zulke dorpen ontstaat ‘dorpsgebarentaal’.
- In westerse landen wordt gemiddeld 1 op de 1000 kinderen doof geboren. Hierdoor is een
bepaalde mate van organisatie noodzakelijk om dove kinderen en dove volwassenen bij elkaar te
laten komen. Er zijn een aantal verhalen bekend over dove gebarende mensen:
- 16e eeuw: Het hof van een Turkse Sultan;
- 17e eeuw: Het hof van een Engelse Koning.
6
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller brgroothuis. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.42. You're not tied to anything after your purchase.
