Samenvatting Geschiedenis van opvoeding en onderwijs (PABAP043) Vijf eeuwen opvoeden in Nederland ISBN 9789023246138
97 views 5 purchases
Course
Geschiedenis Van Opvoeding & Onderwijs (PABAP043)
Institution
Rijksuniversiteit Groningen (RuG)
Book
Vijf eeuwen opvoeden in Nederland
In dit document vind je een samenvatting en de aantekening die horen bij het vak Geschiedenis van opvoeding en onderwijs. Hierbij hoort het boek Vijf eeuwen opvoeden in Nederland. De hoofdstukken die hieruit besproken worden zijn hoofdstuk 1 t/m 6, hoofdstuk 8 en hoofdstuk 10 t/m 13
Geschiedenis van opvoeding en onderwijs
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
https://www.studeersnel.nl/nl/document/rijksuniversiteit-groningen/historische-pedagogiek/
college-aantekeningen/college-aantekeningen-historische-pedagogiek-colleges-1-tm-12-
responsiecollege/277616/view
https://books.google.nl/books?
id=mT9CrHjhTnUC&pg=PA30&lpg=PA30&dq=hoofse+opvoeding&source=bl&ots=dpBJGcVSXs&sig=A
CfU3U0Dy2iacGTKwHNz6Gt-
WT8EUwUSWg&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwjk6r_ygoPxAhWOFxQKHa3ODWIQ6AEwAnoECAIQAw#v=
onepage&q=hoofse%20opvoeding&f=false
https://www.canonsociaalwerk.eu/nl_jz/index.php
https://www.canonsociaalwerk.eu/1900-slagcirculaire-amsterdam/Graafland-scriptie.pdf
https://docs.google.com/spreadsheets/d/1POpkp72-T_7C6X1wfhW27ADX03ld0y6eeVGAez0FVbs/
edit#gid=0
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Aantekeningen college 1 – Kindertijd (ca. 1500-1800)
Er zijn verschillende bronnen die gebruikt worden voor pedagogische geschiedenis:
1) Ten eerste hebben we teksten, waarbij we 4 soorten kunnen onderscheiden:
- Prescriptief > Dit zijn voorschrijvende teksten, normen worden voorgeschreven. Dit is dus
geen informatie over hoe het feitelijk gebeurt, maar richtlijnen voor hoe het hoort of hoe het
zou moeten.
o Voorbeelden hiervan zijn adviesboeken, etiquette en moralistische traktaten.
- Descriptief > Dit zijn teksten waarin feitelijke toestanden worden beschreven. Dit zegt niet
dat er geen opinie van een schrijver in te herkennen is.
o Voorbeelden hiervan zijn statistiek zoals jaarverslagen en archieven van de overheid,
rechtbank, kerk, kindertehuizen en verenigingen.
- Egodocumenten > Dit zijn documenten die je informeren over de binnenkant, de
zielenroerselen, van de schrijver zelf.
o Voorbeelden hiervan zijn brieven, dagboeken en autobiografieën.
- Literaire fictie > Dit zijn (realistische) romans
o Een voorbeeld hiervan is Ciske de rat
2) Ten tweede hebben we afbeeldingen. Je moet je hierbij ook afvragen of het de werkelijkheid is
of een morele boodschap (verschil tussen prescriptief en descriptief).
In de 17de eeuw beeldden Hollandse meesters vaak kinderen en ouders af. Dit werd door de
historicus Simon Schama in zijn boek Overvloed en onbehagen over de Gouden eeuw/ de
Republiek geïnterpreteerd als dat de Nederlanders ‘het kind’ ook wel zouden hebben
‘uitgevonden’. Het was namelijk de eerste keer dat kinderen en ouders zoveel werden
afgebeeld. Maar hij vergat daarbij dat afbeeldingen een morele boodschap kunnen hebben.
1
,o
Op deze afbeelding is Middelburg te zien met de kerk en het stadshuis. In de 17 e eeuw
werden kinderen opgevoed om een lid van de (gereformeerde) kerk te worden, maar ook
als burger van de stad.
Het gaat niet om de werkelijkheid, maar om de boodschap:
Linksonder zie je touwtjespringen, dit is het symbool voor ledigheid
Daarnaast zie je iemand met een vlieger, dit is het symbool voor hoogmoed
Rechtsonder zie je steltlopen, dit is het symbool voor verwaandheid
o
Deze afbeelding van Jan Steen (1660) laat de werkelijkheid niet zien, maar laat zien hoe het
niet moet. We zien een vader die is afgeleid door een hoer en zijn pijp staat symbool voor
seks. We zien bovenin een aap en een hond op de grond die staan voor dwaasheid en
chaos. Ook zien we de moeder die slaapt vanwege te veel alcohol gebruik. De
onoplettendheid van de ouders zorgt ervoor dat hun kind steelt van zijn eigen moeder.
2
, o
Soms is het niet zo duidelijk of het gaat om de werkelijkheid of om een morele boodschap.
Bijvoorbeeld de afbeelding van Adriaen van Ostade (1648). De een zegt dat dit het bewijs is
dat vaders ook zorgen voor hun kinderen. De andere zeggen juist dat dit een boodschap is
via een omgekeerde wereld. Zo moet het juist niet; de vader moet werken en de moeder
voor de kinderen zorgen.
Kindertijd ca. 1500-1800 in West-Europa: een debat
Er is een debat tussen twee groepen auteurs, namelijk de evolutionisten en de revisionisten:
- De evolutionisten (1960-1987) zien een grote evolutie, een grote omwenteling/een grote
verandering, in de geschiedenis. Er ligt een nadruk op discontinuïteit. Bronnen hierbij zijn met
name teksten van moralisten.
De grote aandacht voor de opvoeding in de 18 e eeuw deed sommige onderzoekers denken dat er
daarvóór helemaal geen sprake was van een kindertijd. Dat geldt bijvoorbeeld voor de
Nederlandse historisch pedagoge Lea Dasberg, die in haar boek ‘Grootbrengen door kleinhouden’
(1975) Rousseau het kind liet ontdekken. Vóór zijn tijd werden kinderen niet fundamenteel
onderscheiden van volwassenen; het waren volwassenen in ‘zakformaat’ meende zij.
Ook waren was er Shorter, die meende dat de barre levensomstandigheden van het volk tot in de
19e eeuw een intiem gezinsleven met liefdevolle aandacht voor kinderen eenvoudig uitsloot.
Volgens zijn ‘The making of the Modern Family’ (1975) zouden de materiële verbeteringen die pas
na 1800 voortvloeiden uit de modernisering van de economie de voorwaarden voor een
liefdevolle relatie tussen kind en ouders hebben gecreëerd. Ook zouden ouders tot die tijd slechts
een instrumentele en geen liefdesrelatie met elkaar hebben gehad. Een romantische revolutie
bracht omstreeks 1800 de emotie het privé-leven binnen.
Andere onderzoekers zagen vanaf de 16e en vooral de 17e eeuw een veel ingewikkelder patroon
van elkaar opvolgende ontwikkelingen, waaruit het moderne gezinsleven ontstond. De
grondlegger van de moderne geschiedenis van de kindertijd, Philip Ariès, beschreef in ‘De
ontdekking van het kind’ (1987) het ontstaan van een pedagogische blik op het kind bij schrijvers
en schilders, gevolgd door institutionele ontwikkelingen als de groei van het aantal scholen. Zo
ontstond in de 17e eeuw een ‘gevoel voor het kind’ (sentiment de l’enfance), waaruit in de 18e
eeuw een ‘gevoel van het gezin’ (sentiment de la famille) groeide. Katholieke morele hervormers
in Frankrijk speelden hierbij een belangrijke rol. Hierdoor ontstond er een aparte kinderwereld,
die vooral in de school bestond. Je moet de kindertijd niet zomaar voorbij laten gaan, maar
benutten om de kinderen te vormen naar je ideeën en te scholen tot een goede burger en
katholiek. Schooldiscipline was de motor die dit aandreef. Hij baseerde dit op bronnen als
woordenboeken, moralistische traktaten, afbeeldingen, kleding en spelen.
3
, Het woord ‘enfant’ had eerst nog meer betekenissen dan ‘kind’ alleen, bijvoorbeeld voor de
soldaten die moesten vechten in de frontlinie of bediendes. Pas in de 17 e eeuw werd het
woord gereserveerd voor het kind. In Nederland was dit anders, wij hadden in de 16 e eeuw
als het woord ‘kind’ in de huidige betekenis.
De kern van de kritiek op de stelling van Ariès is dat het niet bewezen is dat de kindertijd en het
intiem gezinsleven afwezig waren vóór de 17e eeuw.
Het groeiend belang van een formele opleiding vergrootte vervolgens het belang van vorming en
discipline. De gegoede burgerij vervulde hierin een voortrekkersfunctie.
Vrouwen hoefden bij deze gezinnen niet te werken en hadden zo tijd voor het gezin. Ook de
kinderen hoefden niet te werken, waardoor ze naar school konden.
Brown schetste in zijn studie een proces van modernisering van het gezinsleven vanaf de 17 e
eeuw, waarin niet alleen het doordringen van kapitalistische productieverhoudingen en het
sterker worden van de staat, maar ook de protestantse godsdienst een belangrijke rol speelden.
Ook hij zag een algemene emotionalisering van de relaties binnen het gezin. Het puritanisme
(Nadere Reformatie) speelde een rol hierbij, die het gezin beschouwde als ‘de kleine kerk’. Het
gezin ging op eigen benen staan en maakte zich los van verdere familie en gemeenschap
(gezinsindividualisering). De vader regeerde als een absolutistisch vorst binnen zijn eigen
koninkrijk. Daar hoorde een betrokken opvoeding tot godsvrucht bij, ondenkbaar zonder straf en
discipline.
Nederland liep voorop in deze ontwikkeling. In de bloeiende realistische schilderkunst van de 17-
eeuwse Hollandse meesters namen kinderen en gezinnen een belangrijke plaats in. De Engelse
historicus Schama werd hierdoor verleid te beweren dat de kindertijd in de 17-eeuwse Republiek
zou zijn uitgevonden. Hij vergat hierbij dat kinderen door de Hollandse meesters van de Gouden
Eeuw werden gebruikt om een moralistische boodschap over te brengen.
De stimuli die evolutionisten aanwijzen voor de veranderingen in de 18 e eeuw zijn:
- De vrije markteconomie/handelskapitalisme
- Bourgeoisie (deftige burgers)
- Protestantisme (met name het calvinisme en puritanisme)
In Nederland was dit vanaf circa 1580 al aanwezig.
Tegen het evolutionistische standbeeld van de genoemde auteurs is veel in te brengen. Het
zoeken naar een beginpunt van een rechtlijnige ontwikkeling is een zinloze bezigheid. Daarnaast
wordt er gebruik gemaakt van teksten afkomstig van personen wiens uitspraken niet verwezen
naar feitelijke toestanden, maar naar gewenste hervormingen. Het gaat dus om de visie van
moralisten, volksopvoeders en schoolvormers.
- De revisionisten (1983-1995) gebruiken hele andere bronnen, namelijk egodocumenten. Zij
leggen de nadruk op continuïteit inzake de kindertijd en de ouder-kindrelatie. Er was niet zoiets
als de ontdekking of het ontstaan van het moderne gezin, het bestond al.
Onderzoek naar de Middeleeuwen heeft aangetoond dat kinderen toen reeds telden en dat
volwassenen wel degelijk een onderscheid maakten tussen henzelf en jongeren kinderen. Al het
onderzoek wijst in de richting dat ouders lang voor de 17 e en 18e eeuw gewoonlijk alles in het
werk stelden om hun kinderen zo goed mogelijk te verzorgen en daarbij wel degelijk werden
geleid door gevoelens van liefde voor hun kroost. Van het ontstaan van het gezin of een
ontdekking van de kindertijd is dan geen sprake, ze waren er gewoon.
Een in het oog springend vertegenwoordigster van de revisionistische benadering is Linda Pollock
(maar ook Rudolf Dekker). In haar ‘Forgotten Children’ (1983) analyseerde zij alle dagboeken en
memoires die tussen 1500 en 1900 in het Angelsaksische taalgebied zijn gepubliceerd. Haar
conclusies staan haaks op de inzichten van de evolutionistische schrijvers. Zij benadrukt dat het
gezin in de 16e eeuw alle kenmerken van intimiteit, huiselijkheid en liefdevolle aandacht voor
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller brttlvld8. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.88. You're not tied to anything after your purchase.
