Examenkatern-Training voor het Examen met Historische Contexten-vwo vanaf 2022
Deze samenvatting omvat alle informatie over de historische context over de Republiek der Nederlanden. Beginnend bij Luther en de Reformatie, tot de Nederlandse Opstand resulterend in de Tachtigjarige Oorlog, tot de Gouden Eeuw en het einde hiervan.
Paragraaf 1.1
Leerdoel: Waardoor brak er een opstand uit in de Nederlanden?
Karel V versterkte in de Nederlanden het centraal bestuur en liet de protestanten vervolgen.
Onder Karel V waren de Nederlanden voor het eerst onder één heer verenigd. Hij vormde
drie centrale adviesraden (Collaterale raden):
1. Raad van State Meeste aanzien met de belangrijkste edelen. De landvoogd
was verplicht advies te vragen bij alle belangrijke besluiten.
2. Geheime Raad Rechtsgeleerden, stelde wetten op en hield toezicht op de
gewestelijke en plaatselijke besturen.
3. Raad van financiën Overlegde met de gewesten over belastingen en zag erop toe
dat ze betaald werden.
Door de bloei van handel en nijverheid was de stedelijke burgerij sterk gegroeid in de
Nederlanden, vooral in Holland, Brabant en Vlaanderen. Karel was afhankelijk van deze
burgerij. In ruil voor geld/ belastingen zou hij de privileges respecteren en de steden hun
speciale rechten en vrijheden laten houden. Toch zagen de bestuurders van steden en
gewesten het centralisatiebeleid, en ook de vervolging van protestanten, als een bedreiging
voor de privileges en zelfstandigheid.
Karel was ook keizer van Spanje en het Duitse rijk. Luther was in Duitsland begonnen met de
Reformatie. Luther had felle kritiek op de katholieke kerk, vooral op de macht en de
rijkdom. Hij vond dat het ware geloof en de bedoelingen van god alleen direct uit de Bijbel
kwamen, vandaar dat hij ook vond dat de bijbel in de volkstaal vertaald moest worden.
Daarnaast geloofde Luther ook dat de mens alleen gered kon worden door god zelf, niet
door de kerk. Luthers opvattingen werden verspreid via boeken en pamfletten en hij kreeg
steun van Duitse vorsten.
In 1521 organiseerde Karel V de Rijksdag in Worms om de geloofseenheid te redden met
Luther en de Duitse vorsten. Luther gaf hier een toespraak en bleef bij zijn standpunt. Dit
leidde tot de definitieve scheuring van de kerk. Luther werd bestempeld als ketter, maar
werd beschermd door de vorst van Saksen.
Na een jarenlange geloofsoorlog gaf Karel V het in 1555 op. In de Vrede van Augsburg werd
afgesproken dat in Duitsland voortaan de volgende regel gelde: wiens gebied, diens gebed.
Iedere vorst mocht nu het geloof van zijn onderdanen bepalen.
In de Nederlanden stelde Karel V de inquisitie in die protestanten moest vervolgen. Het
protestantisme werd er niet door uitgeroeid en Karel kwam met een strengere wet in 1550.
Deze wet werd het bloedplakkaat genoemd. Volgens deze wet moesten alle ketters worden
gedood. Alle bezittingen van de veroordeelde werden afgenomen, zodat ook de
nabestaanden werden getroffen.
, Bestuurders hadden moeite met de hardheid van de inquisitie en twijfelden aan de zin
ervan. Ze zagen het ook als aantasting van de privileges. De inquisitie nam (een deel van) de
berechting over. Karel vond dat hij absoluut gezag had. Daarom meende hij dat hij de
privileges mocht aantasten als hij dat nodig vond.
Onder Filips II leidde het meningsverschil over de manier waarop de overheid moest
reageren op het protestantisme tot de Nederlandse Opstand. Het Calvinisme kwam rond
1560 op in de Nederlanden. Calvijn was het over veel met Luther eens, maar dacht anders
over de overheid. Luther vond dat gelovigen altijd de overheid moesten gehoorzamen.
Calvijn vond dat de bevolking, zo nodig, in opstand mocht komen tegen de ‘goddeloze’
overheid. Dit paste goed bij de Nederlanden omdat hier, in tegenstelling tot Duitsland, geen
protestantse vorsten waren die de protestanten beschermden.
In 1565 vroegen de hoge edelen aan Filips om de calvinisten minder hard te vervolgen.
Willem van Oranje, stadhouder van Filips in Holland, Zeeland en Utrecht vroeg hem zelfs
meerdere geloven toe te staan. Filips weigerde en gaf landvoogdes Margaretha van Parma
de taak om het bloedplakkaat streng uit te voeren. In 1566 diende de lage adel het
smeekschrift in bij Margaretha van Parma. Hierin verzochten ze haar de kettervervolging te
staken. Margaretha vroeg de inquisitie voorlopig minder hard op te treden. Veel calvinisten
dachten dat ze nu hun gang konden gaan. Ze gingen openlijk bijeenkomsten houden buiten
de stadsmuren en organiseerden de Beeldenstorm.
Als reactie op deze Beeldenstorm stuurde Filips de Spaanse hertog van Alva met een groot
leger naar de Nederlanden om de orde te herstellen. Duizenden vluchtten, onder wie ook
Willem van Oranje. Alva stelde een speciale rechtbank in, de Raad van Beroerten, die de
schuldigen moest straffen. Deze ‘Bloedraad’ trad heel hard op en onthoofde zelfs twee
edelen, graven Egmont en Hoorne.
Vanuit ballingschap in Duitsland riep Oranje op tot verzet. Hij vormde een huurlingenleger
waarmee hij in 1568 de Nederlanden binnenviel. Dit mislukten, wel kreeg Willem van Oranje
steun van de watergeuzen, calvinisten op het water. Oranje gaf hun toestemming voor
guerrilla-acties. Op 1 april in 1572 namen de watergeuzen Den Briel in. In de maanden
daarna liepen steeds meer Hollandse en Zeeuwse steden over naar de Opstand. In juli 1572
hielden de opstandige Hollandse steden een Statenvergadering, waarin ze Oranje uitriepen
tot hun leider en opnieuw tot de stadhouder benoemde.
Verplichte voorbeelden
Luther verschijnt voor de Rijksdag in Worms (1521)
Instelling van de drie Collaterale Raden (1531)
Instelling bloedplakkaten (1550)
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller esmee1710. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.28. You're not tied to anything after your purchase.
