Gezondheidspromotie & -bevordering | Pag. 1
Gezondheidspromotie en -
bevordering
2020-2021
Deel 1: Theoretisch kader en Projectmatig werken met gebruik van methodieken
1 Inleiding
2 Theoretisch kader
2.1 Het concept gezondheid
Vroeger voor een lange tijd: gezond zijn = niet ziek zijn
Met als gevolg dat gezondheidszorg gericht was op ziekte genezen om zo de mensen weer
gezond te maken.
MAAR geneeskunde bracht niet altijd een oplossing dus meer aandacht voor gezondheidspromotie of
-bevordering
WHO (1948)
Gezondheid = een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk
welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebrek.
Lichamelijk welbevinden geestelijk welbevinden
Maatschappelijk sociaal welbevinden afwezigheid van ziekte
De relatie ziekte-gezondheid wordt weergegeven in de onderstaande figuur. Het illustreert dat ziekte
kan bestaan zonder impact op gezondheid en welzijn, maar ook dat personen zichzelf als ziek kunnen
ervaren zonder aantoonbare ziektepathologie.
1: onopgemerkte, niet ervaren maar
medisch-biologisch aanwezige ziekte
Ziekte / disease 2: er zijn klachten maar de patiënt tilt
er niet zwaar aan (gedraagt zich als
een gezond iemand, hij ervaart ze,
maar de oorzaak is niet biologisch
vast te stellen)
3: gedraagt zich als een zieke maar
Ziekte / illness Ziekte / sickness heeft geen biologisch vast te stellen
afwijkingen
4: er zijn klachten en ziektegevoel
Dit model toont aan dat veel afhangt vd persoonlijke ervaring. maar geen vast te stellen afwijkingen
5: ….
, Gezondheidspromotie & -bevordering | Pag. 2
Het kan bijv. gebeuren dat iemand een ziekte draagt zonder dat dit een invloed heeft op zijn welzijn
of besef van ziek zijn.
Hij/zij heeft geen klachten en gedraagt zich niet als een zieke (1)
Zo kan bijv. iemand met cariës duidelijk pathologie vertonen ter hoogte van de
gebitselementen zonder daar enige hinder van te ervaren voor het dagelijks functioneren
(sector 1).
Sector 5 toont een situatie waar ziekte zo aanwezig is dat het het dagelijks functioneren
compromitteert (zoals bv. diezelfde cariës met ontsteking en pijn).
Sector 3 toont dan aan dat zelfs in afwezigheid van ziekte personen negatieve veranderingen
ervaren betreffende hun welzijn en welbevinden en zich gedragen als een zieke (Zo kan bv.
iemand klagen van monddroogte (xerostomie) niettegenstaande de speekselklieren perfect
functioneren en de speekselvloed normaal is).
Disease = een objectief vaststelbare combinatie van symptomen en fysieke tekenen die
verklaarbaar zijn door verstoorde lichamelijke (bio-fysiologische) functies
Illness = een subjectieve ervaring van pijn of ongemak
Sickness = een sociale rol met rechten en plichten
!! Eigenlijk is bijna niemand gezond volgens de gezondheidsdefinitie van de Wereldgezondheids-
organisatie (WHO) uit 1948. Deze definitie luidt namelijk: Gezondheid is een toestand van volledig
fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte. Want wie
bevindt zich ooit in die toestand?
Hoe realistisch is de definitie nog? Deze brede en idealistische definitie met het hoge ideaal en
erkenning voor sociale aspecten was toen baanbrekend. Ofschoon de definitie heel idealistisch is,
blijft 95% van de zorg gericht op repareren, herstellen of voorkomen van medische ziekten en
gebrek. Daarnaast spelen demografische ontwikkelingen een rol: meer ziekten door veroudering en
toename chronische zieken.
Het concept ‘positi eve gezondheid’
De mens staat centraal, niet de ziekte
Mensen voelen zich in hun kracht aangesproken en niet in hun zwakte
Misschien heeft iemand wel een diagnose v/e ziekte maar er is een heel groot gebied waar
hij wel gezond is
Die gezondheid kan nog versterkt worden
Positieve gezondheid is de uitwerking in 6 dimensies vd nieuwe definitie van gezondheid
Hoe houdbaar is de definitie nog?
Technologische ontwikkelingen leiden tot het oprekken van het begrip ziekte door uitgebreidere
diagnostiek en behandelmogelijkheden. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat de houdbaarheid van
de definitie ter discussie staat: in de huidige definitie ontbreken de dynamiek en het vermogen om te
adapteren.
Hoe kun je gezondheid nog omschrijven?
Een andere omschrijving van gezondheid luidt: 'Health as the ability to adapt and to self manage, in
the face of social, physical and emotional challenges’. Deze omschrijving, die gezondheid dynamisch
benadert en die veerkracht en zelfregie centraal stelt, heeft consequenties voor de doelstellingen en
de inrichting van de gezondheidszorg. van curatief systeem naar een gezondheidsbevorderend en
preventief systeem.
, Gezondheidspromotie & -bevordering | Pag. 3
Huidig Belgisch gezondheidszorg focus curatief
Positieve Gezondheid België wilt deze verandering
in ons land op een krachtige manier invoeren, dit
doen ze in 6 dimensies, voorgesteld in een
spinnenweb.
Dit spinnenweb moedigt de zorgverstrekkers aan
om hun patiënten een vragenlijst te laten invullen,
gebaseerd op het spinnenweb, en op basis daarvan
een gesprek op te starten en samen te bedenken
wie of wat kan helpen om de gezondheid nog te
verbeteren.
Positieve aspecten
Positief begrip:
gezondheid is een middel tot zelfrealisatie
Actief begrip:
gezondheid gaat over het eigen leven in handen nemen
De mens centraal:
het individu dat geconfronteerd wordt met fysieke, emotionele en sociale uitdagingen en
daarmee omgaat
Focus op potentieel:
op wat nog mogelijk is. Het is geen kwestie van ‘alles of niets’
Bedenkingen
Het is eerder een model van individueel welzijn dan van gezondheid.
Mogelijk beperkte invulling van gezondheidsbevordering door de te eenzijdige focus op het
individu en hoe die omgaat met fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven,
zonder het benoemen van het belang van de omgeving
Mensen met gezondheidsproblemen moeten blijven erkend worden in hun beperkingen en
moeilijkheden.
Is alles nu gezondheid (welzijn)?
Vooral value-based en niet science-based
onvoldoende geschikt als meetbare en analyseerbare indicator van gezondheid.
Toegepast op mondgezondheid
Recent werd door het FDI Fédération Dentaire Internationale = World Dental Federation een bruikbare definitie voorgesteld.
Dit framewerk beschrijft de interactie tussen drie kernelementen van mondgezondheid en een reeks
sturende determinanten en modererende factoren en finaal de algemene gezondheid en het
algemeen welzijn:
, Gezondheidspromotie & -bevordering | Pag. 4
Drie kernelementen:
1. De gezondheidsconditie van de mond,
wat refereert naar de mogelijke aanwezigheid en ernst van ziekte (met inbegrip van pijn en
discomfort) en de progressie ervan.
2. Het fysiologisch functioneren,
wat refereert naar het vermogen een reeks acties te ondernemen zoals spreken, kauwen, lachen,
slikken, smaken, …
3. De psychosociale functie,
wat op zijn beurt refereert naar het verband tussen mondgezondheid en mentale status. (interactie
in sociale en werksituaties zonder het gevoel van ongemakkelijk of geneerd voelen)
2 1
3
Sturende determinanten = Sturende determinanten daarbij zijn deze factoren die de
mondgezondheid kunnen aantasten:
Genetische en biologische factoren
Sociale omgevingsfactoren
Fysieke omgevingsfactoren
Gezondheidsgedrag
Toegang tot zorg
Modererende factoren = Modererende factoren zijn elementen die zullen bepalen hoe een persoon
aankijkt tegenover zijn mondgezondheid en in staat zal zijn deze zelf te managen:
Leeftijd
Cultuur
Inkomen en sociale context
Aanpassingsvermogen
Ervaringen
Verwachtingen
Gezondheidspromotie en -
bevordering
2020-2021
Deel 1: Theoretisch kader en Projectmatig werken met gebruik van methodieken
1 Inleiding
2 Theoretisch kader
2.1 Het concept gezondheid
Vroeger voor een lange tijd: gezond zijn = niet ziek zijn
Met als gevolg dat gezondheidszorg gericht was op ziekte genezen om zo de mensen weer
gezond te maken.
MAAR geneeskunde bracht niet altijd een oplossing dus meer aandacht voor gezondheidspromotie of
-bevordering
WHO (1948)
Gezondheid = een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk
welbevinden en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebrek.
Lichamelijk welbevinden geestelijk welbevinden
Maatschappelijk sociaal welbevinden afwezigheid van ziekte
De relatie ziekte-gezondheid wordt weergegeven in de onderstaande figuur. Het illustreert dat ziekte
kan bestaan zonder impact op gezondheid en welzijn, maar ook dat personen zichzelf als ziek kunnen
ervaren zonder aantoonbare ziektepathologie.
1: onopgemerkte, niet ervaren maar
medisch-biologisch aanwezige ziekte
Ziekte / disease 2: er zijn klachten maar de patiënt tilt
er niet zwaar aan (gedraagt zich als
een gezond iemand, hij ervaart ze,
maar de oorzaak is niet biologisch
vast te stellen)
3: gedraagt zich als een zieke maar
Ziekte / illness Ziekte / sickness heeft geen biologisch vast te stellen
afwijkingen
4: er zijn klachten en ziektegevoel
Dit model toont aan dat veel afhangt vd persoonlijke ervaring. maar geen vast te stellen afwijkingen
5: ….
, Gezondheidspromotie & -bevordering | Pag. 2
Het kan bijv. gebeuren dat iemand een ziekte draagt zonder dat dit een invloed heeft op zijn welzijn
of besef van ziek zijn.
Hij/zij heeft geen klachten en gedraagt zich niet als een zieke (1)
Zo kan bijv. iemand met cariës duidelijk pathologie vertonen ter hoogte van de
gebitselementen zonder daar enige hinder van te ervaren voor het dagelijks functioneren
(sector 1).
Sector 5 toont een situatie waar ziekte zo aanwezig is dat het het dagelijks functioneren
compromitteert (zoals bv. diezelfde cariës met ontsteking en pijn).
Sector 3 toont dan aan dat zelfs in afwezigheid van ziekte personen negatieve veranderingen
ervaren betreffende hun welzijn en welbevinden en zich gedragen als een zieke (Zo kan bv.
iemand klagen van monddroogte (xerostomie) niettegenstaande de speekselklieren perfect
functioneren en de speekselvloed normaal is).
Disease = een objectief vaststelbare combinatie van symptomen en fysieke tekenen die
verklaarbaar zijn door verstoorde lichamelijke (bio-fysiologische) functies
Illness = een subjectieve ervaring van pijn of ongemak
Sickness = een sociale rol met rechten en plichten
!! Eigenlijk is bijna niemand gezond volgens de gezondheidsdefinitie van de Wereldgezondheids-
organisatie (WHO) uit 1948. Deze definitie luidt namelijk: Gezondheid is een toestand van volledig
fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet van louter het ontbreken van ziekte. Want wie
bevindt zich ooit in die toestand?
Hoe realistisch is de definitie nog? Deze brede en idealistische definitie met het hoge ideaal en
erkenning voor sociale aspecten was toen baanbrekend. Ofschoon de definitie heel idealistisch is,
blijft 95% van de zorg gericht op repareren, herstellen of voorkomen van medische ziekten en
gebrek. Daarnaast spelen demografische ontwikkelingen een rol: meer ziekten door veroudering en
toename chronische zieken.
Het concept ‘positi eve gezondheid’
De mens staat centraal, niet de ziekte
Mensen voelen zich in hun kracht aangesproken en niet in hun zwakte
Misschien heeft iemand wel een diagnose v/e ziekte maar er is een heel groot gebied waar
hij wel gezond is
Die gezondheid kan nog versterkt worden
Positieve gezondheid is de uitwerking in 6 dimensies vd nieuwe definitie van gezondheid
Hoe houdbaar is de definitie nog?
Technologische ontwikkelingen leiden tot het oprekken van het begrip ziekte door uitgebreidere
diagnostiek en behandelmogelijkheden. Deze ontwikkelingen leiden ertoe dat de houdbaarheid van
de definitie ter discussie staat: in de huidige definitie ontbreken de dynamiek en het vermogen om te
adapteren.
Hoe kun je gezondheid nog omschrijven?
Een andere omschrijving van gezondheid luidt: 'Health as the ability to adapt and to self manage, in
the face of social, physical and emotional challenges’. Deze omschrijving, die gezondheid dynamisch
benadert en die veerkracht en zelfregie centraal stelt, heeft consequenties voor de doelstellingen en
de inrichting van de gezondheidszorg. van curatief systeem naar een gezondheidsbevorderend en
preventief systeem.
, Gezondheidspromotie & -bevordering | Pag. 3
Huidig Belgisch gezondheidszorg focus curatief
Positieve Gezondheid België wilt deze verandering
in ons land op een krachtige manier invoeren, dit
doen ze in 6 dimensies, voorgesteld in een
spinnenweb.
Dit spinnenweb moedigt de zorgverstrekkers aan
om hun patiënten een vragenlijst te laten invullen,
gebaseerd op het spinnenweb, en op basis daarvan
een gesprek op te starten en samen te bedenken
wie of wat kan helpen om de gezondheid nog te
verbeteren.
Positieve aspecten
Positief begrip:
gezondheid is een middel tot zelfrealisatie
Actief begrip:
gezondheid gaat over het eigen leven in handen nemen
De mens centraal:
het individu dat geconfronteerd wordt met fysieke, emotionele en sociale uitdagingen en
daarmee omgaat
Focus op potentieel:
op wat nog mogelijk is. Het is geen kwestie van ‘alles of niets’
Bedenkingen
Het is eerder een model van individueel welzijn dan van gezondheid.
Mogelijk beperkte invulling van gezondheidsbevordering door de te eenzijdige focus op het
individu en hoe die omgaat met fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven,
zonder het benoemen van het belang van de omgeving
Mensen met gezondheidsproblemen moeten blijven erkend worden in hun beperkingen en
moeilijkheden.
Is alles nu gezondheid (welzijn)?
Vooral value-based en niet science-based
onvoldoende geschikt als meetbare en analyseerbare indicator van gezondheid.
Toegepast op mondgezondheid
Recent werd door het FDI Fédération Dentaire Internationale = World Dental Federation een bruikbare definitie voorgesteld.
Dit framewerk beschrijft de interactie tussen drie kernelementen van mondgezondheid en een reeks
sturende determinanten en modererende factoren en finaal de algemene gezondheid en het
algemeen welzijn:
, Gezondheidspromotie & -bevordering | Pag. 4
Drie kernelementen:
1. De gezondheidsconditie van de mond,
wat refereert naar de mogelijke aanwezigheid en ernst van ziekte (met inbegrip van pijn en
discomfort) en de progressie ervan.
2. Het fysiologisch functioneren,
wat refereert naar het vermogen een reeks acties te ondernemen zoals spreken, kauwen, lachen,
slikken, smaken, …
3. De psychosociale functie,
wat op zijn beurt refereert naar het verband tussen mondgezondheid en mentale status. (interactie
in sociale en werksituaties zonder het gevoel van ongemakkelijk of geneerd voelen)
2 1
3
Sturende determinanten = Sturende determinanten daarbij zijn deze factoren die de
mondgezondheid kunnen aantasten:
Genetische en biologische factoren
Sociale omgevingsfactoren
Fysieke omgevingsfactoren
Gezondheidsgedrag
Toegang tot zorg
Modererende factoren = Modererende factoren zijn elementen die zullen bepalen hoe een persoon
aankijkt tegenover zijn mondgezondheid en in staat zal zijn deze zelf te managen:
Leeftijd
Cultuur
Inkomen en sociale context
Aanpassingsvermogen
Ervaringen
Verwachtingen
