Summary
Samenvatting Wijsgerige Pedagogiek, Deel 1 (P0L04b)
- Course
- Institution
Samenvatting van de lessen Wijsgerige Pedagogiek deel 1 zoals gegeven in .
[Show more]
Seller
Followchantalmichels
Reviews received
Content preview
Wijsgerige pedagogiek deel 1 Prof. Joris VliegheCollege 1
Overzicht
- Deze cursus is historisch opgevat (advh Key Thinkers)
- Klemtoon ligt op markante verschuivingen
o Moderniteit als belangrijk scharniermoment: overgang
van presentatie naar representatie (Mollenhauer)
- Richtvraag in deze cursus: Wat IS opvoeding? Hoe kunnen we
opvoeding definiëren?
- En dus ook: waarom is pedagogiek iets anders dan psychologie,
sociologie, sociaal werk, pscyhotherapie etc.? wat maakt
pedagogiek tot een eigen autonome discipline? Tot welke
kwestie willen we ons eigenlijk verhouden? (kwestie is NIET
voor kindjes zorgen)
- Mogelijke antwoorden
o De wereld beschermen tegen het kind (Arendt)
o Het goede in ons leven willen doorgeven aan de
komende generaties (Mollenhauer)
o De drie-eenheid van kwalificatie, socialisatie en
subjectificatie (Biesta)
Pedagogiek
- Pedagogiek ≠
voor kindjes zorgen
o = Academische studie van het fenomeen opvoeden
- Academisch: universitaire discipline
o Op onderzoek gebaseerd onderwijs, waarbij studenten zelf opgeleid worden tot
onderzoekers
Pedagogiek ≠ pedagogie
Pedagogie betreft alle vormen van opvoedkundig handelen (binnen het
gezin, op school, in de context van volwassenvorming, binnen sociaal-
artistiek werk enz.)
o Een ouder/Een leerkracht is een pedagogisch figuur
o Moet ik kinderen straffen wanneer ze iets verkeerd doen?
pedagogische vraag
Pedagogiek is de wetenschappelijke studie van de pedagogie.
o De pedagogiek als wetenschap gaat dus wetenschappelijk
onderbouwde antwoorden op die vragen geven.
- Opvoeden: zeer moeilijk te definiëren fenomeen
o De vraag naar deze definitie is een eerste centraal thema van dit vak: wat is eigenlijk
opvoeding?
Hannah Arendt: opvoeden is ‘het kind beschermen tegen de wereld en de wereld
beschermen tegen het kind’.
Bij opvoeding gaat het over de nieuwkomers in de wereld.
Volgens Arendt is het belangrijk om de wereld te beschermen tegen het
kind Het gaat in opvoeden over iets doorgeven wat wij belangrijk vinden
aan het kind.
Wijsgerige pedagogiek
- Oorspronkelijk was de pedagogiek zo goed als identiek met wat we vandaag ‘wijsgerige pedagogiek’
noemen.
o Er was dus geen reden om het adjectief ‘wijsgerig’ toe te voegen, tenzij we een onderscheid
wilden maken met thema-gebonden pedagogieken.
,Wijsgerige pedagogiek deel 1 Prof. Joris Vlieghe
- Van in het begin van de westerse cultuurgeschiedenis bestaat er een zeer nauwe band tussen de
pedagogiek en wijsbegeerte (filosofie): Socrates is evenveel een leraar als een filosoof.
o De vraag naar de relatie tussen deze twee benaderingen is een tweede centrale kwestie die
we binnen dit vak behandelen.
- Vandaag is het zeer belangrijk om de kwalificatie ‘wijsgerig’ toe te voegen aan de naam van deze
cursus De meeste subdisciplines binnen de hedendaagse pedagogiek zijn gebaseerd op empirisch
onderzoek en wijsgerige pedagogiek lijkt als louter speculatieve wetenschap slechts een secundaire rol
te spelen.
o Er is dus een verschil tussen ‘empirisch’ en ‘speculatief’
o Tegenwoordig ligt de klemtoon in de pedagogiek op empirisch onderzoek. Ze beoogt een
fundamentele en kritische reflectie op de betekenis van opvoeden, onderwijzen en vormen
met behulp van filosofische begrippen en auteurs.
o Wijsgerige pedagogiek is MEER dan filosoferen over opvoeden.
Wijsbegeerte en pedagogiek
- Wijsbegeerte en pedagogiek zijn gelijkoorpronkelijk Beiden uit de Griekse stadstaat (6e/5e eeuw
voor Christus). Niet toevallig het ogenblik waarop ook de school, de democratie en het theater zijn
uitgevonden.
o Twee centrale kwesties
Wat is een gepaste manier om vorm te geven aan het individuele en collectieve
leven (ervan uitgaande dat niets ‘van nature’ gegeven is, dat er geen noodzaak zit in
de manier waarop we tot nu toe geleefd hebben en dat een verandering ten goede
altijd mogelijk is)?
Hoe kunnen we een juiste verhouding vinden tussen zelfvorming en vorming door
anderen (vorm geven aan het leven en opnieuw anderen die ons trachten iets bij te
brengen, maar tegelijk is échte opvoeding ook altijd een zelfgestuurd proces – zo
niet is er eerder sprake van indoctrinatie)?
o De school is een plek waar de maatschappelijke orde wordt doorbroken. In de oorsprong was
de idee achter de school dat het een heel bijzondere plaats is die de manier waarop we vorm
geven aan de maatschappij onderbreekt.
Dit komt van het Griekse skolè Een belichaming van de idee dat er geen noodzaak
zit in de manier waarop we vorm geven aan het leven We gaan naar school en je
weet op voorhand niet wat er daar gaat gebeuren.
o Vanaf de 6e eeuw voor Christus ontstaat er door het theater een kritisch afstand.
Men meent afstand van zichzelf door als toeschouwer naar een scène te kijken die
weerspiegelt hoe de mens kan zijn.
Voorbeeld: Oedipus.
Men gaat er niet langer vanuit dat er een natuurlijke ordening is, maar dat men
afstand kan nemen van deze ordening, zelf kan nadenken over wat een goede
manier is om vorm te geven aan ons leven als individu en als onderdeel van de
maatschappij.
Klaus Mollenhauer – Vergeten Samenhang (1983)
- Centrale vraag: Wat is opvoeding?
o Opvoeding heeft een essentie; opvoeding is altijd hetzelfde en ik kan door de essentie van
opvoeding antwoord geven op de vraag ‘wat is opvoeding?’
o Opvoeding is historisch gesitueerd; men dacht doorheen de geschiedenis anders over
opvoeding.
- Eerste centrale idee: Opvoeden is geen kwestie van technisch handelen.
o Technisch handelen: je manipuleert de situatie dusdanig dat het probleem zich oplost.
- We hebben tijdens het opvoeden bepaalde ‘resultaten’ voor ogen, maar in de realiteit loopt het
dikwijls helemaal anders.
o De vraag is of we dit ‘erg’ moeten vinden: misschien verliezen we iets uit het oog als we
opvoeding definiëren als een technische kwestie.
- Opvoeden is een gebeuren.
o Het gebeurt, het vindt plaats, en we moeten ons er denkend toe verhouden.
,Wijsgerige pedagogiek deel 1 Prof. Joris Vlieghe
o Gebeuren betekent ook geboren worden, enkel in een menselijke samenleving is er een
wisseling van generaties en we kunnen dus altijd helemaal opnieuw beginnen
Dat is in tegenstelling tot dieren, zij blijven altijd hetzelfde leven leven.
Opvoeden als technisch handelen: behaviorisme (Watson & Skinner)
- Het behaviorisme ziet opvoeden wel als technisch handelen.
o Behaviorisme houdt zich enkel bezig met gedrag Gaat over stimuli en responses.
o Deze psychologie kijkt niet naar de gedachten/motivatie van de mens, maar enkel naar de
gedragingen
Deze gedragingen worden verklaart vanuit conditionering van het gedrag.
Er is dus volgens de behavioristen GEEN onderscheid tussen gedrag van
mensen en dieren.
- Watson (1930)
o ‘Give me a dozen healthy infants, well-formed, and my own specified world to bring them yp
in and I’ll guarantee to take any one at random and train him to become any type of specialist
I might select – doctor, lawyer, artist, merchant-chief, and, yes, even beggar-man and their,
regardless of his talents, penchants, tendencies, abilities, vocations, and race of his
ancestors.’
We kunnen ALLE mensen opvoeden tot om het EVEN WAT
- Skinner (1948)
o Walden Twee is de ideale wereld volgens Skinner. Hierin worden baby’s weggerukt van hun
ouders om door wetenschappers opgevoed te worden. Mensen die getraind zijn zouden
samen een perfecte samenleving vormen, mensen zijn dan niet meer op hun tenen getrapt
en vertonen minder agressie als ze geen slaaf meer zijn van hun emoties.
o ‘Door gerichte manipulatie (dressuur, conditionering) baby’s opvoeden tot totale
zelfbeheersing en perfecte frustratietolerantie, om zo de ideale maatschappij te creëren.
Natuurlijke selectie en toeval, maar ook ideologie, worden vervangen door een
wetenschappelijke opvoeding ten bate van iedereen.’
o Volgens Skinner zijn de meeste leerkrachten middelmatig of gewoon slecht, dus moeten we
toe naar een leerkrachtloze samenleving die wordt gestuurd door teaching machines.
Als iedereen door zijn teaching machine (een algoritmische machine die bij een juist
antwoord steeds een moeilijkere taak geeft, maar je moet dus wel eerst een juist
antwoord geven, anders blijf je hangen) wordt opgevoed, krijgen we een gelijke
samenleving waarin iedereen gelijk is opgevoed.
Volgens Mollenhauer is dit gebruik van een teaching machine niet opvoeden, maar
trainen en dat is technisch handelen, iets waar Mollenhauer dus tegen is.
- Dit is voor Mollenhauer een misplaatst psychologisch, en dus geen pedagogisch perspectief.
o We moeten dit dus volgens Mollenhauer NIET toepassen in de opvoeding.
Opvoeden als existentieel fenomeen – Kafka’s Brief aan mijn vader
- Het loopt in het opvoeden
altijd wel tot op een zekere
hoogte mis.
o Je KUNT het niet
technisch beheersen,
maar je WILT het ook
niet technisch
Film Children of Men
beheersen.
Wat zou het betekenen te leven in een wereld waarin er geen nieuwe generatie meer is?
- Het opvoeden kan net zoals bij
Kafka helemaal mislopen, maar
Het gedachtenexperiment dat de achtergrond van deze film vormt geeft ons te denken over de vraag
omdat het zo complex is
waarom we eigenlijk willen opvoeden en waarom opvoeding iets veel fundamenteler en existentieel is dan
moeten we het mensen niet
‘voor kindjes te zorgen’.
kwalijk nemen als het eens
misloopt.
De tweede centrale idee in Mollenhauers boek (aansluitend bij Arendt) is met name dat het in opvoeden
gaat om het willen doorgeven van een wereld van betekenissen aan een volgende generatie.
Opvoeden ≠ aardig zijn
De fundamentele kwestie binnen de pedagogiek is dan ook: waarom willen we eigenlijk kinderen? Of
waarom willen we ons eigenlijk de moeite getroosten nieuwkomers in deze wereld op te voeden?
Opvoeden is dus geen technische kwestie, maar een intergenerationeel gebeuren en een existentiële
uitdaging: hoe kunnen we het goede in ons leven doorgeven, wetende dat we dit niet onder controle
hebben.
, Wijsgerige pedagogiek deel 1 Prof. Joris Vlieghe
- Mollenhauer komt uit de generatie van de antiautoritaire pedagogiek. Na de Tweede Wereldoorlog
wilden we kinderen behoeden van een opvoeding die opnieuw tot een holocaust zou leiden en dus
besloten we om de kinderen zo min mogelijk inhoud mee te geven in de opvoeding, en opvoeding
puur te zien als het zorgen voor onze kinderen.
o Door geen inhoud mee te geven, geef je eigenlijk mee dat er in deze wereld niets is om over
te nemen Je geeft dus eigenlijk wel inhoud mee.
- Aardig zijn (voor kindjes zorgen) is dus juist GEEN pedagogische houding en zelfs een manier om te
ontsnappen aan de écht pedagogische uitdaging.
- Opvoeding is altijd een soort van geweld dat een antwoord wil op zijn het geweld dat in de wereld
komt wanneer we worden geconfronteerd met de nieuwheid van een nieuwe generatie. In opvoeding
staat het voortbestaan van de wereld op het spel.
o De existentiële vraag die zich aan pedagogen stelt is dan: hoe concreet antwoorden op die
(radicale) nieuwheid in het licht van een (reeds bestaande) wereld die we belangrijk vinden?
En hoe kunnen we die nieuwheid een plaats geven (opvoeden ≠ trainen, conditioneren,
indoctrineren).
- Opvoeding is altijd zelf-opvoeding, zelfs al betekent het altijd in afhankelijkheid en schuld staan van
een oudere generatie.
o Opvoeden is ook een nieuw begin mogelijk maken.
De veranderende betekenis van opvoeding: Van presentatie naar representatie – Mollenhauer
- Fundamentele breuk in de Westerse geschiedenis, die zich ook vertaalt in geheel andere manieren om
na te denken over mens, wereld en opvoeding: Moderniteit (vanaf de 16e eeuw)
o Verschuiving van een wereldbeeld waarin de kosmische ordening centraal staat naar een
wereldbeeld waarin de mens centraal staat antropocentrisme
- Volgens Mollenhauer gaat het in opvoeding altijd om prestatie, maar vanaf de 16 e eeuw gaat het in
opvoeden steeds meer om een bijzondere vorm van presteren representeren
- Dat opvoeden wezenlijk het presenteren is van een bestaande wereld van de nieuwe generatie
illustreert Mollenhauer aan de hand van Augustinus’ (354-430) autobiografische beschrijving van hoe
hij leerde praten
- In opvoeden gaat het fundamenteel om presteren: het aanbieden van de wereld aan de nieuwe
generatie.
- In de moderniteit komt het menselijke subject centraal te staan.
o Eerst: Het individu is niet belangrijk, de individuele kunstenaar is niet belangrijk. De wil van
God is belangrijk (veel schilderijen hebben een religieus thema Alibi om de schoonheid van
het menselijk lichaam te belichten)
o Daarna: Het individu wordt belangrijk, de individuele kunstenaar wordt ook belangrijk
- Augustinus’ bespiegelingen zijn volgens Mollenhauer te simplistisch: er wordt vanuit gegaan dat het
kind eigenlijk al een taal beheerst nog voor het diens moedertaal leert beheersen (wat Augustinus zegt
zou eventueel wel opgaan voor het leren van een tweede, vreemde taal).
- Uiteindelijk blijft taal een zeer mysterieus fenomeen.
o Als ik wijs naar een gele stoel en een kind zegt ‘geel’, dan is hij net zo correct als wanneer hij
‘stoel’ zegt. Ergens weet het kind wel het verschil tussen bijvoeglijke en zelfstandige
naamwoorden, want als ik naar een gele tafel wijs, zegt het kind wel ‘geel’, maar niet ‘stoel’.
o Wanneer een kind dus leert spreken, leert het NIET eerst afzonderlijke dingen, MAAR
‘structuren’
Het leert een taalspel te spelen. Langzamerhand worden bepaalde regels eigen
gemaakt.
- Taal zelf is niet neutraal, maar weerspiegelt bepaalde opvattingen over wat in het leven waardevol is.
- Bij taalverwerving verwerven we dus ook altijd een hele manier van leven (levensvorm).
o Taalverwerving is voor Mollenhauer het beste voorbeeld dat ons laat zien dat het in
opvoeden altijd gaat om het aanwijzen en present stellen van de manier waarop volwassenen
gestalte geven aan hun leven.
‘Dit laat iets in het kind ontstaan dat fundamenteel is voor de menswording: de
cultuur die in de plaats treedt van de instinctgestuurde wijze van waarnemen en het
dier.’
Getemperde/vertraagde werkelijkheid
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller chantalmichels. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.28. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67474 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now