Deze samenvatting bevat alle belangrijke kernpunten uit het boek Brain & Behaviour van Cacioppo & Freberg, wat je moet kennen voor deeltentamen 2. Het tweede deeltentamen gaat over hoofdstuk 8,10,11,14,16. Dit is relevant voor iedereen die eerstejaars Psychologie studeert aan de Universiteit Utrech...
Endogene ritmes
Ritmes ontstaan doordat mensen die zelf genereren, en ze zijn dus niet compleet afhankelijk van het
reageren op stimuli. Vogels genereren ritmes die ervoor zorgen dat vogels klaar worden gestoomd
voor seizoensgebonden veranderingen - endogene circannual ritmes. Dieren produceren daarnaast
endogene circadiaanse ritmes die een dag duren, in plaats van een jaar. De posterieure gebieden
van de cerebrale cortex correleert activiteit voornamelijk met circadiaanse ritmes en daarna pas met
hoe lang je bijvoorbeeld al wakker bent. Mensen genereren 24-uurs slaap-waak ritmes, welke we een
beetje zelf kunnen wijzigen. Circadiaanse ritmes hebben veel meer effect dan gewoon wakker zijn en
slapen, namelijk ook eten, drinken, plassen, hormonale opname, vertering, gevoeligheid voor drugs
en stemming.
Het zetten en resetten van de biologische klok
We passen onze innerlijke mechanismen dagelijks aan om ons aan de wereld aan te passen. De
stimulus die hier verantwoordelijk voor is heet een zeitgeber. Licht is de meest dominante hiervan.
Secundaire zeitgebers zijn arousal, maaltijden en temperatuur. Ze kunnen het effect van licht wijzigen,
maar op zichzelf hebben ze maar een zwak effect. Sociale stimuli is een ineffectieve zeitgeber. Zelfs
wanneer we onze slaap-waak ritmes proberen aan te passen door de klok, heeft zonlicht nog steeds
invloed. Blinde mensen geven vaak aan dat ze slaapproblemen ervaren. Zij kunnen hun circadiaanse
ritmes zetten door geluid, temperatuur, maaltijden en activiteit. Toch produceren ze soms circadiaanse
ritmes die langer dan 24 uur duren.
Jet lag
Een onderbreking van je circadiaanse ritmes door tijdzones te doorkruisen heet een jet lag. Het is
een mismatch tussen interne circadiaanse ritmes en externe tijd. Als we van oost naar west gaan is er
sprake van phase-delay. Als we van west naar oost gaan, is er sprake van phase-advance, waarbij
men eerder moet slapen en eerder op moet staan. Jet lags zorgen ervoor dat mensen gestresst
raken. Stress zorgt voor toename van cortisol in het bloed. Als je langdurig een te hoog cortisol
gehalte hebt, kan dit zenuwcellen in de hippocampus beschadigen, waardoor je minder goed
herinneringen op kunt slaan.
Shiftwerk
Zelfs na maanden of jaren van een aangepast schema kunnen mensen die op onregelmatige tijden
werken zich niet volledig aanpassen in hun ritme. Mensen die ‘s nachts werken hebben veel moeite
met het aanpassen van hun circadiaanse ritme, omdat de meeste gebouwen kunstmatig licht
gebruiken, wat maar een beetje effect heeft op het resetten van je ritme. Mensen passen zich het
beste aan een schema aan, door the slapen in een extreem donkere kamer en te werken in een
extreem lichte omgeving.
Ochtend- en avondmensen
Circadiaanritmes verschillen per persoon. Of je een ochtend- of avond persoon bent hangt deels af
van leeftijd, maar ook van genen, omgevingsfactoren en kunstmatig licht. Zelfs na de tienerjaren
schijnt het zo te zijn dat ochtendmensen blijer zijn dan avondmensen, waarschijnlijk omdat hun
biologische ritmes beter overeenkomen met hun 9-5 schema.
Mechanismen van de biologische klok
De biologische klok is een sterk mechanisme. Het brein genereert zijn eigen ritme, de biologische
klok, welke ongevoelig is voor de meeste vormen van onderbreking. Denk hierbij aan alcohol,
,ondervoeding, uitdroging, zuurstoftekort, breinschade, etc. Cellen in het lichaam genereren
circadiaanse ritmes. De grootste kracht achter ritmes voor slaap en lichaamstemperatuur is de
suprachiasmatische nucleus (SCN), onderdeel van de hypothalamus. Deze genereert circadiaanse
ritmes op een genetisch gecontroleerde manier. Als SCN zenuwcellen afgezonderd zijn van de rest
van het brein (of verwijderd van het lichaam en gehouden voor weefselkweek) kunnen ze een
circadiaanse ritme aan actiepotentialen produceren. Zelfs een enkele geïsoleerde SCN cell kan dit
ritme aanhouden, hoewel interactie tussen cellen de nauwkeurigheid van zo’n ritme verbetert. Het
ritme komt voort uit de SCN zelf. Dat blijkt uit onderzoeken die de cellen transplanteerde. De cellen
houden het ritme aan van het lichaam waar ze vandaan komen en passen zich niet aan aan het
lichaam van de ontvanger.
SCN liggen net iets boven het optische chiasme. Een kleine tak van de optische zenuw, ook wel
bekend als retinol hypothalamische pad, van retina naar SCN, wijzigt de instellingen van SCN.
Circadiaanse ritmes hun aangepast worden door licht. De verklaring hiervoor is dat het retina
hypothalamische pad naar SCN uit een speciale populatie van retinale ganglioncellen komt die hun
eigen photo pigment hebben, genaamd melanopsin. Deze speciale ganglioncellen krijgen input van
rods & cones. Zelfs als ze geen input krijgen, reageren ze direct op licht. Ze liggen voornamelijk
dichtbij de neus. Ze reageren langzaam op licht en gaan langzaam uit als het donkerder wordt. Ook
reageren ze op een algemeen gemiddelde hoeveelheid licht, niet op spontane veranderingen in licht.
Ze reageren voornamelijk op blauw light met een korte golflengte. Hierdoor kun je vaak niet goed
slapen als je tv hebt gekeken.
Een onderzoek naar vliegen onderzocht de biochemie van circadiaanse ritmes. Er zijn een paar
genen verantwoordelijk voor circadiaanse ritmes: period en timeless. Ze produceren de proteïnen
PER en TIM. De concentratie van deze proteïnen promoot slaap en inactiviteit en schommelt
gedurende de dag, gebaseerd op feedback interacties tussen zenuwcellen. Als de concentratie PER
en TIM proteïnen toeneemt, is er een inhiberende effect op de genen die de boodschapper RNA
moleculen produceren. De feedback cyclus duurt 24 uur. Licht activeert een chemische stof die TIM
proteïnen afbreekt, waardoor waakzaamheid toeneemt en synchroniseert met de interne klik naar de
externe wereld. Zoogdieren hebben drie versies van de PER proteïne en een aantal proteïnen die
lijken op TIM. Mutaties in de genen die PER proteïnen produceren leidt tot gewijzigde slaapritmes.
SCN reguleert slaap en waak door activiteit in delen van het brein te reguleren, waaronder de pineal
gland. Dat is een endocrine gland die achter de thalamus ligt. Deze zorgt dat melatonine vrijkomt, een
hormoon dat slaperigheid veroorzaakt. Melatonine helpt ook om de start van puberteit en
lichaamsveranderingen te controleren, ten aanzien van seizoenen (denk aan winterslaap). Melatonine
opname start met toename zo’n 2 tot 3 uur voor bedtijd. Het nemen van een melatonine pil tegen die
tijd heeft dus weinig zin.
1. Wat is een endogeen circadiaan ritme? Noem minstens 3 psychologische of
fysiologische processen die zo’n ritme volgen.
Dit is een ritme die een dag duurt (24 uur). Fysiologische processen die dit ritme volgen zijn: eten,
drinken, plassen, hormonale opname, vertering, gevoeligheid voor drugs en stemming.
2. Zie figuur 8.1. Geef met 2 verticale lijnen aan waar een circadiane cyclus begint en
waar die eindigt. Hoe lang is die periode ongeveer in uren? Is dat vergelijkbaar met de
endogene circadiane cyclus van mensen?
Deze duurt 24 uur, maar soms korter dan dat. Begint bij het waken en eindigt bij slapen. Dat is
vergelijkbaar met de endogene circadiane cyclus, ondanks dat de omgeving onveranderd blijft
gedurende de 24 uur.
, 3. Wat is de belangrijkste ‘Zeitgeber’ om het endogene circadiane ritme in een 24-uurs
keurslijf te dwingen?
Licht.
4. Gegeven 8.1.3, wat gebeurt er als je in de winter werkt in een poolstreek?De zomertijd
ingaat en de externe klokken een uur vooruitgezet worden? Je van het westen naar het
oosten verhuisd? Als je blind bent?
In de winter werken in een poolstreek: deze mensen drijven af van een 24-uurs ritme, aangezien het
hier het grootste gedeelte van de dag donker is.
Klok wordt vooruit gezet: je brein blijft gehecht aan de oude tijd. De aanpassing is vooral moeilijk voor
mensen die al slaaptekort hebben.
Van west naar oost reizen: je moet dan eerder ontwaken en eerder slapen. Dit veroorzaakt stress,
waardoor zenuwcellen in je hippocampus beschadigd raken. Hierdoor kan iemand moeilijker
herinneringen opslaan.
Blind zijn: circadiaanse ritmes worden geleid door geluid, temperatuur, maaltijden en activiteit. Als
deze niet voldoende invloed hebben, duren de ritmes een beetje langer dan 24 uur. Meer dan de helft
van alle blinde mensen hebben regelmatig slaapproblemen.
5. Na een trans-Atlantische vlucht waarbij 5 of meer tijdzones worden gepasseerd, kost
het meer tijd om te herstellen (bijv. Van slaap- of concentratieproblemen) na een
oostwaartse vlucht dan na een westwaartse vlucht. Hoe komt dat? Gebruik de termen
‘phase-delay’ en ‘phase-advance’.
Phase delay betekent dat we later kunnen slapen en later wakker kunnen worden. Phase advance
betekent dat we eerder kunnen slapen en eerder wakker kunnen worden. De meeste mensen vinden
het moeilijk om te slapen voordat ze dat normaal zouden doen. Als je van west naar oost reist is er
sprake van phase advance.
6. Stewardessen die veel trans-Atlantische vluchten maken hebben relatief veel last van
geheugenproblemen. Hoe zou dit kunnen komen?
Deze mensen hebben kleinere volumes van de hippocampus en omliggende structuren. Dit zorgt voor
geheugenproblemen. Stress zorgt ervoor dat zenuwcellen in de hippocampus beschadigd raken.
7. Wat is een nadelig effect van nachtdienst en wat zou je er aan kunnen doen (gegeven
de noodzaak van nachtdienst)?
Dat je moeilijk je slaap-waak ritme aan kunt passen aan deze tijden. Je kunt het beste gaan slapen in
een extreem donkere kamer en werken in een extreem lichte ruimte.
8. Wat is de relatie tussen ‘biologische klok’, ‘circadiaan ritme’ en de suprachiasmatische
nucleus (SCN)?
Het brein genereert zelf een ritme, de biologische klok. De grootste invloed op het slaap-waak ritme is
SCN, een deel van de hypothalamus. Dit deel genereert circadiaanse ritmes op een genetisch
gecontroleerde manier.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller DaphnePsychologie. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.35. You're not tied to anything after your purchase.
