Ges
De republiek
Luther en de reformatie
Luther had kritiek op katholieke kerk begin 16 e eeuw (1517, ze waren te veel bezig met roem rijkdom
macht en bijgeloof, kerk moest meer terug naar het geloof i.p.v. winst maken (aflaten), meer de
bijbel volgen, Luther wilde dat de bijbel werd vertaald in verschillende talen waardoor de burger zelf
de bijbel kon lezen en de geestelijke niet meer nodig waren, door de opkomst van de boekdrukkunst
werd deze boodschap van Luther snel verspreid, groeiende aanhang, Karel de 5 e was katholiek en
koning van het gebied waarin Luther woonde en vond zijn boodschap niks dus werd zijn
tegenstander, Luther kreeg veel aanhang van kleinere vorsten want hij zei dat die het geloof van hun
onderdanen mochten bepalen, daling macht Karel de 5 e hierdoor, de paus had Luther al in de ban
gedaan (was ergste straf in die tijd want dat betekende dat je niet in de hemel kon komen) en Karel
de 5e liet Luther in 1521 naar Worms komen om daar Luther publiekelijk zijn ideeën in te laten
trekken (Rijksdag van Worms) dit deed Luther niet, Karel de 5 e verklaard hierdoor Luther vogelvrij
9iedereen mag hem vermoorden zonder dat hij word vervolgd), Duitse vorsten beschermen Luther,
door deze hele gebeurtenis ontstaat er wel een definitieve scheuring in de christelijke kerk namelijk
katholiek en protestants, hierdoor ontstaan er veel godsdienstoorlogen tussen Duitse vorsten die pas
stoppen in 1555 bij de vrede van Augsburg waar het gaat om godsdienst vrijheid, Karel de 5 e was het
hier alsnog niet mee eens maar doet het alsnog om zo rust te krijgen, wiens gebied diens gebed dus
de vorst van dit gebied bepaalt welk geloof er in dit gebied kot en Karel de 5 e verliest daar dus zijn
macht in.
KA= de protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had
Centralisatiepolitiek van Karel de 5e
Bestuur Nederland in die tijd was het feodale stelsel, steden kregen steeds meer macht, dingen
waren anders geregeld in andere gebieden (dus geen centralisatie), macht van stedelijke burgerij
word groter dit komt door de toename in de handel en de nijverheid en hierdoor worden ze rijker,
doordat ze meer geld gaan verdienen kunnen ze ook meer belasting betalen dit doen ze in ruil voor
stadsrechten waardoor ze steeds onafhankelijker worden, Karel de 5 e is het er niet mee eens dat die
Nederlandse gewesten zoveel zelf beslissen hij wil juist eenheid en centralisatie in zijn rijk, dit is in
botsing met de Nederlandse gewesten want hierdoor raken ze hun privileges kwijt, 1531= Karel de 5 e
stelt de 3 collaterale raden in in Nederland expres vanuit 1 punt namelijk Brussel want centralisatie:
- Raad van State= daar zitten de belangrijkste Nederlandse edelen, mogen Karel advies geven over
het beleid in de Nederlandse gewesten
- geheime raad= hier zitten juristen in, houden toezicht op de wetten en kunnen ook nieuwe
opstellen, meeste invloed op centralisatie
- raad van financiën= houdt zich bezig met belastingen
1555= Filips de 2e werd nieuwe koning van de Nederlanden, zet centralisatie door, Filips is zelf nooit
meer in de Nederlanden en laat het dagelijks bestuur over aan Margaretha van Parma
Kettervervolging in de Nederlanden
Calvinisme zeer populair in Nederland wel aanhanger van Luther, volgens Calvijn mag de gelovige zelf
zijn geloof bepalen zonder toestemming van de overheid en als een vorst jou geloof probeert te
,onderdrukken heb jij als burger het recht om in opstand te komen dit past natuurlijk heel goed bij
het gedachtengoed van opstandelingen waardoor hij in Nederland heel populair word (Luther zegt
dat de vorst bepaalt voor een gebied wat het geloof is), als reactie hierop stelt Karel de 5 e in 1550 de
bloedplakkaten in dit zijn wetten waarin staat dat wanneer je protestants bent je de doodstraf kan
krijgen, Filips de 2e zet dit beleid door, veel Nederlanders waren het niet eens met dit beleid want
hun privileges kwamen in gevaar en een deel van hun medebevolking word streng vervolgd en
vermoord dus al deze maatregelen zorgen voor onrust in Nederland, hieruit volgt in 1566 het
smeekschrift van een aantal Nederlandse edelen waarin ze dus smeken aan de Spaanse overheerser
of de protestantse vervolging wat minder streng kan worden, Margaretha zorgt ervoor dat de
vervolging minder streng word totdat ze antwoord heeft uit Spanje, door deze vermindering word
het protestantisme in Nederland steeds openbaarder, hierdoor ontstaan de Beeldenstormen
(groepen protestanten die katholieke kerken kapot maken), Margaretha is het hier niet mee eens en
wil dat de Nederlandse adel trouw zweert aan Spanje maar dit gebeurt niet met als voorman Willem
van Oranje hierdoor moet hij wel vertrekken naar Duitsland, Filips stuurt hertog van Alva en 10000
soldaten om rust te brengen in Nederland, Alva stelt de raad van beroerte op( een aparte rechtbank
om zo protestanten te straffen), door dit harde regime ontstaat er weer veel onvrede onder de
bevolking zelfs katholieken, veel calvinisten vluchten naar het buitenland.
KA= het streven van vorsten naar absolute macht
Het begin van de Nederlandse opstand
Willem van Oranje is in ballingschap(is niet meer welkom in Nederland omdat hij geen trouw heeft
gezworen aan Spanje en daarom zit hij in Duitsland), vanuit Duitsland roept hij op tot verzet tegen
Alva, dit zorgt voor het begin van de Nederlandse opstand ook wel 80 jarige oorlog genoemd
namelijk 1568-1648, van Oranje rekende heel erg op de steun van de bevolking maar in het begin viel
die steun wel mee, watergeuzen helpen van Oranje wel (dit zijn groepjes gevluchte calvinisten vanaf
zee), van Oranje begint guerrillaoorlog met watergeuzen tegen Spanje (speldenprikjes oorlog,
meerdere kleine groepen, ongeorganiseerd), 1572= Watergeuzen nemen Den Briel in, hierdoor
sluiten meer steden zich aan bij de opstand.
Willem van Oramje
Lukte Alva niet om controle te krijgen over de opstand, steden die zich aansloten bij de opstand
werden heroverd door Spanje, Willem van Oranje streed voor gelijke behandeling van katholieken en
protestanten hij kiest niet echt een kant nadruk ligt niet op het geloof maar op de verdediging van
het vaderland geen protestantisme tegen de katholieken maar Nederland tegen Spanje vooral
gericht tegenover Alva Willem van Oranje hoeft niet onafhankelijk te worden wil alleen maar
gelijkheid voor beide geloven.
KA= het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat
Het ontstaan van de uni van Utrecht
Tot 1576 word de opstand beperkt tot de gebieden Holland en zeeland maar doordat Filips veel
oorlog voert waardoor de schatkist leeg raakt doordat hij zijn soldaten niet kan betalen gaan ze
steden in andere delen van Nederland plunderen doordat andere steden ook worden lastig gevallen
door Spanje verenigen de gewesten zich met elkaar in de pacificatie van Gent in 1576 hierin word
gezegd dat ze met zn allen gaan strijden tegen Spanje en dat er gewetensvrijheid komt en dat
zeeland protestants zal worden maar de andere gewesten katholiek willen blijven, calvinisme blijft
groeien vooral in Vlaamse steden dit vonden de katholieke niet fijn, hierdoor ontstond in 1579 de uni
,van Atrecht: een verbond tussen de katholieke gewesten met steun van Spanje om zo de calvinisten
te verdrijven, als reactie gingen de overige gewesten zich verenigen in de uni van Utrecht ook 1579,
deze scheiding in gewesten gaf ook al een beetje de scheiding aan tussen Nederland en België, 1578:
alteratie(omwenteling) van Amsterdam, Amsterdam is enige katholieke stad in Holland, om
Amsterdam calvinistisch te maken maakten de calvinisten gebruik van een handelsblokkade omdat
Amsterdam helemaal geïsoleerd was, deze onvrede door minder inkomsten zorgde ervoor dat het
katholieke bestuur moest vluchten en Amsterdam werd calvinistisch
KA= het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat
Het ontstaan van de Republiek
Filips was tegen de uni van Utrecht, reactie was hierop dat hij in 1580 Willem van Oranje vogelvrij
verklaarde, reactie hierop was in 1581 het plakkaat van verlatinghe dit was een geschrift waarin de
bevolking van Nederland zich officieel onafhankelijk verklaarde van Spanje en dus ook niet meer
luisterde naar Spanje en Filips bestempelde als tiran Filips was niet meer de landsheer van
Nederland, in 1584 word Willem van Oranje vermoord, doordat de opstandelingen geen nieuwe
leider konden vinden werd Nederland een Republiek (1588), 1596 drievoudig verbond samen met
Engeland en Frankrijk tegen Spanje waardoor de Republiek voor het eerst ook door andere landen
werd erkend, pas in 1648 bij de vrede van Munster erkendook Spanje de Republiek als onafhankelijk
land1585 belangrijke handelsstad Antwerpen word ingenomen door Spanje, Filips voert veel
oorlogen dus weinig geld, hierdoor wint de Republiek meer terrein op Spanje, 1588 Spaanse armada
word verslagen en zinkt bij Engeland, doordat Engeland een protestantse koningin krijgt krijgt
Engeland van Filips prioriteit boven Nederland, de armada kost heel veel geld en veel soldaten
worden vanuit Nederland opgehaald om naar Engeland te gaan en Engeland weer katholiek te maken
door storm zinkt deze vloot en door de financiële klap en doordat de Spaanse troepen in Nederland
veel dunner zijn bezet ontstaat er een kans voor Nederland.
KA= het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat
Het bestuur van de Republiek
Republiek is een land zonder koning, de Republiek bestond uit 7 gewesten die alles apart voor
zichzelf besliste, ze werkte wel samen in de Staten-Generaal zoals buitenlandse politiek en defensie,
Holland is belangrijkste gewest omdat ze het meeste belasting betalen dus hebben ze meeste
inspraak, beslissingen konden alleen worden genomen waanneer alles gewesten instemde,
landsadvocaat/raadspensionaris=( van Oldebarnevelt) hoogste ambtenaar, deed de
onderhandelingen met het buitenland, stadhouder=(Maurits van Oranje) hoofd van het leger
Het twaalfjarig bestand
1588 grote delen van de Nederlanden worden veroverd Spanje raak hierdoor in de verdrukking en
Nederland en Spanje gaan onderhandelen over een tijdelijke vrede: twaalfjarige bestand (1609-
1621), dit geeft de Nederlanden lucht waardoor ze naar hun eigen land kunnen kijken i.p.v. naar
Spanje, hierdoor word de politieke onenigheid steeds zichtbaarder, Maurits en van Oldenbarnevelt
hebben steeds andere belangen, van Oldenbarnevelt wil vrede met Spanje dit zou veel beter
uitkomen voor de economie maar Maurits wil jij oorlog want hij is legeraanvoerder en zodra er
oorlog is is hij belangrijk, ook is er religieuze verdeeldheid van Oldenbarnevelt zegt dat de mens wel
invloed heeft op het naar de hemel gaan of niet en is dus tegen het calvinistische beeld en Maurits is
voor het calvinistische beeld en zegt dat de mens daar geen invloed op heeft, dit zorgt voor onrust,
nationale kerkvergadering om een antwoord te geven op die vraag en de rust weer te laten terug
, keren dat wil Maurits, van Oldenbarnevelt zegt dat elk gewest apart moet beslissen en gewesten
mogen zelf soldaten oproepen tegen de onrust en met het laatste is Maurits het weer niet eens want
hij is daar de baas over en dan zou hij macht verliezen, 1618 Maurits laat van Oldenbarnevelt
arresteren en onthoofden, hierdoor zal de oorlog doorgaan, 1648 vrede van Munster: einde van
Nederlandse opstand, Spanje erkent de soevereiniteit van de Republiek, Republiek mag veroverde
staten houden.
KA= het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van de Nederlandse staat
De gouden eeuw
Nijverheid, handel, scheepsbouw en landbouw bloeien op, moedernegotie= moeder handel- de
handel waar alle andere handel afhankelijk van is, import van graan uit Oostzee gebied, graan is basis
van het volksvoedsel, in Nederland kan geen graan groeien, adel had weinig macht in de landbouw in
tegenstelling tot andere landen, hierdoor zijn boeren vrij en proberen ze nieuwe dingen uit, hierdoor
ontstaat specialisatie en gaan ze producten niet meer verbouwen voor eigen gebruik maar voor de
verkoop, handel heeft ook profijt van moedernegotie want hierdoor is er al een heel contacten
netwerk waar de handel gebruik van kan maken, handel profiteert of van specialisatie want dit zorgt
voor nieuwe producten waar weer handel mee kan worden gedreven, door de val van Antwerpen
besluiten de opstandelingen de haven te blokkeren waardoor Spanje er ook niks meer aan heeft
hierdoor vluchten veel mensen naar Amsterdam en nemen hun contacten en kennis mee waar
Nederland ook weer van profiteert, 1602= voc. word opgericht om de handel grootschaliger te
maken, het was veel te duur om naar Azië te gaan daarom besloten ze samen te werken i.p.v. te
concurreren en de kosten te verdelen, voc word groot doordat het met aandelen ging werken
hierdoor kregen ze veel geld en was de schade klein omdat het verdeeld werd, voc was niet alleen
economisch maar ook kreeg ze politieke macht zo kreeg ze politieke macht over de koloniën en
mochten zelf verdragen afsluiten en eigen leger.
De cultuur van de Republiek
Beleid was gericht op de economie dit kwam doordat veel bestuurders zelf handelaren waren
geweest en er was veel geld nodig om de opstand te bekostigen, er was gewetensvrijheid, Nederland
maakte het aantrekkelijk om hier naartoe te komen waardoor er ook veel mensen kwamen en die
namen ook weer kapitaal, kennis en handelscontacten mee, doordat de welvaart zo hoog was kon de
kunst en literatuur ook opbloeien, ook gewone mensen konden kunst kopen.
KA= de bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de
Nederlandse Republiek
KA= wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie
Het einde van de gouden eeuw
Doordat Nederland steeds machtiger werd kreeg het ook steeds meer druk en concurrentie van
buitenaf vooral Frankrijk en Engeland (jaloers), Nederland word gedwarsboomd door mercantilisme
(Nederlandse producten werden duurder gemaakt door andere landen waardoor de Nederlandse
winst terugliep en zo hun eigen economie te beschermen), Engeland doet dat in 1651 met de acte
van navigatie, Frankrijk doet het in 1664 door de importtarieven te verhogen, eerste handelsoorlog
tussen Engeland en de Republiek (1652-1654) word verloren door de republiek, tweede zeeoorlog
tussen Engeland en de Republiek (1665-1667) deze wint de Republiek, druk vanuit Frankrijk, 1672
rampjaar alles stort in
