Studiepockets strafrecht 11 - Schets van het economisch strafrecht
Samenvatting voor het mastervak ondernemingsstrafrecht met daarin een samenvatting van de voorgeschreven hoofdstukken en (hoor)college aantekeningen met bijbehorende rechtspraak.
Hoofdstuk I Strafrechtelijke handhaving van economisch recht en milieurecht....................................2
Hoofdstuk II De WED en de strafbare feiten...........................................................................................3
Hoorcollege 1 Inleiding ondernemingsstrafrecht...................................................................................8
Hoorcollege 2 Daderschap rechtspersoon............................................................................................11
Hoofdstuk III Daderschap en strafrechtelijke aansprakelijkheid...........................................................17
Hoorcollege 3 Schuld bij de rechtspersoon..........................................................................................25
Hoorcollege 4 Aansprakelijkheid van leidinggevenden........................................................................29
Hoofdstuk V Toezicht, opsporing en vervolging...................................................................................33
Hoorcollege 5 De onderneming als voorwerp van onderzoek..............................................................40
Hoofdstuk IV Straffen en maatregelen.................................................................................................45
Hoorcollege 6 De vervolgbaarheid en de vertegenwoordiging in rechte.............................................55
Hoorcollege 7 Bestraffing van rechtspersonen.....................................................................................59
Preadvies..............................................................................................................................................62
Rechtspraak..........................................................................................................................................75
,Schets van het economisch strafrecht
– Prof. Mr. D.R. Doorenbos
Hoofdstuk I
Strafrechtelijke handhaving van economisch recht en
milieurecht
1 Economisch strafrecht
Economisch strafrecht is het geheel van rechtsregels dat door de overheid wordt uitgevaardigd of benut met
het doel de economische verhoudingen op e markt voor goederen en diensten te beïnvloeden, met inbegrip
van de regels die zodanige beïnvloeding bewust ten gevolge hebben.
Voor de definitie kan ook aansluiting worden gezocht bij het geldende recht (WED): de voorschriften die
besloten liggen in de WED en de materiële wet- en regelgeving waarop die wet van toepassing is.
De formele of positiefrechtelijke benadering ziet het economisch strafrecht als de wetten en besluiten die het
economisch leven (beogen) te beïnvloeden.
2 Waarom een afzonderlijke regeling?
De reden om een afzonderlijke regeling te maken lag volgens de wetgever in de eigenaardigheden van het
economische delict. Die vereisen speciale voorzieningen op het gebied van het straf(proces)recht. De wetgever
bedoelt met eigenaardigheden de (a) speciale deskundigheid bij openbaar ministerie en rechter, (b) verruimde
opsporingsbevoegdheden en de mogelijkheid tot het treffen van ingrijpende voorlopige maatregelen en (c)
snelheid en strengheid in vervolging en bestraffing.
Deze kenmerken van het economische delict blijken bij nadere beschouwing weinig onderscheidend vermogen
te bezitten. In de praktijk is deze vraag echter niet meer van groot belang.
3 Uitbreiding buiten de economische wetgeving
In de WED kan een grove driedeling worden gemaakt:
- De wetten die voorschriften rechtstreeks of middellijk beogen het economisch leven te beïnvloeden
als regel worden gehandhaafd volgens de WED
- De handhaving volgens de WED met het oog op normerende en regulerende effecten voor het
tegengaan van concurrentievervalsing en de bedreiging van de eerlijkheid in de handel
- De handhaving volgens de WED is voorzien van milieuwetten
Het milieustrafrecht maakt in belangrijke mate deel uit van het economisch strafrecht, gedefinieerd als het
strafrecht dat binnen het kader van de WED valt.
Er zijn verschillende definities voor het economisch (straf)recht. Deze komen op hetzelfde neer; het gaat om
het recht betreffende de reglementering van overheidswege van de verhoudingen op de markten van
goederen, diensten en kapitaalverkeer. Dat recht heeft een aantal bijzondere kenmerken, afgeleid van het
object van de reglementering, de marktverhoudingen. Op die kenmerken sluiten de bijzonderheden van het
economisch strafrecht aan.
De benadering is als volgt: de reglementering stelt voorwaarden voor het deelnemen aan het marktverkeer,
daarmee wordt een interdependentie tussen die deelnemers gecreëerd. Wie zich aan de beperkingen houdt,
kan met minder kosten produceren of diensten verlenen dan de concurrent, die de regels in acht neemt.
Schending van de reglementering leidt daardoor tot aantasting van de door de wetgever gewilde solidariteit.
Voorziet de wetgever in subsidiëring dan is ook de solidariteit met de steun verlenende overheid in het geding.
Ook in het milieurecht staat de reglementering van overheidswege centraal. Het in het geding zijnde
rechtsgoed is primair in het milieu, dat niet tegen elke inbreuk wordt beschermd. De bescherming is
,gereglementeerd. Het milieurecht is het geheel van regels waarmee de overheid beoogt de door menselijke
activiteiten op de natuurlijke omgeving uitgeoefende pressie zodanig te reguleren dat de kwaliteit van die
omgeving kan blijven beantwoorden aan de functies die zij moet vervullen. De nadruk ligt op de eis van
solidariteit; de overtreder neemt ten koste van anderen, van de schaarse milieugoederen meer dan hem is
toegestaan. Aan een aparte wet voor milieudelicten is geen behoefte, nu voldoende tegemoet wordt gekomen
door de diverse voorzieningen die de WED biedt.
Hoofdstuk II
De WED en de strafbare feiten
1 Geschiedenis van de totstandkoming
De eerste regeling kwam tot stand in het besluit van de secretaris-generaal van het Departement van Justitie
van 7 april 1941, waarbij iedere arrondissementsrechtbank enkelvoudige kamers werden ingesteld die bij
uitsluiting bevoegd waren kennis te nemen van alle misdrijven en overtredingen ingevolge een limitatief
opgesomde reeks wetten en verordeningen.
Bij besluit van 10 mei 1941 werden aan de opsporingsambtenaren bijzondere bevoegdheden toegekend. In
augustus werd het strafrecht gewijzigd bij het Economisch Sanctiebesluit waarin uniforme strafmaxima werden
vastgesteld, cumulatie van mogelijk werd én bijzondere bijkomende straffen werden opgenomen. De rechter
en OvJ kon voortaan een voorlopige maatregel opleggen. Bijzonder hieraan was dat er strafminima en ook
enkele speciale minima waren opgenomen. Zij hebben bijgedragen tot de impopulariteit van het economisch
strafrecht tijdens de bezetting.
De besluiten zijn nog verschillende keren gewijzigd; hoger beroep werd geconcentreerd bij het economisch
gerechtshof, bij de HR werd een bijzondere kamer ingesteld en het Economisch Sanctiebesluit werd op 3
februari 1943 vervangen door een nieuwe bepaling waarin rechtspersonen ook strafbaar werden gesteld.
In de WED zijn deze drie regelingen tot één geheel gemaakt. Een belangrijk verschil was dat ook regelingen van
bijzonder tuchtrecht werden ingevoerd. De tuchtrechter kon geen vrijheidsstraffen opleggen maar wel de
hoofdstraffen en alle bijkomende straffen.
In het Besluit tuchtrechtspraak voedselvoorziening is de oorsprong van de bijzondere straffen en maatregelen
van het economisch strafrecht, zoals later gecodificeerd in de WED. De WED verscheen in 1950 in het
Staatsblad en trad op 1 mei 1952 in werking.
2 De hoofdlijnen van de WED
Met de WED streefde de wetgever naar meer afdoende repressie van economische delicten en wilde een eind
maken aan de bestaande stelselloosheid en onoverzichtelijkheid in de economische wetgeving. Het
concentreren van de berechting van alle economische delicten bij de gewone rechter werd door de wetgever
gezien als een vereiste voor het bereiken van de hoofddoelstellingen. Om de strafrechtelijke aanpak van
vergrijpen tegen het economische leven aan te pakken introduceerde de wetgever bijzondere regelingen.
De WED was en is de enige echte deelcodificatie van bijzonder straf(proces)recht door haar exclusieve
gerichtheid op voorzieningen van straf)proces)rechtelijke aard. Binnen de context van de WED geldt als
hoofdregel dat de opsporing, vervolging en berechting van economische delicten het algemene
straf(proces)recht van toepassing is, tenzij de WED anders bepaalt.
De WED bevat 13 titels met de volgende onderwerpen:
- Economische delicten - Handelingen in strijd met straffen en
- Straffen en maatregelen maatregelen
- Opsporing - Afdoening buiten geding
- Voorlopige maatregelen - Bevoegdheid en samenstelling der
arrondissementsrechtbanken
, - Berechting in eerste aanleg - Contactambtenaren
- Hoger beroep - Overgangsbepalingen
- Beroep in cassatie - Slotbepalingen.
3 De bijzonderheden van de WED
Het bijzondere karakter van de WED is in de loop van haar bestaan afgevlakt, doordat een aanzienlijk aantal
van de voorzieningen in latere jaren door de wetgever ook in de andere wetboeken werd geïntroduceerd. Toch
bevat de WED voldoende bijzonderheden die haar bestaansrecht kunnen funderen:
- Van het algemeen strafprocesrecht afwijkende, ruimere bevoegdheden met betrekking tot de
opsporing; de opsporingsambtenaren zijn bevoegd bepaalde onderzoeksmaatregelen op goederen en
bescheiden toe te passen en tot inbeslagneming over te gaan, ook al is (nog) geen concreet
vermoeden van schuld aan een delict gerezen ten aanzien van een bepaalde (rechts)persoon.
- De bevoegdheid van het OM om voorlopige maatregelen te bevelen dan wel door de (raadkamer van
de) rechtbank te doen bevelen (art. 28 en 29) en aldus aanstonds in de bedrijfsvoering in te grijpen
- De bevoegdheid van het OM om bij het uitvaardigen van een strafbeschikking een bijzondere
aanwijzing te geven (art. 36)
- Bijzondere straffen en maatregelen, waarbij nader onderscheid kan worden gemaakt tussen (a) in het
commune strafrecht niet voorkomende bedrijfsstraffen, nl. gehele of gedeeltelijke stillegging van de
onderneming van de veroordeelde en ontzegging van subsidie of vergunning, alsmede de maatregel
van onderbewindstelling, (b) iets ruimere vermogensstraffen en (c) reparatoire sancties.
- De instelling van bijzondere enkelvoudige en meervoudige strafkamers voor de behandeling van
economische delicten bij de rechtbanken en gerechtshoven, waardoor sprake is van (mogelijkheden
tot) rechterlijke specialisatie en concentratie van de berechting van overtredingen en misdrijven
- De aanwijzing van contactambtenaren, meestal verbonden aan de departementen van algemeen
bestuur, belast met de uitvoering van de in art. 1 en 1a WED opgesomde wetten, die het OM over de
algemene economische of milieu hygiënische achtergrond van die uitvoering kunnen voorlichten (art.
58)
4 Economische delicten
4.1 De definitorische functie van art. 1 en 1a
Artikel 1 vervult een definitorische functie door een limitatieve opsomming te geven van alle economische
delicten. Deze zijn in twee groepen verdeeld: (4) sociaaleconomische ordeningswetgeving en (3)
milieuwetgeving (art. 1a). de voorschriften waarvan de overtreding een economisch delict oplevert zijn
alfabetisch (op basis van het eerste zelfstandige naamwoord) gerangschikt.
Artikel 1 en 1a WED houden samen een limitatieve opsomming in van de wetsovertredingen die als
economisch delict zijn aangemerkt. Ze bakenen de werkingssfeer van de WED af. Bij de onderscheiding van de
economische delicten in misdrijven en overtredingen én bij het bepalen van de hoofdstrafmaxima wordt op de
rubricering van art. 1 en 1a WED teruggegrepen.
4.2 De (re)constructie van het economische delict
Een delictsomschrijving uit het WvSr kan worden ontleend in 3 onderdelen: (1) omschrijving van het criminele
gedrag (handelen of nalaten), inclusief eventuele nadere strafbaarheidsbepalende omstandigheden, (2) de
strafbaarstelling in enge zin en (3) tot slot het toepasselijk strafmaximum (inhoudende een gevangenisstraf,
hechtenis of geldboete). Daarnaast is de plaatsing van een commune strafbepaling essentieel voor het zijn van
een misdrijf (Boek 2) of een overtreding (Boek 3).
De delictsomschrijving van economische delicten zijn afkomstig uit diverse wettelijke geledingen. Om te
beginnen is de omschrijving van het criminele gedrag, inclusief de eventuele nadere strafbaarheidsbepalende
omstandigheden, lang niet altijd in de formele wet te vinden. De formeel-wettelijke normen worden dikwijls op
gedetailleerde wijze uitgewerkt in lagere regelingen, zoals met name algemene maatrelen van bestuur en
ministeriële regelingen (geleden normstelling). Dit brengt met zich mee dat de economische en milieuwetten
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Annelie_T. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.85. You're not tied to anything after your purchase.
