Observeren, registreren,
rapporteren en interpreteren -
Hfst. 1 Observeren
1.1 INLEIDING EN DEFINITIE
Voor de term observeren bestaan verschillende definities. In het woordenboek
wordt het observeren beperkt tot 'gadeslaan, waarnemen'. Waarnemen is een
continu proces: we nemen voortdurend waar met behulp van onze zintuigen. In
het beroepspraktijk gebeurt dit waarnemen echter bewust en doelgericht. Ook
wordt er wat toegevoegd aan deze waarnemingen: er worden verbanden gelegd
en conclusies getrokken. Kortom: er wordt geïnterpreteerd. Om dit te kunnen en
te mogen doen, zul je hierover verantwoording moeten afleggen. Jouw proces van
waarnemen tot concluderen zal inzichtelijk moeten worden gemaakt. De
volgende definitie van observeren wordt gebruikt:
Observeren is bewust en doelgericht waarnemen.
Bewust observeren heeft te maken met het bewust gebruikmaken van je
zintuigen. Je bent je daarbij ook bewust van de beperkingen van deze zintuigen
en van de invloed van je eigen persoon.
1.2 TERMINOLOGIE ROND OBSERVATIES
Je zult altijd moeten aangeven over welk soort observatie je praat:
Gedragsobservatie
Observator en observant
Niet-systematische observatie In de beroepspraktijk spreken we van
dagelijkse observaties als we het hebben over al die gedragingen en
gebeurtenissen die we tijdens het werk zien. Deze dagelijkse observaties
zijn niet-systematisch. Bij dagelijkse observaties is er niets speciaals
afgesproken over waarop gelet gaat worden en er zijn geen
observatieformulieren gemaakt. Er zijn geen observatiedoelen of
observatievragen geformuleerd.
Bij dagelijkse observaties staat de beleving van de observator centraal en
daarmee is deze observatie tamelijk subjectief. Of de waarneming ook
feitelijk waar is, weet je niet. Toch vallen deze observaties onder de
genoemde definitie van observeren, omdat het in de beroepspraktijk is en
je de observatiezult bespreken met je collega's. Misschien dat er na
overleg besloten wordt tot een systematische observatie, waarbij er wel
een observatiedoel wordt geformuleerd.
Systematische observatie Systematische observatie is bewust en
doelgericht waarnemen, waarbij duidelijk is gemaakt wie er geobserveerd
gaat worden, waarom, wanneer, hoelang en op welke gedragingen gelet
, gaat worden. Er is een observatiedoel, er zijn observatievragen
geformuleerd, er is bepaald op welke manier er geobserveerd gaat worden
en welke observatieformulieren gebruikt worden. Deze gegevens worden
vervolgens in een bepaald systeem gezet waarbij er geturfd of gemeten
kan worden.
Participerende observatie De meeste observaties zijn participerend:
dat wil zeggen dat de observator deelneemt aan de situatie die hij
observeert. Dit deelnemen kan verschillende vormen aannemen; een
leerkracht observeert en kind in de klas terwijl hij zelf niet dezelfde
activiteit doet als deze leerling, maar zich wel in dezelfde situatie (de klas)
bevindt. Een pedagogisch medewerker observeert het spelgedrag van
kinderen in een kinderdagverblijf of behandeltehuis, terwijl hij zelf
meedoet aan deze spelletjes. Het zal duidelijk zijn dat de observator in het
laatste geval invloed kan uitoefenen op de gedragingen van de kinderen
die hij observeert. Dit is tegelijkertijd een beperking van participerende
observatie waarbij je ook zelf actief meedoet aan de geobserveerde
activiteiten. Bij participerende observatie kan de onderzoekersrol
(observatierol) verhuld of niet-verhuld zijn. Bij een verhulde
onderzoekersrol weten de leerlingen of cliënten niet dat de observator
gericht aan het observeren is. Bij een niet-verhulde onderzoekersrol
weten de leerlingen of cliënten wel dat de observator gericht aan het
observeren is.
Niet-participerende observatie Bij niet-participerende observatie
neemt de observator zelf niet deel aan de situatie die hij observeert. Dit is
het geval als een observator via een filmopname observeert of als een
observator van een afstand een situatie observeert waarbij de observanten
niet weten dat hij observeert. Bij een niet-participerende observatie is de
observatorrol dus meestal verhuld.
Zelfobservatie Bij zelfobservatie vallen de persoon van de observator
en de observant samen. Zoals iedere observator enige afstand tot de te
observeren objecten moeten nemen om goed te kunnen waarnemen, zul je
bij zelfobservatie in staat moeten zijn om jezelf van een afstand te
bekijken. Dit wordt ook wel een helikopterview genoemd. Als hulpverlener
zul je je eigen handelen en je eigen gedrag regelmatig onder de loep
nemen. Daarnaast wordt zelfobservatie gebruikt door leerlingen of cliënten
te vragen naar bepaalde gedragingen, gedachten of gevoelens van
zichzelf. Zelfobservatie heeft ook een beperking, want je zult moeten
afgaan op het oordeel van de leerling of cliënt zelf en op zijn vermogen tot
zelfreflectie.
1.3 DOELSTELLING VAN DE OBSERVATIE
Wanneer je een groep studenten zonder concrete doelstelling een situatie laat
observeren, zul je zeer uiteenlopende resultaten zien.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Hanhan. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.28. You're not tied to anything after your purchase.
