Summary
Samenvatting Uitwerkingen BuiteNLand - 3 havo - derde editie - hoofdstuk 2
- Course
- Level
- Book
Uitwerkingen BuiteNLand - 3 havo - derde editie - hoofdstuk 2 ISBN: 7571 Hoofdstuk 2! 3 havo - derde editie
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
3 reviews
By: damianjanssen1 • 9 months ago
By: mlusburg08 • 10 months ago
By: ameupelenberg • 2 year ago
Seller
Follow
DamianvanLeenen
Reviews received
Content preview
2Aarde
ARCHIEf E
N
SCHATKIST
BEKIJK DE OpENINGSfOTO IN JE LEERBOEK.
2
Welke zin past het beste bij de openingsfoto?
1 {{Biologen zijn op zoek naar resten van mammoeten.
Lees de introductietekst. Elke aardwetenschapper specialiseert {{Geologen zijn op jacht naar een mogelijke vindplaats van
zich in één onderwerp. Welke specialist hoort bij welke aardolie in de ondergrond.
uitspraak? Trek lijnen. {{Glaciologen zoeken naar sporen van gletsjers.
geoloog • • ‘Wij onderzoeken hoe
(aardwetenschapper) gletsjers zich verplaatsen.’
glacioloog • • ‘fossiele tanden en kiezen
3
Blader even door het hoofdstuk.
geven aan of we met
a In het hoofdstuk kom je het werk van alle drie de
planteneters of vleeseters
onderzoekers uit opdracht 1 tegen. Maar het onderzoek van
te maken hebben.’
één specialist komt het meest aan bod. Welke specialist is
bioloog • • ‘Op zoek naar het ontstaan dat?
van de aarde, onderzoeken De geoloog.
we de ondergrond.’
b Schrijf achter de serie paragrafen de juiste deeltitel van het
• ‘Wij kunnen steeds
hoofdstuk. Kies uit: het archief – de schatkist.
preciezer de ouderdom
van gesteenten bepalen.’ Paragraaf 2 t/m 6: het archief.
Paragraaf 7 t/m 11: de schatkist.
,36 HOOfDSTuK 2
OpENINGSVERHAAL
1 Op fossielenjacht
LEES HET OpENINGSVERHAAL EN BEKIJK DE BRONNEN.
3
150 jaar geleden werd de naam dinosaurus bedacht. Het
1 betekent ‘verschrikkelijke hagedis’.
In dit hoofdstuk komen enkele begrippen terug die je al hebt Waarom werden de eerste onderzoekers die op dit idee
geleerd in leerjaar 1 en 2. Vul de onderstaande zinnen aan kwamen niet geloofd? Kruis de juiste antwoorden aan.
met de volgende begrippen: erosie – graniet – platentektoniek {{ Hagedissen waren helemaal niet verschrikkelijk.
– schalie – sedimentgesteente – stollingsgesteente – verwering – {{ niemand kon zich voorstellen dat er zulke grote dieren
sediment – zandsteen. hebben geleefd.
stollingsgesteente. {{ Het bestaan van uitgestorven dieren was in tegenspraak
1 uit magma ontstaat
met de Bijbel.
2 Een voorbeeld van dit gesteente is graniet , een gesteente {{ Engeland heeft nooit een tropisch klimaat gehad.
dat gekenmerkt wordt door vlekjes.
sediment.
3 Zand en klei zijn voorbeelden van
4 Door het samenpersen van klei ontstaat schalie.
4
Welk fossiel overblijfsel van dinosaurussen dat in de tekst
5 En zandsteen is ontstaan uit het samenpersen van zand. wordt genoemd, duidt erop dat dinosaurussen tot de reptielen
6 Kalksteen, zandsteen en schalie zijn voorbeelden van hebben behoord?
sedimentgesteente. De eieren die zijn gevonden.
7 Het bewegen van continenten heet platentektoniek.
8 Gesteente verslijt als gevolg van verwering en erosie.
5
a Toen de dinosaurussen in Engeland leefden, moet er een
tropisch klimaat hebben geheerst.
2 Hoe weet men dat?
In het verhaal en in de bronnen maak je kennis met een Men vond fossielen van tropische planten.
mosasaurus en twee soorten dinosaurussen.
b Verklaar hoe het mogelijk is dat Engeland (net als
a Gebruik figuur 1. Welke tekening stelt een mosasaurus voor
nederland) ooit een tropisch klimaat heeft gehad. Gebruik
en welke tekening een tyrannosaurus (ook kortweg T. rex
kaart GB 193A/GB 217A.
genoemd)? Licht je antwoorden toe.
Tyrannosaurus. Het dier van tekening Continenten verschuiven; in het verleden lagen
Tekening A:
A lijkt op het skelet uit bron 2. Je ziet dat het continenten heel ergens anders op de aardbol.
een landdier is. c Onder aan de atlaskaartjes die je in opdracht b gebruikte, staan
de namen van geologische tijdperken. Welk tijdperk hebben de
Tekening B: Mosasaurus. Dit dier leefde in zee. Je dinosaurussen en mosasaurussen niet meer meegemaakt?
ziet dat het dier uit tekening B in water leeft. Het Tertiair.
b Voor welk dier zou jij het meest bang zijn en waarom?
Bijvoorbeeld: Voor de tyrannosaurus. Dit beest
leefde net als ik op land en het was een vleeseter. B
A
figuur 1
, AARDE 37
>> 1, 2, 5, 7
6 8
Bekijk figuur 2. Lees de tekst.
a Welke uitspraken over de spreiding van dinosaurusfossielen a Leg met de tekst uit dat je geen wetenschapper hoeft te zijn
zijn juist? om fossielen te vinden.
{{ De fossielen komen voor op alle continenten. Een jongen van 7 jaar oud vond in 2003 de
{{ De fossielen komen uitsluitend voor op lage breedte.
{{ De fossielen komen vooral voor op hoge breedte. grootste dinosaurus uit Europa.
{{ De fossielen komen zowel op lage als op hoge breedte
b Waarom zijn de omstandigheden in het gebied waar de
voor.
torvosaurus werd gevonden gunstig voor het ontstaan van
b Kun je nu concluderen dat uit de spreiding van de fossielen
fossielen?
blijkt dat dinosaurussen ook in koude toendraklimaten
hebben geleefd? Verklaar je antwoord. Rivieren zetten in een delta veel zand en klei af.
Nee, aangezien de continenten zich hebben In dat soort afzettingen vind je vaak fossielen.
verplaatst, zegt de huidige vindplaats niets
over het klimaat dat er geheerst heeft op de plek
De vondst van hun leven
waar dinosaurussen leefden. DOORNENBURG – 10 meter lang, 5000 kilo zwaar en een
bek vol scherpe tanden. Een vader en zoon uit Doornenburg
vonden in 2003 een deel van het skelet van een Torvosaurus
7 gurneyi, de grootste vleesetende dinosaurus van Europa. Het
beest leefde zo’n 150 miljoen jaar geleden.
Bekijk figuur 3. Museum naturalis in Leiden probeert een echt
De fossielenjagers mochten er al die jaren niet over praten.
skelet van de grootste dinosaurus naar nederland te halen. Als
‘Gelukkig mag ik het nu luid van de daken schreeuwen’, zegt
het vernieuwde museum in 2017 opengaat, dan moet de T. rex
vader Aart Walen. Zijn destijds 7-jarige zoon Jacob vond de
te bewonderen zijn. Leg met een voorbeeld uit wat we door het
resten bij de kust, ten noorden van Lissabon. ‘In het begin
bestuderen van een fossiele dinosaurus kunnen leren van de
wisten we niet wat het was. Je ziet maar een stukje bruin spul
geschiedenis van de aarde.
uit een brok steen steken’, legt Aart uit.
Voorbeeld antwoorden: We leren hoe oud de In de tijd dat de torvosaurus leefde, kenmerkte het landschap
aarde is. We leren dat er klimaatveranderingen zich door een weelderige rivierdelta met een overvloed aan
vers water en vegetatie.
zijn geweest. Vrij naar: EenVandaag, 6 maart 2014
vindplaats dinosaurusfossielen
figuur 2 Spreiding van dinosaurusfossielen figuur 3 Crowdfunding door Museum naturalis
, 38 hoofdstuk 2
VAARDIG MET VAARDIGHEDEN
Dwarsdoorsneden en determineren
Kaartvaardigheden b Reken uit met de atlas: wat is de afstand hemelsbreed in
kilometers tussen de twee plaatsen? Omcirkel de juiste
In de atlas brengen we gebieden in kaart door van bovenaf afstand: 5 km / 11,5 km / 51,5 km / 115 km.
naar het landschap te kijken. Een cartograaf brengt het c Op welke diepte liggen de stippen van punt A en van B?
aardoppervlak in kaart. Maar als je op zoek bent naar 3000 meter.
Punt A:
het ontstaan van een gebied, dan wil je ook weten welke
aardlagen er onder het aardoppervlak liggen. Je moet dus Punt B: 4500 meter.
de diepte in. Je maakt dan een dwarsdoorsnede. Daarbij
trek je eerst een lijn tussen twee plaatsen en dan breng je
de diepte in kaart. Je krijgt dan te maken met twee schalen:
de horizontale schaal en de verticale schaal. Voor de
2
Gebruik figuur 4. In de figuur zijn drie verticale lijnen getekend
horizontale schaal gebruik je een schaalstokje. Deze schaal
met de nummers 1, 2 en 3.
is vaak in kilometers aangegeven. De verticale schaal lees
Schrijf het juiste nummer bij elk van de volgende zinnen.
je af op de y-as van de doorsnede. Deze schaal is altijd in
meters aangegeven. 3 Hier ligt de laag van het Carboon het minst diep.
Als we als voorbeeld naar Nederland kijken, dan zien we 2 Hier is de laag van het Carboon het dikst.
dat er duidelijke lagen zijn gevormd in de verschillende
perioden van het verleden. Die lagen liggen in theorie in 1 Hier vind je geen afzetting uit het Carboon.
horizontale laagjes op elkaar, met de oudste laag onderop. 2 Dit gebied is door tektoniek gedaald. Daardoor konden er
Maar beweging van de aardplaten – de tektoniek – zorgt
steeds nieuwe lagen worden afgezet.
voor vervorming van de aardkorst. Dat verklaart waarom de
aardlagen in een dwarsdoorsnede vaak golvend lopen.
Hulpvaardigheden
Bij de zoektocht naar de geschiedenis van de aarde kom
1 je gesteenten tegen. Maar het is nog niet zo eenvoudig te
zeggen welke gesteentesoort je in handen hebt. Als je een
Gebruik figuur 4 en de atlaskaart Zuid-Nederland.
gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van
a Tussen welke twee plaatsen is de dwarsdoorsnede gemaakt?
het gesteente is, dan ben je aan het determineren. We
Venlo en Geleen. bekijken twee manieren om gesteenten te determineren.
1 2 3
0m
Legenda
Geologische tijdschaal
Kwartair
Tertiair
1 000 m
Krijt
Jura
Trias
2 000 m Perm
Carboon
A
3 000 m
4 000 m
B
5 000 m
Bron: www.geologievannederland.nl , doorsnede van Venlo naar Geleen
figuur 4 Dwarsdoorsnede Venlo-Geleen
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller DamianvanLeenen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.96. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
78998 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now