Overheid & Gezag
Wat is effectief gezag?
Macht = de mogelijkheid om een ander te dwingen.
Gezag = gelegitimeerde macht
→ in staatsrecht: geaccepteerd door burgers
Waarom accepteren wij dan overheidsmacht?
● ‘Omdat het werkt’: beschermt onze vrijheid
○ Leidt tot rechtstaat & democratie
⇓
Beginselen van de democratische rechtsstaat
1. Machtenscheiding (horizontaal en verticaal)
2. Legaliteitsbeginsel
3. Grondrechten
4. Rechterlijke controle
5. Democratie → burgers stemmen in met macht overheid
Let op! Een rechtsstaat hoeft niet democratisch te zijn!
Wetgever
Tegen het einde van de 18e eeuw begon men zich te realiseren dat staatsgezag
principieel afhankelijk is van het recht, recht dat berust op rechtsregels om precies te
zijn. Hierdoor verandert ‘macht’ langzaam in ‘bevoegdheid’: burgers-bindende
machtsuitoefening is slechts geoorloofd indien en in zoverre er een rechtsregel is die
daartoe een grondslag geeft. = staatsrechtelijk legaliteitsbeginsel
Daarbij ontstond het begrip de wetgever, waaronder wordt begrepen een
representatief orgaan, waarin de bevolking of althans een deel daarvan
gerepresenteerd is. Wetgeving houdt in deze opvatting drie dingen in:
1. Het wordt begroet als bevrijding van de banden van de traditionele
rechtsaanspraken;
2. Het wordt gezien als het einde van willekeurig gezag van absolutistische
vorsten;
, 3. Het betekent kortweg: ‘onderworpenheid aan rechtsregels die men zelf in het
leven heeft geroepen
Rechtspraak
Rechter controleert de rechtmatigheid van het overheidsoptreden. 2 definities van
rechtmatigheid:
1. Enge: rechtmatigheid = wetmatigheid
2. Ruime: overige ongeschreven rechtmatigheidsbeginselen.
Staatsrecht: waar vinden we dat?
Wat is de constitutie?
De constitutie ≠ the Constitution
● the Constitution = de grondwet → hoger rechtskarakter!
● de constitutie: ruim begrip
⇒ ALLE geschreven en ongeschreven regels voor de inrichting en het
functioneren van de staat.
Uitwerking rechtsbronnen
Grondwet
● basisdocument overheid
○ bron van bevoegdheden
● organisatie van de Nederlandse Staat
● erfopvolgen etc.
● de grondrechten
De Nederlandse grondwet is lastig te wijzigen. Toch is dat mogelijk voor de
formele wetgever. Een moeilijk te wijzigen grondwet is ‘rigid’. Een makkelijke te
wijzigen grondwet is ‘flexible’. (gradaties)
Statuut van het Koninkrijk
● Heel het koninkrijk der Nederlanden (dus incl. Curaçao en Sint-Maarten) en
BES-eilanden (Bonaire, Sint-Eustatius, Saba)
● Organisatieregels van het Koninkrijk
Kernbegrippen
Beschikking → besluit met betrekking tot een individueel geval
Algemeen verbindende voorschrift → besluit gericht op een onbepaalde
hoeveelheid personen
Feitelijke handeling → opbreken van de weg door de gemeentelijke overheid
Rechtshandelingen → handelingen die een verandering in de wereld van het recht
veroorzaken
● Publiekrechtelijke rechtshandelingen: meestal eenzijdig bindend
● Privaatrechtelijke rechtshandelingen: tweezijdig bindend
Problemen van de democratische rechtsstaat
● Positie van minderheden: is een besluit van de meerderheid het juiste
besluit?
○ → democratie in de formele opvatting
○ Door democratie kunnen fundamentele menselijke waarden en zelfs de
democratie zelf aangetast worden (naziduitsland).
○ Moet er dan een hogere morele waarheid zijn waar aan getoetst kan
worden? → gevaarlijk
● Moeizame verhouding tussen democratische-rechstatelijke eisen en
effectief overheidsoptreden.
○ Zorgvuldige wetgevingsprocedures en omvangrijke inspraakrondes
staan soms in de wet van het tot stand brengen van nodige
regelgeving.
● Moeizame verhouding tussen veiligheid en rechtsstatelijke en
democratische eisen.
○ Privacy komt onder druk te staan.
○ Rechtsbescherming verdachten aangetast.
Problemen met de sociale rechtsstaat
● Door verzorgingsstaat meer overheidstaken → bestuur heeft meer
regelgevende bevoegdheden en beslissingsvrijheid toebedeeld
gekregen → inhoudelijke normstelling meer door volksvertegenwoordiging
ipv bestuur. → terugtred van de formele wetgever!
● De intensiteit van de overheidsbemoeienis leidt tot een verdichting van
regels, waardoor onoverzichtelijkheid een een slechtere handhaving en
naleving.
● Geld speelt grote rol. Bij bezuinigingen afslanking van de verzorgingsstaat.
Hierbij ook het begrotingsbeleid van de EU belangrijk→ in steeds sterkere
mate mede bepaald door de Europese Unie → solidariteit rijkere landen
belangrijk.
● Overheidsbeleid kan in de praktijk alleen op zeer lange termijn worden
omgevormd (veel tijd en beraad), wat leidt tot een verwijdering tussen
volksvertegenwoordiging en achterban (teleurstelling).
, ● Het is belangrijk dat een meerderheid van de bevolking zich min of meer
aan de belangrijkste regels houdt (bereid tot enige mate van solidariteit).
Dit minimum staat onder druk door individualisering en de steeds meer
pluriforme, multiculturele maatschappij.
● De verzorgingsstaat belooft een pakket van voorzieningen (denk bijvoorbeeld
aan de AOW) aan hen die tot de statelijke gemeenschap behoren. Door
globalisering en immigratie wordt het echter lastig om deze grote groep te
voorzien. Maar: 2 maatregelen:
1. Het vervangen van het collectieve verzorgingsstaatpakket door
individuele, vooral geprivatiseerde verzekeringsarrangementen.
2. De instroom van minder productieve migranten beperken.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller kajsamortier. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.46. You're not tied to anything after your purchase.
