Summary
Samenvatting Probleem 7 ELS
- Course
- Institution
Uitwerkingen probleem 7 ELS
[Show more]
Seller
Follow
bodriesen
Reviews received
Content preview
Probleem 71. Wat leert (empirisch) onderzoek ons over de werking van wetgeving en beleid?
B. Niemeijer, ‘Wat leren wetsevaluaties ons over de effectiviteit van wetgeving?’, in: Recht van Onderop
Een wet doet uit zichzelf niets maar moet in de samenleving door burgers, instanties en bedrijven worden ‘gebruikt’. Een
wet werkt alleen dan als degenen voor wie de wet bedoeld is weten van de wet, de wet willen gebruiken en ook in staat
zijn om dat te doen alleen dan werkt de wet door in hun gedrag.
Evaluatie, wetgeving en beleid
Met wetten krijgt beleid juridisch vorm. Beleid houdt in dat bepaalde doelen worden geformuleerd en dat wordt
aangegeven op welke wijze en met welke interventies men deze doelen wil bereiken. Interventies vallen uiteen in vier
soorten:
1. Financiële interventies: subsidies en heffingen (wortel)
2. Juridische interventies: toedelen van rechten en plichten, gericht op burgers en bedrijven bijvoorbeeld wetten,
verplichtingen en verboden (stok)
3. Communicatieve interventies: campagnes en voorlichtingen (preek)
De maatschappelijke doelen en de waarborgen kunnen conflicteren: voorspelbaarheid, rechtszekerheid en gelijkheid zijn
belangrijke juridische eisen waaraan wetgeving moet voldoen en dit kan botsen met de beleidsmatige wens om snel in te
grijpen of om onderscheid te maken tussen verschillende doelgroepen.
Het evalueren van wetgeving kan meerdere doelen hebben:
- Ervan leren: het zicht op de werking van specifieke wetten kan leiden tot verbeteringen
- Kennisvergroting over wetgeving in het algemeen: om meer evidence-based keuzes te maken
- Verantwoordingen: om te kijken of er goed is gehandeld
- Wetgevers willen politiek scoren en overleven: tegenvallers kunnen worden goedgepraat door te verwijzen naar
eerdere evaluatiebevindingen waarop het beleid zou zijn gegrond
Er zijn een aantal soorten wetsevaluatie:
- Ex ante evaluatie: het vooraf zo goed mogelijk doordenken van de werking van een wet op vastgestelde criteria.
- Ex post evaluatie: brengt achteraf de resultaten op die criteria in kaart.
- Procesevaluatie: gebeurtenissen sinds de inwerkingtreding van een wet worden beschreven.
- Doelmatigheidsevaluatie: gericht op de verhouding tussen gemaakte kosten en behaalde baten. Veel evaluaties
zijn doelbereikingsevaluaties, ze worden vaak uitgevoerd i.c.m. een procesevaluatie.
- Effectiviteitsonderzoek: of er een causale relatie bestaat tussen de wet in kwestie enerzijds en de mate van
doelbereiking of doelmatigheid anderzijds. Dit gebeurt o.a. door met experimentele onderzoek ontwerpen te
werken, waarbij de situatie zonder wet wordt vergeleken met de situatie met wet.
- Effectenevaluatie: niet alleen de beoogde effecten, maar ook de onbedoelde neveneffecten worden in kaart
gebracht.
Voor welk type evaluatie wordt gekozen, is sterk afhankelijk van wat men precies wil en van wat haalbaar is in termen
van tijd, middelen en andere randvoorwaarden.
Effecten van wetten:
- Directe effecten: het door de wetgever gewenste gedrag, zoals niet meer roken in publieke ruimtes
- Indirecte effecten: hebben betrekking op het doel dat de wetgever uiteindelijk beoogt te dienen, zoals de
volksgezondheid verbeteren
- Bedoelde en onbedoelde effecten: kunnen gunstig uitpakken maar ook ongunstig
Sociale werking van wetgeving
Uit een wetsevaluatie van Aubert werd geconcludeerd dat de werking van de wet niet erg samenhing met hetgeen
feitelijk in de wet stond, maar juist met de sociale context waarin de wet werd toegepast. Wettelijke bepalingen hebben
tijd nodig om door te sijpelen in de kennis en vervolgens in het gedrag van de degenen voor wie de wet is bedoeld.
Vanuit het perspectief van de sociale werking van het recht, ontwikkeld door Griffiths is het de vraag wat de betekenis is
van een wettelijke regel in een concrete situatie waarin mensen hun gedrag bepalen die van belang is in een
wetsevaluatie. Volgens deze theorie moet de sociale organisatie van de samenleving op de voorgrond worden gesteld.
Mensen leven in sociale velden en beschouwen regulering en normering binnen deze velden als duidelijker en dwingender
, als wetgeving. De algemene verwachting vanuit dit perspectief is, dat de kans dat beoogde effecten van een wet zich
voordoen groter is naarmate de wet beter aansluit op de sociale werkelijkheid, op wat mensen weten, kunnen, willen en
doen.
Hoe werkt wetgeving?
De beleidstheorie denkt na over hoe een wet zou moeten leiden tot de realisatie van doelstellingen en onder welke
condities dit aannemelijk is. Een belangrijk onderdeel hiervan zijn mechanismen, die moeten maken dat de doelen van
wetten worden bereikt. De wijze waarop mechanismen tot uiting komen in gedrag is sterk afhankelijk van de context: zo
zullen bedrijven met een omvangrijke jaarlijkse omzet en vastgestelde meerjarenplannen wellicht minder sterk reageren
op een kleine innovatiesubsidie dan kleine flexibele bedrijven. In realistic evaluation worden zowel de context als
kenmerken van de wet en van andere interventies verdisconteerd d.m.v. de zogenaamde CMO-aanpak:
- Context: de oorzaak wordt gezocht in de context, alle mogelijke factoren die buiten de wet om de werking ervan
kunnen beïnvloeden.
- Mechanism: realistic evaluation begint altijd met de reconstructie van de mechanismen, gebeurtenissen of
processen die in de wet verondersteld worden plaats te vinden.
- Outcome: hoe plausibel zijn de interventies, omvat de bedoelde en onbedoelde gevolgen van interventies
Een wet is onder andere effectief wanneer het aan de volgende factoren voldoet:
1. De wet moet aansluiten bij normen en waarden binnen het sociale veld
2. De kwaliteit van de (beleids)theorie moet goed zijn
3. De wet moet aansluiten bij inzichten uit de gedragswetenschap
Aard van de interventies
Uit onderzoek blijkt dat wetgeving vooral bestuurlijke interventies bevat en zich minder vaak rechtstreeks richt op burgers
en bedrijven. Het is waarschijnlijk dat ook kenmerken van de tekst van de wet zelf, in het bijzonder formulering en
kwaliteit, van invloed zijn. Andere kenmerken zijn bijvoorbeeld het type wet (zoals gedrag beïnvloedend), de aard van de
bepalingen (rechten of verplichtingen, en de constructie ervan etc.) etc.)
Mechanismen
Er zijn 11 mechanismen uit onderzoek verdeeld in twee groepen:
1. Institutionele mechanismen die gericht zijn op uitvoerende instellingen, vertegenwoordigen een open stijl van
regulering, waarbij de centrale overheid terugtreedt en meer ruimte laat voor de uitvoering. Deze groep kan
onderscheiden worden in 6 soorten: zelfsturing, verzelfstandiging, integrale aanpak, regierol, checks and balances
en versobering & transparantie.
2. Sociale mechanismen beïnvloeden het gedrag van burgers en bedrijven en vertegenwoordigen de meer klassieke
command and control-stijl van overheidsregulering, waarmee gewenst gedrag wordt bevorderd en ander gedrag
wordt afgeremd. Deze groep kan onderscheiden worden in 5 soorten: rechtshandhaving, rechtsbescherming,
financiële stimulering, communicatie, publiek-private afstemming.
De vraag of mechanismen ook zijn opgetreden is lastig te beantwoorden, want de evaluatierapporten bevatten hierover
vaak weinig informatie. Bovendien is het onderzoek ten tijde van de evaluatie vaak nog in volle gang en bestaan er grote
lokale en regionale verschillen. Soms zijn bevindingen bovendien tegenstrijdig.
Uit het onderzoek blijkt dat de doelbereiking van de meeste wetten matig is, er zijn relatief weinig positieve en negatieve
uitschieters. Ook of het ene type interventie in wetgeving effectiever is dan het andere type kan op grond van het
onderzoek niet worden gezegd. Er zijn een aantal redenen waarom een wet wel of niet zou werken:
1. Het succes is vaak afhankelijk van de context waarin de interventies moeten werken: op het macroniveau van
landen of economieën is sprake van een complicerende invloed van aanpalende wet- en regelgeving.
2. Naarmate het probleem meer complex en ongrijpbaar is, neemt het sturende vermogen van de wetgever af.
3. Economische omstandigheden beïnvloeden de werking van wetten, zowel in positieve als in negatieve zin.
4. Op het niveau van organisaties en netwerken spelen de aard, de cultuur en ervaring een rol.
5. Op individueel niveau blijken kenmerken en afwegingen van de leden van de doelgroep van grote invloed. Ook
kennis van de wet speelt een grote rol.
Benutting van wetsevaluaties
Wetsevaluaties worden veelal ingegeven door het idee dat evaluatiebevindingen uiteindelijk zullen bijdragen aan de
kwaliteit van wetgeving. Dit is afhankelijk van de benutting van evaluatieresultaten door de makers van wetten. Dit is
ingewikkeld want:
- Er bestaat geen één op één relatie tussen wetgeving en de evaluatie ervan: het is lastig om de werking van alle
aspecten van een wet te onderzoeken. Een duidelijke en overtuigende uitkomst van een evaluatie betekent niet
automatisch dat het evenzeer duidelijk is wat vervolgens te doen.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller bodriesen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.24. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
80796 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now