Presentation
Colleges Europese expansie 1400-heden
- Course
- Institution
Presentatie van 26 pagina's voor het vak Geschiedenis van de Europese expansie overzee, 1400-heden aan de UL
[Show more]
Seller
Follow
Si29
Reviews received
Content preview
VII Het tijdperk van wereldwijde revolutiesBeginnen rond 1800. Hiervoor vooral Nederlandse expansie tot 1800 besproken. Blijkbaar is er
omstreeks 1800 iets belangrijks aan de hand, wederom inzoomen op Nederlandse overzeese wereld.
- Amerikaanse revolutie (1776)
1780-1784 Vierde Engelse Zeeoorlog: ondergang van de VOC
Engeland wereldmacht
- Franse Revolutie
- ‘Great Divergence’
De ene revolutie is een politieke omwenteling en de ander, de Great Divergence, is een economische
revolutie. 1800 is een waterscheiding in de wereldgeschiedenis. Sint Eustatius erkende als eerste een
schip van Amerikaanse vlag: Amerika werd voor het eerst erkend. Vierde Engelse Oorlog is een
politieke omwenteling, met de FR ook als hoogtepunt. Afscheid van ancien regime. Maatschappij is
maakbaar. Politieke gaat gepaard met een economische omwenteling. Great Divergence niet
onderschatten. Er is in de wereld weinig verschil in economische ontwikkeling tot 1800, ook al is de
wereld niet eenduidig. Maar alle gebieden ontwikkelen zich min of meer op hetzelfde niveau vanaf
grote afstand. Agrarische samenlevingen met steden, nijverheid. Maar omstreeks 1800 gaat dit
fundamenteel veranderen. Onderschat dit niet. Wereldeconomie gaat uit elkaar lopen. Dé vraag: hoe
komt dit dan? Typische discussie zonder einde. Aantal elementen:
- China is een groot keizerrijk, Europa is een lappendeken van concurrerende staten.
Concurrerende staten proberen de economie te stimuleren.
- Particulier initiatief was mogelijk in Europa.
- Toeval speelde ook een rol (steenkool).
- Maar ook de Verlichting geeft ook voeding in Europa aan de Great Divergence.
- Zelfstandige wetenschapsbeoefening (universiteit).
Alles bij elkaar opgeteld zijn er elementen in de Europese samenleving die dit mogelijk maken, maar
dit is dus geen afdoende verklaring. Dit staat dus eigenlijk aan de basis van het verhaal tot aan de dag
van vandaag. Great Divergence komt nu tot een einde, zou je zeggen, door de opkomst van Azië.
Opkomende economieën doen ‘niet veel meer’ dan Europa/het westen in het inhalen. Great
Divergence is nu een periode in de geschiedenis die we aan het afsluiten zijn: nu komen we bij een
situatie waarbij de wereldeconomieën niet zoveel van elkaar verschillen – net zoals al die jaren voor
1800. Dus we moeten komende weken de Great Divergence in perspectief plaatsen.
Bataafse Republiek
- 1795 VOC genationaliseerd
- ‘Hetgeen hier recht en billijk is, zal ook daar recht en billijk moeten zijn’
Hele periode van revoluties brengt Groot-Brittannië naar voren als wereldmacht, ook in Europa.
Waarom wil Nederland overzeese gebieden? Gedachten over geformuleerd, waarin één belangrijke
gedachte in de Bataafse Republiek is: we maken een einde aan het ancien regime, wat hier onze
normen en waarden zijn, moeten we exporteren naar die buiten-Europese wereld. Het idee dat je
een taak/opdracht hebt, is een nieuw. Koloniale discussie toentertijd
- Dirk van Hogendorp (ambtenaar van de VOC): De koloniale staat zorgt voor ‘bescherming
tegen alle onderdrukking en de uitoefening en pleeging van het onzijdigste en billijkste recht’
- C. Nederburgh (VOC-heerser): De Javanen ‘onder het gezag van hunnen eigene hoofden, bij
hunne eigene zeden en gewoonten, onder hunne eigene wetten en rechtspleging’
1
,Van Hogendorp: het oude VOC-bewind (vorderen van herendiensten/belastingen, dwangculturen)
moet worden beëindigd, omdat het de ontwikkeling van India en Java tegen. Als je de Javaan alles
afpakt, zal hij nooit investeren. Geef je hem vrijheid, gaat hij vanzelf harder werken. Mensen in Azië
zijn in wezen hetzelfde als in Europa, dus als je ze op dezelfde manier behandelt, zal de welvaart
toenemen. Als staat moet je die mensen/onderdanen beschermen tegen onderdrukking. Voordeel
van toegenomen welvaart: je kan belasting heffen en je kan je staat financieren. Dit zijn totaal niet de
gedachten van de VOC-heersers die daar zitten.
Nederburgh: Javaan zijn niet geschikt/bereid. Aziaten zijn anders; ander ontwikkelingsniveau. Dus ze
willen geen vrijheid hebben, ze zijn gewend aan de wereld waarin ze leven. Dus Javanen moeten
blijven onder het gezag van hun eigen hoofden. Europese koloniale macht moet niet interveniëren in
de inheemse samenleving: hij moet blijven zoals die is. Dan is de Javaan gelukkig. Het zijn andere
mensen dan die in Europa, dus daarom moeten ze leven in een andere samenleving.
Deze twee stellingen blijven de gehele geschiedenis door tegenover elkaar staat: je zal ze steeds
tegenkomen. Links, Dirk van Hogendorp, zie je Max Havelaar staan, Jan Pronk opdoemen. Rechts zie
je conservatieven, koloniaal beheer: cultuurstelsel zie je misschien, vervolging van Indonesische
nationalisten. Tegenstelling tussen deze twee ideeën zie je continue terugkomen, zelfs tot na de
koloniale tijd. In feite een soort academische discussie, want de wereld is in oorlog (Napoleontische
oorlogen). Kortom, het is een discussie die vooral interessant is qua ideeën, maar niet de facto wat
het voor gevolgen heeft.
H.W. Daendels
- Vestiging koloniale staat met bestuursambtenaren in plaats van kooplieden
- Van Batavia naar Weltevreden
- Versterking defensie; aanleg Grote Postweg
- Handhaven van het Preangerstelsel
Daendels komt aan in Batavia in 1808. Idealen van de Bataafse Republiek waarmaken in de Oost. Hij
neemt de meer verlichte kant van het debat mee in zijn achterzak en hij probeerde een einde te
maken aan het VOC-regime, maar dit is vrij lastig aangezien iedereen van de VOC daar nog zit. Hij
probeert een staat te vestigen in de koloniën: hij wil af dat je daar als handelsonderneming een staat
bent. Maar hij wil koloniale staatsvorming vestigen. Prefecturen (ambtenaren) in plaats van
kooplieden. Op papier. Wat er in werkelijkheid verandert is minder dan op papier, want de
ambtenaren die daar zitten, krijgen een nieuwe taak. Hij sticht de stad Weltevreden; aanleg van
paleizen; hij probeert een democratie te stichten; hij vertrekt vanuit Batavia. Dit is een symbolisch
vertrek vanuit Batavia van het oude VOC-regime. Val van de stad Batavia begint met het vertrek van
Daendels. Ambtenaren, bureaucratie, verhuizen, maar hij versterkt ook de defensie, want het is
oorlog. Aanleg van infrastructuur, om altijd in staat te zijn om militair materieel te vervoeren over
het eiland (Grote Postweg). Legendarisch omdat Java voor het eerst een eenheid werd: niet alleen
militair, maar ook handel. Het einde dus van de VOC-tijd. Daendels heeft maar drie jaar kunnen
regeren. In 1811 besluiten de Britten dat er een einde moest komen aan de macht van de
Nederlanders.
Thomas Stamford Raffles (1811-1815) komt aan de macht
- Invoering Landrente
- Handhaving Preangerstelsel
- 1812 bestorming kraton (paleis van de sultan) Jogjakarta: ‘The European power is for the first
time paramount in Java’
2
, Nederlanders worden militair verslagen. Hij is, net als Daendels, een man van de Verlichting en met
verlichtingsidealen vertrokken naar de Oost. Economie handhaven door meer vrijheid te genereren.
Landrentestelsel en belastingstelsel invoeren. Preanger: gedwongen koffiecultuur wordt
gehandhaafd, want er moet wel geld worden verdiend, dus dit wordt gehandhaafd. 1755 splitsing
van Java in twee delen. Sultans vinden nog steeds dat zij de baas zijn op het eiland: machtspolitiek
met de VOC. Bestorming van het kasteel, want hij vindt dat er een einde moet komen aan het gezag
van de sultans: hij wil een einde aan het ancien regime op Java. Hij wil de macht hebben. 1812 is
symbolisch, kraton is heilige plek: einde van het ancien regime. Meer dan symbolisch. Raffles ontdekt
Boroboedoer (verborgen plek in het oerwoud). Hij is erg geïnteresseerd in de lokale cultuur.
Het ontstaan van Nederlands-Indië
- 1814 Conventie van Londen
- 1816 (19 augustus) overname van de macht van de Engelsen op de Nederlanders
- Verzet in de Archipel
- Van der Capellen als gouverneur-generaal
- Handhaven landrente en Preangerstelsel
- Europese landerijen – onder meer in de vorstenlanden op Java
Napoleon wordt verslagen. Nederland krijgt gedeelte van haar koloniën terug, maar Indië wordt
gegeven aan Nederland (niet Kaap de Goede Hoop en ook niet Ceylon), omdat Engeland wil dat
Nederland machtig wordt als noorderburen van Frankrijk. Raffles is hier boos over, hij sticht een
nieuwe kolonie in de buurt als wraak: Singapore, een concurrerende havenstad. 19 augustus 1816 is
de geboortedatum van Nederlands-Indië. Dit heeft echter weinig impact in de rest van de archipel.
Ze dachten juist dat de Europeanen aan het verdwijnen waren. Nederlanders hebben dus meteen
een probleem: eilanden buiten Java die voorheen onder invloed stonden van de VOC, het gezag niet
willen erkennen. Sprake van voortdurende expedities om lokaal dat gezag van de Nederlanders te
vestigen op specifieke plekken: Molukken, havens op Celebes. Sleutelplaatsen in de archipel werden
langzaam maar zeker weer terug veroverd. Wie is de leider daarvan? Gouverneur-generaal van der
Capellen. Hij staat in dezelfde traditie als Daendels en Raffles: verlichte ideeën. Bescherming door
bestuursambtenaren voor willekeur. Maar hij schrikt ook terug voor het al te radicaal invoeren van
verlichte principes. Capellen zegt enerzijds dat de liberale principes beter zijn, maar aan de andere
kant moesten de ambtenaren wel de inwoners beschermen. Je moet wel voorzichtig zijn met een al
te radicale invoering van deze zaken, want de samenleving is daar niet rijp voor. Hij wil de inwoners
beschermen tegen willekeur en ook tegen willekeur van de particuliere ondernemers. Hij heeft wel
idealen, maar deze kunnen maar beperkt worden geïntroduceerd. Preangerstelsel: gedwongen
leveren van koffie. Vorstenlanden zijn de gebieden waar de oude sultans leven met hun speciale
positie. Samenvatting tot nu toe onder het kopje
Staatsvorming in de kolonie: rationaliseren en centraliseren bestuur
- Infrastructuur
- Landbelasting of horigheid?
- Particulier ondernemerschap of staatscontrole?
- Nederlandse Handels Maatschappij (1824)
Steeds wisselend beleid zorgt voor onrust in de inheemse samenleving. Deze drie mensen proberen
het bestuur te rationaliseren, ambtenaren, bureaucratie vestigen, rechtspraak. Maar tegelijkertijd:
hoe? Moet je het landrentestelsel gedogen of particulieren? HMH is monopoliebedrijf. Het beleid is
niet eenduidig: voortdurende discussie. Periode van experiment bij deze drie mensen. Wel met een
bepaald idee (verlichting), maar hoe in de praktijk?
3
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Si29. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.15. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
81311 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now