Class notes
Hoorcolleges De Opvolger van Rome: Duizend Jaar Byzantium (UvA)
- Course
- Institution
Zeer uitgebreide aantekeningen van alle hoorcolleges
[Show more]
Seller
Follow
annageschiedenis
Reviews received
Content preview
Hoorcolleges de Opvolger van Rome: duizend jaar Byzantium(330 – 1453)
Hoorcollege 1 - De stichting van Constantinopel en Constantijn (3/4/2020)
Byzantijns werd vroeger geregeld geassocieerd met bedrog en negativiteit. Lang een lage
waardering. In de 4e eeuw worden de basispatronen van wat wij nu Byzantijns Rijk noemen
uitgezet.
De basiselementen
- Politieke tradities van Romeins keizerrijk
- Verwantschap met Griekse cultuur en taal. In het begin, met de stichting van
Constantinopel, is alles nog in het Latijn. In de eeuwen erna vergriekst het volledig.
De kerkvaders schrijven allen in het Grieks, dit is al vanaf het begin.
- Ontwikkelt christelijke cultuur en godsdienst. Het is een christelijk Oost-Romeins
Rijk.
In de 4e eeuw twee belangrijke gebeurtenissen:
1) De stichting van Constantinopel (330)
2) Kerstening van keizer Constantijn en het later het hele Romeinse Rijk
Als we stilstaan bij de stichting van Constantinopel (door Constantijn) is het een
gecompliceerd besluit. Waar is het op gebaseerd?
- Hij is niet de eerste keizer die vanuit het Romeinse Rijk geïnteresseerd is naar het
oosten te trekken (Hadrianus, Alexander de Grote, Diocletianus). Het is niet een
besluit dat helemaal uit de lucht komt vallen.
- Belangrijk is dat de invallen. Van de barbaren (Goten en Hunnen vanuit het noorden
200 – 400 n.C.) heeft bijgedragen aan de beslissing naar het oosten te gaan; minder
bedreiging.
- In het Westen een demografische teruggang; minder soldaten gerekruteerd en minder
belasting geëind. In het oosten meer mogelijkheden dit te doen.
- In het oosten betere handelsmogelijkheden dan in het westen. Welvarend gebied
rondom de Zwarte Zee. Constantinopel verbinding tussen oost en west; handel met
o.a. India en China. Belasting heffen op de handel
- Strategische reden: gemakkelijk te verdedigen. Aan drie kanten omgeven door water
en alleen met Thracië verbonden met het vaste land. Stad gebouwd op zeven heuvels
(net als Rome)
Stad had voor Constantijn al een lange geschiedenis in 685 v.C. (Byzantion). Perzen zaten er,
Sparteners, Atheners. In 100 n.C. veroveren de Romeinen het oosten en in de tweede eeuw
herbouwt Septimius Severus de stad. Hij zet er typisch Romeinse gebouwen neer. Pas in 324,
als Constantijn het de hoofdstad maakt, wordt de stad helemaal uitgebreid en bouwt
gebouwen. Alle zeven heuvels binnen de stadsmuren. Legt de Mese aan; belangrijke centrale
straat. Forum van Constantijn. Milion is een public relations gebouw; hier ligt een stuk van
het kruis van Christus. Gebouw om mensen te overtuigen dat Constantinopel de juiste stad
was geweest als nieuwe hoofdstad. Hippodroom voor de paardenraces. Senaatsgebouw een
replica van de senaat in Rome; continuïteit aangeven; Rome voortbestaan in Constantinopel!
Constantijn probeerde bij de bouw van de stad delen uit voormalige grote steden over te
brengen naar de stad (Egypte etc.) continuïteit.
,Op het Forum zie je hoe hybride Constantijn was als keizer. Hij liet zich dopen als christen
maar vermengde dit christendom voortdurend met heidense elementen. Dit zie je bij alle
keizers in Byzantijnse Rijk door de eeuwen heen. Constantijn probeerde de heidense
bevolking te vriend te houden. (10% Romeinen christen).
Dit zie je op het Forum omdat hij een standbeeld van zichzelf had geplaatst, maar dit
was echter een standbeeld van de god Apollo met zijn hoofd erop. Heidens, maar de basis van
de zuil zaten delen in van de Ark van Noach en delen van de tempel van Delphi.
Hoeveel inwoners had Constantinopel bij de opening van de stad? 50.000 inwoners. Aan het
eind van de 4e eeuw waren dit er al 100.000.
De kerstening van Constantijn
Waarom werd Constantijn christelijk? Eerder keizers waren nauwelijks geïnteresseerd in het
christendom. Vervolging onder Diocletianus. Toch kon het geloof groeien. Constantijn wilde
alle geloven gelijkstellen. Mythische gebeurtenis: slag bij de Milvische brug (312). Slag
tegen rivaal Maxentius; grote. Overwinning. Nachts voor de strijd zag hij een wolk met het
kruis van. Christus met de tekst: ‘In hoc signo vinces’ (‘met dit teken zul je overwinnen’).
In 313 het verdrag van Milaan: gelijke rechten en bescherming voor alle godsdiensten.
Einde aan de vervolging van christenen. Doop op sterfbed in 337. Waarom zo laat pas? Te
maken met zijn hybride houding ten opzichte van het christendom en heidendom. Als hij in
het openbaar christelijk zijn geworden kon hij waarschijnlijk niet iedereen te vriend hebben
gehouden. Daarnaast vergeving van zonden die niet via de biecht konden. Als je je op je
sterfbed laat dopen kun je praktisch geen zonden meer begaan; voorgaande zonden wegen dan
niet meer. Zo laat mogelijk dopen: veilig naar de hemel.
Constantinopel ook hoofdstad van het hele Griekse rijk. Voor de Grieken belangrijker dan
Athene. Weinig kerken gebouwd door Constantijn maar een belangrijke is de Heilige
Grafkerk in Jeruzalem. Gebouwd voor zijn moeder Helena. Na zijn dood werd zijn lichaam
overgebracht naar een plein in Constantinopel. Op zijn grafsteen staat dat hij de dertiende
apostel was. Compromis tussen heidense en christelijke wereld: niet als god maar ook niet als
gewone christen! Aanwijzingen dat hij zichzelf wilde afbeelden als de reïncarnatie van
christus zelf. Dit is niet zeker.
Na Constantijn
Na Constantijn zijn alle keizers christelijk behalve Julianus de Afvallige. Middenweg tussen
heidendom en christendom. Sommige historici beginnen het Byzantijnse Rijk pas in de 6 e
eeuw. Hangt ervan af welke criteria je hanteert.
Bestuurlijke veranderingen in de 4e eeuw (gelden tot de val van het westelijk deel van het
Romeinse Rijk)
- Gebaseerd op Diocletianus (285 – 305); een voorganger. Onder hem werd het Rijk in
tweeën gesplitst. Rijk te groot enkel uit Rome te besturen.
- Elk van de twee delen met augustus (keizer) en caesar (vice-keizer)
- Twee prefecturen per deel
- Hierbinnen twaalf diocesen
- Binnen een diocees 100 tot 120 presides (regio’s)
- De bestuurlijke onderverdeling gold voor burgerlijk en militair bestuur. Werd
belangrijk voor de indeling van kerkgebieden; kregen dezelfde bestuur. Prefectuur
kreeg aartsbisschop als hoofd.
,Macht van de keizer
- Bestuur van de keizer autocratisch. Gebaseerd op Diocletianus. Hij veranderde de
bestuurlijke top, hierdoor werd het bestuur autocratisch. Macht van de keizer vooral
militaire macht. Constantijn maakte hier de christelijke autocratie van (Eusebius: ‘Het
leven van Constantijn’. Public relations adviseur van de keizer, schreef werken over
de keizer.) Voornaamste elementen: keizer gekozen door god, niet per se de zoon van
de vorige keizer en ook gekozen door militairen of door het volk (onduidelijk hoe de
keuze van god is: erfopvolging, leger, volk). Bonte manier van machtsoverdracht.
- Nieuwe cultus onder de keizer, bestonden nog niet in de voorchristelijke tijd. Cultus
van ‘proskynesis’. Keizer niet langer als god maar wel als de machtigste man op
aarde met een goddelijke opdracht. Cultus van proskynesis begon met Constantijn.
Keizer als goddelijke creatie. Later iconoclase proskynesisverering.
- Keizer ook militair leider (net als Diocletianus) en beschermer ‘law and order’, maar
ook: ‘nomos empsychos’. Tweedeling van keizers: bezig met bureauleven thuis
tegenover militaire acties leiders. Typische militaire en typische bureaucratische
leiders. Keizer kon zich beroepen op de nomos empsychos; houdt in dat de keizer zelf
de belichaming van het recht kon zijn; functie van wetboek overnemen als persoon.
Gaf hem de mogelijkheid te regeren als autocraat.
- Senaat loze functie. Ook eens afgeschaft. Vooral symbolisch. Voegde nog enige
democratie toe in Rome, in Byzantijnse rijk voegde het weinig toe aan het
democratische gehalte. Sprake van een schijn democratie.
In de loop der eeuwen bleef Constantijn het grote voorbeeld. Na hem nog 11 andere keizers
die zichzelf zo noemden.
Buitenlandse politiek 4e eeuw
- Een rijk met hoofdstad Constantinopel. Ook keizer westelijk deel. Wie waren de
belangrijkste dreigingen?
- Hoofdvijand waren de Perzen (dynastie Shapur II, 309 - 369). Hij werd al gekroond
voordat hij geboren was. Gelijke in opzich van macht van Constantijn in het oosten.
- Constantius opvolger Constantijn (337-61): verlies tegen Perzen in 359. Verliest hele
leger.
- Julianus (361-63): verlies in 363 Ctesiphon. Overlijdt.
- Jovianus (363 – 64): vernederende vrede; veel goud betaald en heel Armenië inleveren
Byzantijnen zagen de Perzen als belangrijkste en enige echt machtige natie buiten zichzelf.
Tot midden zevende eeuw voeren ze strijd, Islamitische machtsovernames verzwakken de
Perzen.
Buitenlandse politiek vervolg
- Gothen. In de 3e eeuw trekken ze oostwaarts. Hunnen vallen binnen. Gothen splitsen
zich in twee: Oostgothen (Ostrogothen – ingelijfd door Hunnen) en Westgothen
(Visigothen – naar de Balkan; belagen Byzantijnen).
- Slag bij Adrianopel (378) (Edirne): catastrofe voor de Byzantijnen onder keizer
Valens. Had allerlei gevolgen voor het beleid van Byzantijnse keizers; moesten het
Gotische probleem oplossen.
- Reactie keizer Theodosius I (379 – 395): ‘foederatie’ (van ‘foedus’). Oplossing voor
het Gotische probleem. Visigoten foedus aanbieden; Visigoten mogen zich in Balkan
vestigen zonder belasting te betalen, in ruil dat ze in militaire dienst van de
, Byzantijnen gingen als huurlingen. Huurlingen foederatie genoemd; ze werden als het
ware geadopteerd. Leverde de keizer veel kritiek op maar ze waren wel de beste
soldaten van het rijk. Belangrijke tijdelijke oplossing voor militaire tekorten
(bevolkingsafname in het westen)
- Probleem o.a. met Alaric (Constantinopel 406, Rome 410). Byzantijnen proberen
Alaric af te kopen en hem leiderschap in de Balkan aan te bieden. Naar Rome, vanaf
Rome naar Spanje. Vestigt Visigotisch koninkrijk (blijft tot de 7 e eeuw; invallen
Islamieten). Visigoten verdwijnen in Byzantijnse geschiedenis; Ostrogoten nemen hun
plaats in.
Hoorcollege 2 – Een Christelijk Rijk
Overgang heidens naar christelijk keizerrijk, in de vierde eeuw, ongeveer af in de vijfde eeuw.
Naast kerstening Constantijn waren andere dingen belangrijk. Niet alleen een Byzantijns
onderwerp maar is wel van groot belang. In het late Romeinse Rijk geleidelijke overgang,
snelheid waarmee het christendom zich verspreid is wel opmerkelijk te noemen. 313 Verdrag
van Milaan, 10% christelijk (vrij worden van andere godsdiensten), 350 net de eerste Oost-
Romeinse keizers in Constantinopel; dan al 50% van het Rijk christelijk. Te maken met het
feit dat de keizer zelf christelijk werd, onder Theodosius zelfs de staatsgodsdienst.
Overgang via andere godsdiensten gemakkelijk gemaakt. Door het overnemen van
aantrekkelijke elementen van andere godsdiensten kon het christendom makkelijker
geaccepteerd worden.
- Cultus van de Grote Moeder. In de derde eeuw waren de Olympische goden uit de
mode waren geraakt. Vervangen door andere cultussen. Een van de meest invloedrijke
was die van de Grote Moeder (2e eeuw v.C.). Uit Egypte. Cybele bijvoorbeeld
belangrijk in de verering van moedergodinnen. Gebaseerd op het dagelijks leven.
Priesters castreerden zichzelf vaak en volgelingen deden veel aan vasten. Doop in een
bad van het bloed van een os. Je ziet dus wel al een doop… Onderdompelen in vocht.
Raakvlak met het christendom.
- Mithraisme. Vergelijkbare rituelen. In de eerste eeuw n.C. geaccepteerd. Tot in de
vijfde eeuw populair (vooral bij soldaten). Basis filosofisch en dualistisch
(goed/slecht, koud/warm). Mithras stond voor goedheid, licht en warmte. Alter-ego
stond voor het kwaad, duisternis en het koude. Raakvlak met christendom; god en de
duivel. Universum in voortdurende strijd met goed en kwaad. Populair bij soldaten.
Constantijn had er sympathie voor. Uitingen van het christendom vaak gebouwd op
resten van het mithraisme (San Clemente kerk in Rome). Mithraisme soort
wegbereider van het christendom.
- Jodendom. Joden waren belangrijke handelaren en ontwikkelde mensen. In het Late
Romeinse Rijk werd het Oude Testament al onderwezen op scholen. Christendom
naast Jodendom parallelle geloofsvorm. Philo was belangrijk, brug slaan tussen Oude
Testament en de oudheid (heidendom (Plato)). Hij was een joods geleerde met Griekse
achtergrond. Wees op overeenkomsten Oude Testament en oudheid. Wist zeker dat
Plato ook het Oude Testament gelezen had. Septuagint was belangrijk. Zeventig
vertalers Oude Testament in het Grieks vertalen; grotere toegankelijkheid en
verspreiding. Hierdoor konden Grieken het Testament lezen en zo zien dat Jezus een
belofte vervulde die nog niet was vervuld in het Oude Testament. Dus jodendom niet
compleet; christendom bood vervulling. Makkelijk verband.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller annageschiedenis. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $8.31. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
66579 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now