Samenvatting Politiek en
politicologie
Edwin Woerdman & Erwin Krol – 5e druk
Hoofdstuk 1 problemen, politiek en politicologie
1.1 politieke problemen
Een politiek probleem is een probleem zodra de overheid zich gaat bezighouden met het voorkomen
verminderen of oplossen ervan.
Politiek
Wat is politiek? Politiek is: een situatie waarbij de overheid op een of andere wijze betrokken is of zou
moeten zijn.
Problemen
Wat is een probleem? Een situatie is een probleem als aan de volgende voorwaarden wordt voldaan:
Mensen beschouwen de situatie als ongewenst
Mensen denken de situatie te moeten en te kunnen veranderen.
Problemen kennen twee aspecten: de feitelijke werkelijkheid (objectief aspect) en de werkelijkheid
zoals die wordt ervaren (subjectief aspect). Subjectieve beelden van de werkelijkheid worden ook wel
percepties genoemd. Een voorbeeld is het probleem van onveiligheid en criminaliteit. Er werd
bijvoorbeeld de vraag gesteld of mensen zich wel eens onveilig voelen. Maar dat is subjectief, want
het is niet vastgesteld dat ze daadwerkelijk te maken hebben gehad met een onveilige situatie. De
feitelijke criminaliteit ligt namelijk een stuk lager dan mensen denken. Dit is het objectief aspect.
Percepties zijn belangrijk In de politiek, omdat deze uiteindelijk het kiesgedrag van mensen sturen.
Politieke problemen
De definitie van een politiek probleem ontstaat als de omschrijving van een probleem gecombineerd
wordt met de omschrijving van politiek. Een politiek probleem is ‘een als ongewenst en veranderbaar
beschouwde situatie, waarbij de overheid betrokken is of zou moeten zijn’.
De meningen verschillen Als het gaat om de vraag wat een politiek probleem is. Dit heeft 3 oorzaken:
Mensen hanteren verschillende normen om de werkelijkheid te beoordelen
Mensen ervaren de objectieve werkelijkheid verschillend, hun oordeel is subjectief
Mensen zijn het er niet over eens welke problemen op de politieke agenda geplaatst moeten
worden
1.2 politiek en de overheid
Politiek is een situatie waarbij de overheid betrokken is of zou moeten zijn. De is de grootste
werkgever van Nederland. Waarom stappen mensen en organisaties met hun problemen naar de
overheid? De overheid is als enige bevoegd om wetten en regels te maken. Daarnaast kan de
1
,overheid de oplossingen voor problemen, desnoods met geweld, opleggen aan de ingezetene van
haar grondgebied.
1.3 politiek en het verdelingsvraagstuk
Volgens diverse auteurs is het verdelingsvraagstuk de kern van de politiek. In de politiek worden
besluiten genomen over de vraag hoe de beschikbare overheidsgelden verdeeld moeten worden.
Deze besluiten zijn politieke afwegingen, omdat de beschikbare middelen niet onuitputtelijk maar
schaars zijn. Extra geld voor de één betekent vaak minder geld voor de ander (in vakjargon wel een
’zero-sum game’ genoemd).
Definitie politiek Lasswell = Wie krijgt wat, wanneer en hoe?
Deze definitie is te ruim. Het zou hier bijvoorbeeld ook kunnen gaan om het verdelen van de
gehaktballetjes In de tomatensoep.
Definitie politiek Lasswel & Kaplan = Het vormen en verdelen van macht.
Ook deze definitie is in sommige opzichten te ruim en in andere opzichten te beperkt. Ten eerste is
deze definitie toepasbaar op ieder sociaal systeem en daarom dus te ruim. Ten tweede beperkt deze
definitie zich tot het verdelen van macht.
Definitie politiek Easton = De gezaghebbende toedeling van waarden voor een samenleving
Niet alleen de staat, maar ook andere organisaties, zoals bedrijven en kerken, wijzen gezaghebbende
waarde toe aan de samenleving. De definitie van Easton zou het begrip politiek, en daarmee de
politicologie, te weinig afbakenen. De centrale plaats van de overheid In de politiek zou daardoor niet
tot zijn recht komen.
1.4 politiek en collectieve-actieproblemen
Volgens diverse auteurs staan collectieve-actie problemen centraal In de politiek. In een collectief
actieprobleem conflicteert het eigenbelang van elk individu in een bepaalde mate met het
eigenbelang van ieder ander individu. In een belangenconflict zal elk individu zijn eigen belang
nastreven. Individuele rationaliteit botst met collectieve rationaliteit. Als de individuen hadden
samengewerkt, waren ze beter af geweest.
Collectieve actieproblemen kunnen zich voordoen bij vrij toegankelijke goederen, zoals een weide.
Daarnaast treden collectieve actie problemen op bij publieke goederen. Een voorbeeld van publieke
goederen zijn de dijken.
Publieke goederen worden ook wel collectieve goederen genoemd. Ze worden gekenmerkt door:
Ondeelbaarheid
Niet-uitsluitbaarheid
Ondeelbaarheid betekent dat de hoeveelheid van een goed niet vermindert als iemand het
consumeert. Als iemand bijvoorbeeld gebruik maakt van de veiligheid van een dijk, dan zal dat niet
ervoor zorgen dat de veiligheid van anderen wordt verminderd. Niet-uitsluitbaarheid betekent dat
niemand van de consumptie van het goed kan worden uitgesloten als het goed eenmaal tot stand is
gebracht. Zo kan niemand worden uitgesloten van de veiligheid van de dijken.
2
,Doordat dijken bijvoorbeeld ondeelbaar en niet-uitsluitbaar zijn, hebben individuen geen prikkel om
bij te dragen aan de totstandkoming of instandhouding ervan. Omdat mensen niet geprikkeld
worden, worden publieke goederen niet door de markt tot stand gebracht. Mensen zijn het liefst
profiteurs, ook wel free-riders genoemd. Er is sprake van een collectief actieprobleem, omdat
iedereen zijn eigenbelang tekortdoet. Als Iedereen profiteert, betaalt niemand voor de dijken.
Collectieve actieproblemen doen zich tevens voor bij semipublieke goederen, ook wel quasi publieke
goederen genoemd. Dergelijke goederen zijn in een bepaalde mate deelbaar en uitsluitbaar. Een
voorbeeld hiervan is het openbaar vervoer.
Er zijn 3 manieren om collectieve actie problemen op te lossen:
Overheidsingrijpen
De verleiding om te ‘freeriden’ verkleinen
Moraal, normen, waarden en tradities
Overheidsingrijpen
De overheid kan ingrijpen om collectieve actieproblemen op te lossen. Er worden hiervoor
verschillende instrumenten gebruikt:
Fysieke instrumenten - door zelf het publieke goed te produceren of te kopen.
Juridische en handhavingsinstrumenten - door te normeren met wetgeving, regulering en
handhaving, zoals het verbod om huishoudelijk afval op straat te gooien. Dit wordt ook wel
command en control genoemd.
Financieel economische instrumenten - door subsidies te geven, belastingen en accijnzen te
heffen of boetes op te leggen.
Communicatieve of informatieve instrumenten - door burgers of bedrijven te beïnvloeden en
te informeren, zoals overheidscampagnes voor energiebesparing.
De verleiding tot free-riden verkleinen
In de praktijk wordt de overheid vaak ingeschakeld om de verleiding tot free-riden door middel van
economische prikkels te verkleinen.
Moraal
Burgers kunnen om morele redenen vrijwillig samenwerken, of omdat bepaalde tradities dat
voorschrijven. Dit is een sociologische benadering van collectieve actieproblemen. Denk bijvoorbeeld
aan het kopen van een treinkaartje. Sommige mensen voelen zich moreel verplicht om een kaartje te
kopen. Zij beschouwen zwartrijden als een vorm van diefstal.
1.5 Enkele kenmerken van politiek
Volgens politicoloog Hoogerwerf worstelt de politiek met dezelfde zeven dillema’s rondom waarden
bij het maken van beleid, namelijk:
1. Publiek versus privaat: moet de staat ingrijpen? Wat zijn publieke taken en wat zijn private
taken?
2. Democratie versus leiding: moet de macht bij burgers liggen of bij de leiding en de staat?
3. Vrijheid versus gelijkheid: hoe moeten middelen verdeeld worden? Hoeveel gelijkheid moet
Er zijn in een samenleving?
3
, 4. Eenheid versus verscheidenheid: staat individuele vrijheid voorop of is de eenheid In de
samenleving belangrijker, bijvoorbeeld als het gaat om normen, waarden en tradities?
5. Idealisme versus realisme: moet de politiek streven naar het goede en staan idealen voorop?
of moet de politiek streven naar het haalbare?
6. Doelmatigheid versus aanvaardbaarheid: moet het beleid vooral doelmatig en rationeel zijn
of is draagvlak voor beleid het belangrijkste?
7. Orde versus verandering: moet de samenleving de bestaande maatschappelijke orde
handhaven en zich langzaam aanpassen of is juist verandering nodig om tot een andere soort
samenleving te komen?
De politiek moet het evenwicht weten te vinden tussen deze verschillende dilemma's.
1.6 Politicologie
Politicologie kan omschreven worden door middel van 4 centrale vragen:
1. Hoe moet het object van de politicologie gedefinieerd worden?
2. Hoe moeten de centrale begrippen van de politicologie gedefinieerd worden?
3. Welke wetenschappelijke strategie moet gebruikt worden om de beoogde kennis te
verwerven?
4. Welke wetenschappelijke benadering moet gebruikt worden om de beoogde kennis te
verwerven?
Het object van politicologie
Politicologen besturen de politiek. Politiek is dus het object van de politicologie. Dit betekent dat
politicologen een antwoord formuleren op de vraag wat politiek is. Zij leggen daarmee vast wat wel
en wat geen politieke verschijnselen zijn.
De centrale begrippen van de politicologie
Bij het bestuderen van politieke verschijnselen moeten de centrale begrippen omschreven worden.
Centrale begrippen in politicologie zijn onder meer staat en overheid, macht en invloed, democratie
en vrijheid, rechten en plichten.
Wetenschappelijke strategie
Een politicoloog moet vaststellen hoe de beoogde kennis verworven kan worden om een bepaald
politiek verschijnsel te analyseren. Welke strategie wordt gebruikt bij het onderzoek?
Wetenschappelijke benadering
Er kunnen grofweg 4 algemene benaderingen In de politicologie onderscheiden worden:
1. De theoretische
2. De empirische
3. De normatieve
4. De vergelijkende politicologie.
De 4 politicologische benaderingen stellen verschillende vragen bij het bestuderen van politieke
verschijnselen.
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller louisematitaputtij. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.95. You're not tied to anything after your purchase.
