1.1.1 Wat is afwijkend gedrag?
Psychopathologie is een deelgebied van psychiatrie en klinische psychologie dat zich
bezig houdt met diverse vormen van afwijkende emoties, gedachten en gedrag, de oorzaken
daarvan en de behandelmogelijkheden ervoor.
1.2 Definiëren van afwijkend gedrag
1.2.1 Criteria voor abnormaliteit
Deskundigen op het gebied van de geestelijke gezondheid gebruiken verschillende criteria
om te beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend zijn. Hieronder volgt een
overzicht van de meest gebruikte criteria:
1. Uitzonderlijk: Uitzonderlijk gedrag wordt dikwijls als afwijkend beschouwd. Let hierbij wel
op dat uitzonderlijkheid op zich niet voldoende is om gedrag afwijkend te noemen (lees:
culturele verschillen).
2. Sociaal afwijkend: Alle samenlevingen hebben normen (maatstaven) die bepalen welke
vormen van gedrag acceptabel zijn in een bepaalde context. Normen ontwikkelen zich uit de
gewoonten en opvattingen van een specifieke cultuur. Als de beslissing over normaal of
afwijkend gedrag wordt gebaseerd op sociale normen, kan de neiging ontstaan om mensen
die niet voldoen aan die sociale norm als geestelijk gestoord te bestempelen.
3. Foute perceptie of interpretatie van de werkelijkheid: Normaal gesproken vormen
onze zintuigen en cognitieve processen een accurate mentale representatie van onze
omgeving. Wanneer mensen iets waarnemen zonder dat er daadwerkelijk prikkels zijn voor
deze waarneming dan wordt dat in onze cultuur opgevat als teken voor een psychische
stoornis.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon: Persoonlijk lijden als gevolg van
problematische emoties als angst en depressie kan afwijkend zijn (voornamelijk als het
langere tijd aanhoudt)
5. Ongepast of contraproductief gedrag: Gedrag dat geen bevrediging, maar onprettige
gevoelens oproept, vinden we over het algemeen afwijkend. Gedrag dat ons beperkt in ons
vermogen om bepaalde rollen te vervullen of dat ons ervan weerhoudt om ons aan onze
omgeving aan te passen, kan ook als afwijkend worden opgevat. Gedrag dat de betrokkende
beperkt in zijn of haar vermogen om te werken en om sociale verantwoordelijkheid te dragen,
daardoor is het contraproductief.
6. Gevaar: Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen, noemen we
gewoonlijk ook afwijkend.
• Afhankelijk van de situatie wegen sommige criteria zwaarder dan andere. In de meeste
gevallen wordt echter een combinatie van de genoemde criteria gebruikt.
1.2.2. Culturele aspecten van afwijkend gedrag
Concepten van gezondheid en ziekte: per cultuur verschillende betekenis kunnen hebben
Hetzelfde geldt voor angst: per maatschappij verschillende inhoud hebben (“ klachten)
‘Depressie’: in westerse culturen geaccepteerd, maar in andere culturen vaak een schande
zijn, resulteren in serieuze lichamelijke klachten
Dus: cultuurverschillen in acht nemen alvorens onze opvattingen/diagnose toe te passen
1.3 Historische visies op afwijkend gedrag
In de hele geschiedenis van de westerse cultuur zijn concepten van afwijkend gedrag
bepaald door het overheersende wereldbeeld van die tijd. Hoe is in de loop der tijd het
(westerse) beeld over psychische stoornissen veranderd? Hoe is men in het Westen in de
1
, loop van de tijd over psychische stoornissen gaan denken?
1.3.1 Hippocrates
(ca. 460-366 v.Chr), de beroemde arts uit de gouden eeuw. Hippocrates kwam als eerste
met een naturalistische verklaring van afwijkend gedrag. Hippocrates, tartte het
overheersende geloof van zijn tijd door te stellen dat ziekten van lichaam en geest het gevolg
waren van natuurlijke oorzaken, en niet van bezetenheid door bovennatuurlijke geesten. Hij
stelde dat de gezondheid van het lichaam en geest wordt bepaald door een evenwicht in de
humores, ook wel lichaamssappen: slijm, zwarte gal, bloed en gele gal. Een verstoring van
het evenwicht tussen de humores was verantwoordelijk voor afwijkend gedrag. Een
lethargisch of traag persoon zou een overvloed aan slijm (flegma) hebben, vandaar
flegmatiek. Een overschot aan zwarte gal de oorzaak van depressie (melancholie). Een
overvloed aan bloed leidde tot een sanguinische dispositie: vrolijk, zelfverzekerd en
optimistisch. Een overvloed aan gele gal maakte mensen ‘korzelig’ en cholerisch, met andere
woorden driftig. Hippocrates classificeerde abnormale gedragspatronen aan de hand van
drie hoofdcategorieën, die nog steeds herkenbaar zijn: melancholie, manie en bezetenheid
(omvat het bizarre gedrag dat we tegenwoordig aanduiden met schizofrenie).
1.3.2 Exorcisme en heksenvervolgingen
In de middeleeuwen → geloof in bovennatuurlijke oorzaken neemt weer toe, (m.n. doctrine
van de bezetenheid). Volgens deze doctrine is afwijkend gedrag een teken van bezetenheid
door boze geesten of de duivel. De heksenvervolgingen die plaatsvonden vanaf het einde
van de vijftiende eeuw tot ver in de zeventiende eeuw werden uitgevoerd door de
inquisiteurs: door de katholieke kerk aangestelde heksenvervolgers. De heksenjacht maakte
gebruik van vernieuwende ‘diagnostische tests’. Bij de drijftest werden verdachten in het
water gegooid om te achterhalen of ze al dan niet bezeten waren door de duivel.
*Trepanatie: Trepanatie is een procedure waarbij men een gat in de schedel maakt.
Sommige onderzoekers vermoeden dat het gebruik een antieke vorm van chirurgie is.
Misschien was trepanatie bedoeld om het slachtoffer te bevrijden van de demonen die men
verantwoordelijk achtte voor zijn of haar abnormale gedrag.
1.3.3 Gekkenhuizen
Rond 1600 → overal in Europa krankzinnigengestichten of ‘gekkenhuizen’ gebouwd. In de
gestichten woonden zowel bedelaars als geestelijk gestoorden, de levensomstandigheden
waren er erbarmelijk. In het Londense St. Mary’s of Bethlehem Hospital kon het publiek
tegen betaling naar de fratsen van de bewoners komen kijken. *Het dolhuys: het Dolhuys is
Haarlem is in 2005 geopend en is het museum van de psychiatrie in Nederland. Daar
kunnen de grenzen tussen gek, gezond, normaal en abnormaal op een interactieve wijze
worden beleefd en gezien.
1.3.4 Vanaf 1800: hervormingen
Wat de behandeling van psychiatrische patiënten betreft, begint het moderne tijdperk rond
1800 met de inspanningen van de Franse artsen Jean-Baptiste Pussin en Philippe Pinel.
Vanuit de inspanningen van artsen zoals Pussin en Pinel ontstond een behandelfilosofie dat
morele therapie werd genoemd. De filosofie was gebaseerd op het idee dat patiënten door
een menselijke bejegening en een verblijf in een ontspannen en respectvolle omgeving weer
normaal zouden gaan functioneren. In België speelde Joseph Guislain een belangrijke rol als
hoofdgeneesheer en later als bouwer van het eerste moderne ‘krankzinnigengesticht’. In
2
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Alissia. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.29. You're not tied to anything after your purchase.