Hoofdstuk 1: wat is gezondheid
o Verschil tussen ziekte en gezondheid
-Ziekte = een schadelijke somatische (lichamelijke) of psychische afwijking of aandoening van een organisme waardoor deze
minder functioneert. Veelvoorkomend: infectieziekte, hart- en vaatziekte, psychische aandoening en chronische ziekte (geen
uitzicht op volledig herstel, langdurige vermindering van kwaliteit van leven).
*Walburg: ziekte is een continuüm dat loopt van geen ziekte tot ernstig ziek.
-Gezondheid= het afwezig zijn van ziekte.
*Walburg: gezondheid loopt van een slechte gezondheid tot zeer gezond.
o Begrippen pathogenese en salutogenese
-Pathogenese: inzicht in het ontstaan, de ontwikkeling en het verloop van een
aandoening.
-Salutogenese: wat houdt mensen gezond en wat bevordert de gezondheid?
Het ontstaan en de oorsprong van gezondheid.
o De omgevingsopvatting van gezondheid
Lalonde beschrijft vier deelgebieden die van invloed zijn op gezondheid:
biologische factoren, leefstijlfactoren, omgevingsfactoren en factoren die te maken hebben met de kwaliteit en
toegankelijkheid van zorg.
Gezondheid bevorderen: 1. door risicofactoren voor ziekte of ongezondheid (pathogenese) aan te pakken en 2. door een
gezonde omgeving en gezond gedrag te stimuleren (salutogenese).
o Waarin verschilt gezondheidsbevordering van de behandeling van de ziekte
-Het RIVM definieert gezondheidsbevordering als: elke planmatige en doelgerichte aanpak om het gedrag van burgers te
veranderen en hun omstandigheden te beïnvloeden, met als doel gezondheid te bevorderen of ziekte te voorkomen.
-Behandeling van ziekte: van ziekten of aandoeningen kunnen we herstellen, sommigen komen we niet of moeilijk af
(chronische ziekten) en aan andere ziekten of aandoeningen kunnen we sterven.
o Wat is positieve gezondheid en aangeven hoe je dat toepast in de werkpraktijk
-Machteld Huber: functioneren, veerkracht en zelfregie centraal. Het vermogen van mensen om met fysieke, emotionele en
sociale levensuitdagingen om te gaan en zoveel mogelijk eigen regie te voeren.
*Lichaamsfuncties: medische feiten, medische waarnemingen, fysiek functioneren, klachten en pijn, energie.
*Mentale functies en -beleving: cognitief functioneren, emotionele toestand, eigenwaarde, gevoel controle te hebben,
zelfmanagement en eigen regie, veerkracht.
*Spiritueel/existentiële dimensie: zingeving, doelen nastreven, toekomstperspectief, acceptatie.
*Kwaliteit van leven: geluk beleven, genieten, ervaren gezondheid, lekker in je vel zitten, levenslust, balans.
*Sociaal- maatschappelijke participatie: betekenisvolle relaties en werk, sociale contacten, geaccepteerd worden.
*Dagelijks functioneren: algemene dagelijkse levensverrichtingen, werkvermogen, health literacy.
-Toepassen: methode is het voeren van een ander gesprek over gezondheid, invullen van een test over de 6 dimensies. De
uitkomst wordt in het gesprek volledig waardenvrij besproken, waarbij mensen zelf een oordeel geven en bepalen waarin ze
willen groeien.
Niet de protocollen of zorgstandaarden staan centraal, maar de wensen en de behoeften van de patiënt. Wat wilt u
veranderen? Hoe kan ik u helpen? Vanuit die twee vragen wordt het gesprek gevoerd tussen de patiënt en de professional.
Nodig zijn enthousiaste professionals en goede randvoorwaarden binnen instellingen.
o De belangrijkste gezondheidsonderwerpen benoemen die spelen in verschillende fasen van levensloop
De invulling en de waarde van gezondheid gedurende de levensloop verandert en dat er breuklijnen zijn die een overgang in
levensfasen markeren = critical life events.
-Gezond opgroeien: zwangerschap en geboorte, sociaal- economische ontwikkeling, gezondheidsopvoeding, risicogedrag,
kwetsbare jongeren en gedragsproblemen. Hedonisme: loskomen van de ouders starten van een eigen leven.
-Gezond blijven: uitgaansgedrag, werk gerelateerde gezondheidsproblemen, leefstijl en overbelasting, combineren van werk en
gezin. (Verdere toelichting pagina 28, 29, 30)
-Gezond ouder worden: vergrijzing, omgaan met ziekten, zelfmanagement en gezond ouder worden.
o Wat is een gezonde leefstijl:
-Een actief leven met voldoende beweging en sport;
-Niet roken of stoppen met roken;
-Geen of matig gebruik van alcohol;
-Een gezond eetpatroon: gezonde voeding en een ‘gezonde’ inname van calorieën;
-Voldoende ontspanning en niet teveel stress; & -Geen drugsgebruik.
, *Een gezonde leefstijl kan beschermend werken voor de ontwikkeling van ziekten. Het heeft ook effect op algemeen
welbevinden, op fitheid en op de kwaliteit van leven.
*Ziektelast, burden of disease wordt uitgedrukt in DAILY’S. DAILY’S is het aantal gezonde levensjaren dat een populatie verliest
door ziekten. 4 belangrijke aspecten van ziekte: aantal mensen dat aan de ziekte lijdt, ernst van de ziekte, sterfte eraan en de
leeftijd waarop de sterfte optreedt. Gebruik voor VTV.
o Inzicht in de actuele gezondheidssituatie van Nederland
-Veel ziektes zijn: dementie, longkanker, beroerte, coronaire hartziekten en hartfalen.
-Epidemiologie bestudeert de gezondheidssituatie in een populatie waaronder het voorkomen en de verspreiding van ziekten
binnen en tussen populaties. Staat van volksgezondheid en zorg: geeft een actueel en cijfermatig beeld van ziekte en
gezondheid in Nederland. Initiatief van minister VWS bestaat uit: CBS, NIVEL, NJi, NZa, SCP, RIVM, Trimbos instituut en
Zorginstituut Nederland, zij bepalen jaarlijks de kerncijfers op het gebied van gezondheid en zorg.
-Levensverwachting: in goede ervaren gezondheid, zonder beperkingen, goede geestelijke gezondheid en zonder chronische
ziekten.
-Morbiditeit: de mate van het voorkomen van een specifieke ziekte aan. Aantal mensen in bepaalde periode.
-Mortaliteit: de sterfte in een bepaalde periode. Prevalentie= aantal gevallen per duizend of honderd.
-Incidentie: het aantal nieuwe gevallen van een ziekte, per tijdseenheid, per aantal van de bevolking.
-Multimorbiditeit: meerdere aandoeningen/ziekten tegelijkertijd aanwezig.
-Er is een verschil van zo’n zes jaar in levensverwachting tussen hoger en lager opgeleiden.
*Geschat wordt dat 8,2 miljoen mensen in NL een chronische ziekte hebben
*Niet iedereen gaat hiervoor naar de zorg
*Bijna 1 op de 5 volwassenen heeft een psychische aandoening
*Een kwart van de volwassenen rookt en zo’n 10% drinkt overmatig
*70% van 15-16 jarigen binge drinker: 5 glazen alcohol of meer bij een gelegenheid
*Helft van de volwassenen heeft overgewicht
*Helft van de volwassenen sport wekelijks
*80% van de bevolking voelt zich gezond, ondanks aandoeningen
o Welvaartsziekten en je kan aangeven welke gezondheidsproblemen in de moderne tijd spelen
-Welvaartsziekten: hieronder vallen verschillende vormen van kanker, chronische ziektes zoals diabetes type 2, hart- en
vaatziekten en overgewicht. Naast deze somathische aandoeningen wordt stress (door hoge prestatiedruk en gebrek aan tijd
kan leiden tot depressie of burn out), obesitas is een groter probleem dan ondervoeding.
-We hebben meer zittend werk -> bewegingsarmoede
-Genotmiddelen alcohol, tabak zijn veranderd van luxe producten naar normale producten. Daarbij is de vrije tijd toegenomen
hierin zien we een toename van alcohol, tabak, drugs en verslavingen.
o Waarom gezondheidsbevordering een collectieve verantwoordelijkheid is
Gezondheid is goed voor de arbeidsproductiviteit, meer werklust en het ziekteverzuim is lager. Daarnaast investeren gezonde
mensen meer in onderwijs en gaan ze langer naar school. Tot slot hebben hoogopgeleide en gezonde beroepsbevolking een
aantrekkingskracht voor buitenlandse investeringen. Daarnaast is het gebruik van alcohol en drugs een maatschappelijk
overlast: huiselijk geweld, uitgaansagressie, verslaving en verkeersongevallen
Hoofdstuk 2: gezond gedrag en gedragsverandering
o Belangrijke determinanten van gezondheid en gezond gedrag
-Determinanten: factoren die (on)gezondheid beïnvloeden. Determinant veronderstelt een causale relatie: een verandering in
de determinant leidt tot een verandering in de gezondheid.
-Endogene determinanten: liggen besloten in het lichaam, de constitutie van een individu. De genen en kwetsbaarheid voor
bepaalde aandoeningen zijn erfelijk, andere endogene determinanten zijn verworven tijdens het leven, te hoge bloeddruk,
hoge glucosewaarden en cholesterolwaarden.
-Exogene determinanten: liggen buiten het lichaam. Gedrag en leefstijl en invloeden uit de sociale en fysieke omgeving.
Conceptueel model van de volksgezondheid wordt gebruikt door het RIVM -
>
*Persoonsgebonden: genetische kwetsbaarheid voor ziekten, geslacht, leeftijd,
bloeddruk, cholesterolwaarden, gewicht, immuunsysteem, persoonlijkheid.
*Leefstijl: roken, teveel alcoholgebruik, drugsgebruik, lichamelijke activiteit, voeding,
stress, seksueel gedrag, uitgaansgedrag, nachtrust en risicogedrag.
*Fysieke omgevingsfactoren: binnenmilieu (ventilatie, tabaksrook, vocht in huis), buitenmilieu (uv straling, milieuvervuiling en
geluidshinder), prijs, marketing en reclame.
*Sociale omgevingsfactoren: opvoedstijl ouders, relatie met ouders, sociale relaties (groepsdruk), sociale steun gezin school en
werk, sociale cohesie in de wijk, eenzaamheid en isolatie.
, -Eten, drinken, roken, sporten en ontspannen zijn allemaal vormen van gedrag. Gedrag wordt beïnvloed door genetische aanleg, behoeften,
driften, aangeleerde patronen en invloeden vanuit de omgeving. Gedrag wordt ook gekopieerd.
-Executieve hersenfuncties: functies waardoor gedragsregulatie, planning en meer rationele besluitvorming mogelijk worden.
-Ijsbergmodel: top is zichtbaar gedrag, niet zichtbaar zijn doelen, motivatie, gewoontes, emoties, waarden, impulsen.
o Inzicht in sociaaleconomische gezondheidsverschillen en benoem de belangrijkste verschillen in determinanten benoemen
tussen hoger en lager opgeleiden
-Sociaaleconomische status: refereert aan de positie op de maatschappelijke ladder inneemt (opleidingsniveau en inkomen).
-Pharos is expertisecentrum voor gezondheidsverschillen met als missie: de kwaliteit, effectiviteit, en toegankelijkheid van de
zorg voor migranten en laagopgeleiden te stimuleren, preventie te bevorderen en het zelfmanagement bij deze groepen te
versterken. Gebeurt d.m.v. stimuleringsprogramma Gezond In via de gemeente.
*Inkomen: naarmate het inkomen hoger is, is ook de gezonde levensverwachting hoger. Veel meer gericht op overleven.
*Opleidingsniveau: hoe lager het opleidingsniveau, hoe lager de sociaal- economische status SES van mensen.
*Biologische factoren: geslacht en genetisch, *Gezondheidsvaardigheid vermogen tot zelfmanagement,
*Fysieke omgeving, *Sociale omgeving, *Leefstijl en gezondheidsgedrag, *Toegankelijkheid en kwaliteit van zorg.
-Achterstandswijken: overgewicht, roken, hartinfarcten, antidepressiva.
o Inzicht in het belang van opvoeding en beschikbaarheid m.b.t. gezond gedrag
-Tijdens de zwangerschap heeft het gedrag een directe invloed op de ontwikkeling van het kind. Vanaf de geboorte bieden ouders de fysieke
omgeving waarin kinderen opgroeien en hebben d.m.v. opvoeding invloed op het kind. Kinderen kopiëren het gedrag van de ouders en
fungeren als rolmodel. Ouders hebben ook invloed door het actief opstellen van normen en regels m.b.t. leefstijlgedrag, middelengebruik,
eetgedrag maar ook social media en tv gebruik.
-Autoritaire opvoedingsstijl: een controlerende opvoeding waarin duidelijke regels worden gesteld in combinatie met een
betrokken en empathische houding is bevorderend voor een goede ontwikkeling.
-Beschikbaarheid belangrijkste determinant: thuissituatie, economisch en maatschappelijk niveau. Ook gerelateerd aan:
productie, distributie, prijs (ongezond goedkoop eten), marketing en reclame van producten.
*Retail availability: commerciële aanbieder: supermarkten, tabakzaken, coffeeshops *Social availability: sociale systeem: familie, school, werk, vrienden
o Onderscheid tussen automatisch en gecontroleerd gedrag
-Utiliteitsvisie: mens maakt keuzes die het meest voordeel/nu opleveren nadat alle opties overwogen zijn.
*Impulsieve systeem 1: snel, automatisch, onbewust, intuïtief, weinig controle over de werking, kost minder energie, voordeel
op de korte termijn, via prikkels, verleidingen. Automatisch gedrag.
*Reflectieve systeem 2: rationeel, bewust, er gaat een overweging vooraf aan de keuze, werkt langzaam, krachtige wil,
zelfbewustzijn, gepland gedrag. Gecontroleerd gedrag.
-Gepland gedrag Icek Ajzen:
-Gedragsintentie wordt door drie verschillende typen
gedragsdeterminanten verklaard: de attitude ten aanzien van het gedrag,
de perceptie van sociale normen om het gedrag uit te voeren en de
inschatting van een persoon of het gedrag daadwerkelijk uitvoerbaar is.
*Attitude: gevoelsmatige houding van een persoon ten opzichte van het
gedrag, die wordt gevormd door de opvattingen en kennis die een
individu heeft van het gedrag of de uitkomsten van het gedrag.
*Sociale normen: geeft weer in hoeverre gedrag volgens de waarneming
van de persoon normaal of geaccepteerd is.
-Descriptieve norm= wordt gevormd door de percepties van het gedrag
die een individu om zich heen heeft.
-Injunctieve norm= de perceptie in hoeverre het gedrag geaccepteerd wordt.
*Eigen effectiviteit/waargenomen gedragscontrole: inschatting van de eigen vaardigheden om een gedrag uit te voeren en de
inschatting van externe barrières.
-Daarbij is het belangrijk dat wetgeving goed wordt nageleefd en gehandhaafd. Zien van barrières werkt remmend op gedrag.
-Nu meer aandacht voor impulsen en onderbewust zijn, mix van maatregelen aanpassingen school of omgeving schoolplein.
o Verschillende stadia van verslaving en gewoontegedrag
Kenmerken van verslaving: constante hunkering naar het middel, het niet kunnen stoppen met gebruik terwijl men
dat wel wil, het centraal stellen van het gebruik in het leven en het minder belangrijk worden van andere zaken in het
leven. Mede door dwangmatige van de verslaving neemt de kans op ernstige gezondheidsschade (organen) en
maatschappelijk schade (verlies arbeid en toename huiselijk geweld).
- Prikkels uit de omgeving: geur van alcohol, drinkende mensen, reclame, aanbieden drankje, binnenlopen café.
-Verslaving wordt in stand gehouden door onthoudingsverschijnselen, kan iemand ziek worden hoofdpijn en trillen.
-Overeenkomst tussen verslavende middelen en een aantal voedingsmiddelen is de werking op het beloningssysteem
in de hersenen. Alcohol, drugs, tabak en suiker, stofje dopamine komt vrij plezierig gevoel geeft.
