De democratische rechtsstaat in de gelaagde rechtsorde
Samenvatting van de hoorcolleges aangevuld met de stof uit het boek. Ook voorbeelden bij begrippen beschreven. Ik heb deze samenvatting geleerd voor het tentamen (resultaat: 8).
Kern van het recht
Doelstellingen van het handboek
De Nederlandse rechtsorde is gelaagd, welke gevolgen heeft de gelaagdheid voor de democratie,
rechtsstaat, fundamentele rechten en de rol van de rechter.
Verschillende lagen: Europees recht (AVG, EVRM, Klimaatverdrag, Vluchtelingenverdrag), rijks recht,
provinciaal recht, gemeentelijk recht
Er is steeds meer recht van buiten de landsgrenzen
H1 Het Nederlandse juridische landschap
Rechtsbronnen: de feiten (bv. Gewoonterecht = vaste praktijk), procedures of gebeurtenissen
waaruit rechtsnormen voortkomen.
Wet
Algemeenheid
o qua tijd (altijd geldig, niet alleen vandaag)
o personen (niet alleen ik, op burgers/bepaalde categorieën burgers toepasbaar)
Afkomstig van tot wetgeving bevoegd gezag
o Art. 288 VWEU en art. 14 VEU (Europese wetgever) verordening, richtlijn
o Art. 81 e.v. Grondwet (formele wetgever) gemaakt door Staten-Generaal en regering
gezamenlijk zoals wetboek van strafrecht, Awb etc.
o Art. 89 Grondwet (regering) Amvb’s
o O.b.v. delegatie (minister) vb. ministeriële regeling
o Art. 127 Grondwet (gemeente, provincie)
Jurisprudentie
Jurisprudentie is recht dat gevormd wordt door de rechter.
Rechterlijke rechtsvorming ligt niet voor de hand, want:
o Geschilbeslechting, een rechter maakt geen algemene regels (art. 12 Wet Algemene
Bepalingen)
o Ondemocratisch, degene die de regels maakt moeten democratisch gelegitimeerd
zijn. Dus via stemmen
Toch is rechterlijke rechtsvorming onvermijdelijk, want:
o Noodzaak interpretatie (hoe moet dit worden geïnterpreteerd?) Vb. voertuigen in
het park. Range rover of fiets is logisch, maar rolstoel? Strikt genomen is dit een
voertuig maar tegelijkertijd is het onaannemelijk om rolstoelen te verbieden in het
park. De bedoeling van de regelgever is dat er geen gevaarlijke, geluid producerende
voertuigen in het park zijn zodat mensen zich kunnen bewegen zonder gevaar of
rust. Op definitie begrip kom je er niet uit dus je moet interpreteren. Of diefstal. Wat
nou als er elektriciteit wordt weggenomen? Is dit een goed? Niet stoffelijk. Besloten
dat het wel een goed is omdat het waarde vertegenwoordigd in het economisch
verkeer. Niet de oorspronkelijke betekenis. (elektriciteitsarrest) of runescape zaak
uit 2012. Bedreigd om amuletten in Runescape over te hevelen. Geen waarde in
economisch verkeer, maar iets dat van emotionele waarde is kan dat als goed
worden beschouwd? Extensief interpreteert (steeds meer oprekken van de betekenis
van het woord).
o .. en belangenafweging, in de wet staat een verjaringstermijn voor beroepsziekten
namelijk 30 jaar. Man kreeg 30 jaar naar na het werk kanker door asbest. Rechter
, ging toch twijfelen, regeling van 30 jaar is opgesteld omdat de wetgever wilde
compenseren iedereen die aan beroepsziektes leed. Allerlei overwegingen waardoor
de rechter zoiets had ik kan wel de regel van 30 jaar toepassen maar als je kijkt naar
het individuele belang. Belang andere kant medaille: hoe lang kan je nog
aansprakelijk worden gesteld, bijv. voor verzekering of archieven op orde. Onder een
heel aantal voorwaarden kan het zo zijn dat de verjaringstermijn moet wijken van de
rechtsregel. Er wordt dan een uitzondering ingebouwd.
o Rechter moet beslissen (Art. 13 Wet Algemene Bepalingen)
o Precedentwerking (geen juridische plicht maar wel gebruikelijk = mild
precedentenstelsel) vooral bij hoogste rechters want bij door procederen heb je daar
weer mee te maken.
Gezichtspuntencatalogi = bijv. kelderluikarrest
Prejudiciële vraag: een vraag die een rechter stelt aan het Europees gerechtshof (hoogste rechter
moet, laagste rechter mag). Dit gebeurd in NL ook.
Gewoonterecht
Gewoonte recht komt minder vaak voor. Wetgeving heeft voorkeur. Maar komt bijvoorbeeld wel
voor op internationaal vlak, of vertrouwensregel parlement en kabinet (motie van wantrouwen)
Twee vereisten, aan beide moet zijn voldaan:
o Praktijk = bestendig gebruik – dit is hoe het er aan toe gaat.
o Rechtsovertuiging (intellectuele voorwaarde) – men vindt ook dat het er zo aan toe
hoort te gaan
Betekenis gewoonterecht: gaat niet om morele plicht maar omdat het juridisch zo hoort te
gaan.
Rechtsbeginselen
Vb. Algemene beginselen van behoorlijke bestuur, legaliteitsbeginsel, redelijkheid en billijkheid,
redelijke termijn.
Twee kenmerken:
Open karakter, bv. Een billijke vergoeding: er staat niet hoe hoog de vergoeding is of hoe je
die moet berekenen. De wet geeft niet aan wat het precies betekend. Waar moet je eigenlijk
naar kijken om vast te stellen wat een billijke vergoeding is?
Evaluatief karakter, morele principes/uitgangspunten van de rechtsorde
Verdragen
Verdragen tussen twee partijen = bilateraal, tussen drie partijen = multilateraal
Verdragen zijn overeenkomsten tussen staten of tussen staten en internationale organisaties (Japan
handelsverdrag met Europese unie) of tussen internationale organisaties onderling
Traites-contrats: afspraak over een specifieke transactie met een prestatie en een
tegenprestatie
Traites-lois: algemene regels over een bepaald onderwerp (bv Weens Verdragenverdrag)
Traites-constitutions: oprichting internationale organisatie (bv E.E.G. verdrag, VN Handvest)
De verschillende vormen kunnen door elkaar heen lopen.
Besluiten internationale organisaties
Juridisch bindende handelingen van internationale organisaties (bv. Verordeningen van de
EU - AVG, resoluties van de VN-Veiligheidsraad)
Soft law
, Regels die op zichzelf niet juridisch bindend zijn maar wel gebruikt kunnen worden om
juridische begrippen in te kleuren, vb. ski ongeval tussen 2 broers. Broer komt ten val en
spreekt de andere broer aan. Dit gaat via art. 6:162 BW onrechtmatige daad. Om dat te
bepalen kijkt de rechter naar de regels van de ski federatie (dit is geen hard recht maar kan
gebruikt worden om invulling te geven aan wat er van een skiër verwacht wordt). Vb. In de
Urgenda zaak is ook soft law gebruikt.
Niet gebaseerd op wetgevende bevoegdheid, kunnen door private en/of publieke actoren
worden gemaakt.
H2 Nationaal, internationaal en transnationaal recht
Hoe kun je de rechtsnormen indelen?
Geert Wilders zaak
Art. 137c, eerste lid, SR > wet in formele zin = Nationaal recht
Art. 10 EVRM > internationaal verdrag = Internationaal recht (niet verwarren met EU, verdrag tussen
47 staten)
Jurisprudentie EHRM > rechtspraak over art. 10 EVRM = Transnationaal recht
Traditionele criteria voor onderscheid nationaal-internationaal recht
Rechtsbronnen
o Verschillende rechtsbronnen
o Bronnen nationaal recht = Wetten, jurisprudentie, gewoonterecht
o Bronnen internationaal recht = verdragen en besluiten tussen staten onderling of/en
internationale organisaties, internationaal gewoonterecht, rechtsbeginselen,
doctrine, rechtspraak van internationale organisatie
Autonomie
o Zelfstandig ten opzichte van elkaar
o De nationale rechtsorde bepaalt zelf of en onder welke voorwaarden zij binnen de
eigen rechtsorde rechtsgevolgen toekent aan rechtsregels uit de internationale
rechtsorde. <> De internationale rechtsorde bepaalt zelf of regels van nationaal recht
betekenis hebben in de internationale rechtsorde.
o Uitzondering: Secundair Europees recht heeft een directe werking in het nationaal
recht. Dit is dus een uitzondering op de autonomie.
Werkingssfeer
o Nationaal – burgers onderling, burgers en overheid binnen landsgrenzen
o Internationaal - relaties tussen staten onderling of staten en internationale
organisaties (werkt vaak door op veel beleidsterreinen nationale rechtsorde en
burgers)
Organisatiewijze van de rechtsorde
o Nationaal is top-down en verticaal, hiërarchisch, de staat heeft geweldsmonopolie
o Internationaal is geen soeverein, plat, geen wereldregering, horizontaal en
hiërarchisch georganiseerd. Er moet door middel van afspraken worden gekomen tot
rechtsnormen en de handhaving daarvan.
Fundamentele overeenkomst tussen nationaal en internationaal recht: de staat is de spil van de
rechtsvorming in beide ordes
Nationaal recht – staat degene die normen maakt, handhaaft en toepast
Staten sluiten overeenkomst, in gewoonterecht is ook het verdrag en opvatting van de staat
doorslaggevend
Europees recht
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller ellys5. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.36. You're not tied to anything after your purchase.
