Schrijfwijzer Compact
Bronvermelding
Titel : Schrijfwijzer Compact
Druk : 1
Auteur : J. Renkema
Uitgever : Sdu Uitgevers
ISBN (boek) : 9789012108263
Aantal hoofdstukken (boek) : 6
Aantal pagina’s (boek) : 263
De inhoud van dit uittreksel is met de grootste zorg samengesteld. Incidentele onjuistheden kunnen niettemin voorkomen. Je
dient niet aan te nemen dat de informatie die Students Only B.V. biedt foutloos is, hoewel Students Only B.V. dat wel nastreeft.
Dit uittreksel is voor persoonlijk gebruik en is bedoeld als wegwijzer bij het originele boek. Wij raden aan altijd het bijbehorende
studieboek te kopen en dit uittreksel als naslagwerk erbij te houden. In dit uittreksel staan diverse verwijzingen naar het studieboek
op basis waarvan dit uittreksel is gemaakt.
Dit uittreksel is een uitgave van Students Only B.V. Copyright © 2012 StudentsOnly B.V. Alle rechten voorbehouden. De uitgever
van het studieboek is op generlei wijze betrokken bij het vervaardigen van dit uittreksel. Voor vragen kun je je per email wenden
tot .
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Inleiding 3
Hoofdstuk 2 De tekst als geheel 4
Hoofdstuk 3 Formulering 7
Hoofdstuk 4 Taalkwesties 11
Hoofdstuk 5 Spelling 18
Hoofdstuk 6 Leestekens 25
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden.
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
,Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Het CCC-model
Dit model wordt gebruikt om te bekijken of een tekst over de juiste kwaliteit beschikt. De drie C's
in het model staan voor correspondentie (doel van hetgeen wordt opgeschreven ten opzichte van
de verwachtingen die de lezer heeft, dit moet in evenwicht zijn), consistentie (een gemaakte keuze
moet consistent worden uitgevoerd) en correctheid (conform grammatica, spelling, etc.). In deze
drie C's worden in de praktijk allerlei fouten gemaakt. Ze hebben betrekking op vijf verschillende
niveaus van teksten: de inhoud, het type tekst, de opbouw, formulering en de presentatie. De drie
criteria en vijf tekstniveaus leveren vijftien (5 keer 3) punten op die zijn samengevat in het
CCC-model, zie: hfst. 1; blz. 14; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema.
1.2 Een CCC-analyse
Een CCC-analyse voer je uit door de vijftien punten uit het CCC-model toe te passen op een tekst.
Voor een voorbeeld hiervan, zie: hfst. 1; blz. 15-18; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema.
1.3 Een voorbeeld van een herschrijving
Op basis van de bevindingen uit de CCC-analyse wordt een tekst herschreven. Een voorbeeld van
een herschreven tekst, zie hfst. 1; blz. 19; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema.
1.4 Het CCC-model in de praktijk
Het CCC-model met de vijftien punten (in het boek ijkpunten genoemd) moet in de volgorde 1 t/m
15 worden gelezen. Dat betekent van links naar rechts en van boven naar beneden. De ranking van
1 t/m 15 geeft het belang van het ijkpunt aan. De geschiktheid van het teksttype (ijkpunt 1) moet
eerst goed zijn, voordat er naar andere ijkpunten wordt gekeken.
Het CCC-model vormt de basis, maar de genoemde ijkpunten vinden verdere specificatie in de
praktijk. In het boek wordt beschreven dat het model een beperkt aantal ijkpunten heeft opgenomen.
Wil iemand nog specifieker op bijvoorbeeld soorten tekst inzoomen, dan zal hij hiervoor andere,
meer specifieke, literatuur moeten raadplegen. Het boek draait vooral om spelling, het gebruik van
leestekens en formuleringen.
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 3
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
,Hoofdstuk 2 De tekst als geheel
In dit hoofdstuk een standaardbrief met de inhoud, de opbouw en de onderdelen van de tekst.
2.1 Een voorbeeldbrief
In een voorbeeldbrief (zie: hfst. 2; blz. 23-24; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema) komt men
vaak de volgende volgorde tegen:
1. De afzender (minimaal drie regels, zonder gebruik van leestekens, tussen voorletters en
cijfers en letters postcodes komen spaties).
2. De nummers van communicatie (hier staan de telefoon- (en fax-)nummers en het e-mailadres).
3. De geadresseerde (bij een instelling wordt eerst de instelling genoemd en eventueel de
afdeling en dan pas de naam van de medewerker, alle regels met een hoofdletter en “t.a.v.”
is niet nodig). Bij een particulier gebruikt men De heer of mevrouw, waarbij afkortingen als
niet beleefd worden beschouwd. Titulatuur wordt tegenwoordig steeds vaker weggelaten.
Als men titulatuur (zoals weledelgestrenge of edelachtbare) wil hanteren, moet uiteraard de
juiste variant worden gebruikt, zoals edelachtbare of hoogedelachtbare bij een burgemeester.
Academische titels worden wel vaak gehanteerd. Bij een dubbele titel hoort geen komma,
dus het is mr. drs. Wanneer iemand niet weet welke titel van toepassing is kan s.s.t.t. (salvis
titulis) worden toegepast.
4. De gegevens voor de brief (bij zakelijke brieven: plaats en datum, kenmerken en onderwerp).
5. De aanhef. Hier gelden drie varianten: een persoon, partners en een groep/instantie. Bij een
persoon is Geachte heer of Geachte mevrouw of Geachte heer/mevrouw in formele brieven
gangbaar. Minder formeel is bijvoorbeeld Beste Piet. Bij partners geldt Geachte heer en
mevrouw Jansen als gangbaar, eventueel aangevuld met de meisjesnaam van de vrouw. Bij
verschillende namen is Geachte heren Jansen en Smit correct. De aanhef L.S. (lectori salutem,
den lezer heil) is steeds minder gebruikelijk. Bij een groep/instantie is het gebruikelijk
bijvoorbeeld Geacht bestuur, Geachte commissie, etc. te hanteren.
6. De afsluiting. Hier zijn verschillende opties: Hoogachtend, Met vriendelijke groet, etc.
7. De overige zaken. Er kan een naschrift volgen: PS (zonder dubbele punt) en de bijlagen
worden hier genoemd. In het geval van een fax wordt vervolgens het faxvoorblad ingevuld,
in het geval van een e-mail wordt het onderwerp ingevuld en de bijlagen als attachment
geüpload.
2.2 De inhoud
Er worden veel inhoudelijke fouten gemaakt in teksten. Zoals het gebruik van ontzettend veel
woorden, zonder op de inhoudelijke boodschap te letten. Ook kan de inhoud niets zeggen. Dan is
er sprake van verbositeit, een stortvloed aan woorden en teksten die geen enkele inhoud bevatten
zoals: de bal is rond.
2.3 Van inhoud naar opbouw
Het op correcte wijze opbouwen van teksten is slechts te leren in een uitgebreide cursus en door
zeer veel te oefenen. In dit boek worden daarom alleen een paar algemene tips gegeven:
• Het onderwerp van de tekst moet zo accuraat mogelijk worden omschreven.
• Het doel van de tekst moet eenduidig worden omschreven.
• Wie zijn de lezers? Aan hen is de tekst geschreven.
• Pas na inventarisatie, selectie en rubricering volgt structuur.
• De indeling moet uit niet meer dan drie lagen bestaan (bijvoorbeeld: hoofdstukken, paragrafen
en subparagrafen).
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 4
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
, • De indeling moet zo gelijkmatig mogelijk zijn (niet in het ene hoofdstuk drie paragrafen en
in het andere ineens tien).
• De omvang van de tekst per tekstniveau dient te verschillen (bijvoorbeeld: paragraaf 3.4 mag
niet langer zijn dan het gehele hoofdstuk 7).
2.4 De onderdelen van een tekst
In dit onderdeel staat een aantal algemene beschrijvingen over teksten van een bepaalde omvang,
zoals werkstukken.
2.4.1 Het voorwerk
Bij het kiezen van een titel is het handig eerst voor een werktitel te gaan en gaandeweg de pakkende
titel te formuleren voor het werk. De titel is een hele korte samenvatting van het werk en dient ook
de aandacht van de lezer te trekken.
Op de titelpagina vind je:
• Titel en ondertitel.
• De naam van de auteur.
• Het instituut/bedrijf, etc.
• De naam van de uitgever en de plaats van de uitgave.
• Het jaar en de druk.
• Het adres en telefoonnummer.
• De opdrachtgever.
In het voorwoord schrijft de auteur enkele achtergronden op, geeft hij wat persoonlijke ervaringen
weer en beschrijft hij wie hij wil bedanken.
De inhoudsopgave, die wordt toegepast vanaf 10/15 pagina's, is de kaart van het boek. De koppen
en subkoppen moeten aangeven waar de onderliggende teksten over gaan. Nummers en teksten en
paginanummers worden onder elkaar geplaatst om orde te scheppen.
In de samenvatting van het werk moeten antwoorden staan op vier vragen:
1. Welk belang hebben lezers bij het lezen van de tekst?
2. Hoe is de opbouw van de tekst?
3. Wat is de inhoud van de tekst?
4. Wat zijn de resultaten van het werk, welke conclusies en aanbevelingen zijn er?
2.4.2 De tekst
De inleiding van een werk moet de lezer triggeren: hij moet nieuwsgierig worden, zijn aandacht
op het werk gaan richten en moet welwillend tegenover het werk gaan staan.
Voor de hoofdtekst zijn er vier categorieën: de lezers, de inhoud, de opbouw en de opmaak en
verwijzingen. Hier zijn 30 vragen van toepassing, zie hfst. 2; blz. 39-40; Schrijfwijzer Compact;
Jan Renkema.
Noten worden gebruikt om ervoor te zorgen dat de lezer niet van de hoofdboodschap van het werk
wordt afgeleid. Hier moet zuinig mee worden omgesprongen. Verwijzingen naar bijvoorbeeld
literatuur zijn de meest zinvolle toepassingen van noten.
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 5
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
Bronvermelding
Titel : Schrijfwijzer Compact
Druk : 1
Auteur : J. Renkema
Uitgever : Sdu Uitgevers
ISBN (boek) : 9789012108263
Aantal hoofdstukken (boek) : 6
Aantal pagina’s (boek) : 263
De inhoud van dit uittreksel is met de grootste zorg samengesteld. Incidentele onjuistheden kunnen niettemin voorkomen. Je
dient niet aan te nemen dat de informatie die Students Only B.V. biedt foutloos is, hoewel Students Only B.V. dat wel nastreeft.
Dit uittreksel is voor persoonlijk gebruik en is bedoeld als wegwijzer bij het originele boek. Wij raden aan altijd het bijbehorende
studieboek te kopen en dit uittreksel als naslagwerk erbij te houden. In dit uittreksel staan diverse verwijzingen naar het studieboek
op basis waarvan dit uittreksel is gemaakt.
Dit uittreksel is een uitgave van Students Only B.V. Copyright © 2012 StudentsOnly B.V. Alle rechten voorbehouden. De uitgever
van het studieboek is op generlei wijze betrokken bij het vervaardigen van dit uittreksel. Voor vragen kun je je per email wenden
tot .
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Inleiding 3
Hoofdstuk 2 De tekst als geheel 4
Hoofdstuk 3 Formulering 7
Hoofdstuk 4 Taalkwesties 11
Hoofdstuk 5 Spelling 18
Hoofdstuk 6 Leestekens 25
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden.
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
,Hoofdstuk 1 Inleiding
1.1 Het CCC-model
Dit model wordt gebruikt om te bekijken of een tekst over de juiste kwaliteit beschikt. De drie C's
in het model staan voor correspondentie (doel van hetgeen wordt opgeschreven ten opzichte van
de verwachtingen die de lezer heeft, dit moet in evenwicht zijn), consistentie (een gemaakte keuze
moet consistent worden uitgevoerd) en correctheid (conform grammatica, spelling, etc.). In deze
drie C's worden in de praktijk allerlei fouten gemaakt. Ze hebben betrekking op vijf verschillende
niveaus van teksten: de inhoud, het type tekst, de opbouw, formulering en de presentatie. De drie
criteria en vijf tekstniveaus leveren vijftien (5 keer 3) punten op die zijn samengevat in het
CCC-model, zie: hfst. 1; blz. 14; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema.
1.2 Een CCC-analyse
Een CCC-analyse voer je uit door de vijftien punten uit het CCC-model toe te passen op een tekst.
Voor een voorbeeld hiervan, zie: hfst. 1; blz. 15-18; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema.
1.3 Een voorbeeld van een herschrijving
Op basis van de bevindingen uit de CCC-analyse wordt een tekst herschreven. Een voorbeeld van
een herschreven tekst, zie hfst. 1; blz. 19; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema.
1.4 Het CCC-model in de praktijk
Het CCC-model met de vijftien punten (in het boek ijkpunten genoemd) moet in de volgorde 1 t/m
15 worden gelezen. Dat betekent van links naar rechts en van boven naar beneden. De ranking van
1 t/m 15 geeft het belang van het ijkpunt aan. De geschiktheid van het teksttype (ijkpunt 1) moet
eerst goed zijn, voordat er naar andere ijkpunten wordt gekeken.
Het CCC-model vormt de basis, maar de genoemde ijkpunten vinden verdere specificatie in de
praktijk. In het boek wordt beschreven dat het model een beperkt aantal ijkpunten heeft opgenomen.
Wil iemand nog specifieker op bijvoorbeeld soorten tekst inzoomen, dan zal hij hiervoor andere,
meer specifieke, literatuur moeten raadplegen. Het boek draait vooral om spelling, het gebruik van
leestekens en formuleringen.
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 3
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
,Hoofdstuk 2 De tekst als geheel
In dit hoofdstuk een standaardbrief met de inhoud, de opbouw en de onderdelen van de tekst.
2.1 Een voorbeeldbrief
In een voorbeeldbrief (zie: hfst. 2; blz. 23-24; Schrijfwijzer Compact; Jan Renkema) komt men
vaak de volgende volgorde tegen:
1. De afzender (minimaal drie regels, zonder gebruik van leestekens, tussen voorletters en
cijfers en letters postcodes komen spaties).
2. De nummers van communicatie (hier staan de telefoon- (en fax-)nummers en het e-mailadres).
3. De geadresseerde (bij een instelling wordt eerst de instelling genoemd en eventueel de
afdeling en dan pas de naam van de medewerker, alle regels met een hoofdletter en “t.a.v.”
is niet nodig). Bij een particulier gebruikt men De heer of mevrouw, waarbij afkortingen als
niet beleefd worden beschouwd. Titulatuur wordt tegenwoordig steeds vaker weggelaten.
Als men titulatuur (zoals weledelgestrenge of edelachtbare) wil hanteren, moet uiteraard de
juiste variant worden gebruikt, zoals edelachtbare of hoogedelachtbare bij een burgemeester.
Academische titels worden wel vaak gehanteerd. Bij een dubbele titel hoort geen komma,
dus het is mr. drs. Wanneer iemand niet weet welke titel van toepassing is kan s.s.t.t. (salvis
titulis) worden toegepast.
4. De gegevens voor de brief (bij zakelijke brieven: plaats en datum, kenmerken en onderwerp).
5. De aanhef. Hier gelden drie varianten: een persoon, partners en een groep/instantie. Bij een
persoon is Geachte heer of Geachte mevrouw of Geachte heer/mevrouw in formele brieven
gangbaar. Minder formeel is bijvoorbeeld Beste Piet. Bij partners geldt Geachte heer en
mevrouw Jansen als gangbaar, eventueel aangevuld met de meisjesnaam van de vrouw. Bij
verschillende namen is Geachte heren Jansen en Smit correct. De aanhef L.S. (lectori salutem,
den lezer heil) is steeds minder gebruikelijk. Bij een groep/instantie is het gebruikelijk
bijvoorbeeld Geacht bestuur, Geachte commissie, etc. te hanteren.
6. De afsluiting. Hier zijn verschillende opties: Hoogachtend, Met vriendelijke groet, etc.
7. De overige zaken. Er kan een naschrift volgen: PS (zonder dubbele punt) en de bijlagen
worden hier genoemd. In het geval van een fax wordt vervolgens het faxvoorblad ingevuld,
in het geval van een e-mail wordt het onderwerp ingevuld en de bijlagen als attachment
geüpload.
2.2 De inhoud
Er worden veel inhoudelijke fouten gemaakt in teksten. Zoals het gebruik van ontzettend veel
woorden, zonder op de inhoudelijke boodschap te letten. Ook kan de inhoud niets zeggen. Dan is
er sprake van verbositeit, een stortvloed aan woorden en teksten die geen enkele inhoud bevatten
zoals: de bal is rond.
2.3 Van inhoud naar opbouw
Het op correcte wijze opbouwen van teksten is slechts te leren in een uitgebreide cursus en door
zeer veel te oefenen. In dit boek worden daarom alleen een paar algemene tips gegeven:
• Het onderwerp van de tekst moet zo accuraat mogelijk worden omschreven.
• Het doel van de tekst moet eenduidig worden omschreven.
• Wie zijn de lezers? Aan hen is de tekst geschreven.
• Pas na inventarisatie, selectie en rubricering volgt structuur.
• De indeling moet uit niet meer dan drie lagen bestaan (bijvoorbeeld: hoofdstukken, paragrafen
en subparagrafen).
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 4
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
, • De indeling moet zo gelijkmatig mogelijk zijn (niet in het ene hoofdstuk drie paragrafen en
in het andere ineens tien).
• De omvang van de tekst per tekstniveau dient te verschillen (bijvoorbeeld: paragraaf 3.4 mag
niet langer zijn dan het gehele hoofdstuk 7).
2.4 De onderdelen van een tekst
In dit onderdeel staat een aantal algemene beschrijvingen over teksten van een bepaalde omvang,
zoals werkstukken.
2.4.1 Het voorwerk
Bij het kiezen van een titel is het handig eerst voor een werktitel te gaan en gaandeweg de pakkende
titel te formuleren voor het werk. De titel is een hele korte samenvatting van het werk en dient ook
de aandacht van de lezer te trekken.
Op de titelpagina vind je:
• Titel en ondertitel.
• De naam van de auteur.
• Het instituut/bedrijf, etc.
• De naam van de uitgever en de plaats van de uitgave.
• Het jaar en de druk.
• Het adres en telefoonnummer.
• De opdrachtgever.
In het voorwoord schrijft de auteur enkele achtergronden op, geeft hij wat persoonlijke ervaringen
weer en beschrijft hij wie hij wil bedanken.
De inhoudsopgave, die wordt toegepast vanaf 10/15 pagina's, is de kaart van het boek. De koppen
en subkoppen moeten aangeven waar de onderliggende teksten over gaan. Nummers en teksten en
paginanummers worden onder elkaar geplaatst om orde te scheppen.
In de samenvatting van het werk moeten antwoorden staan op vier vragen:
1. Welk belang hebben lezers bij het lezen van de tekst?
2. Hoe is de opbouw van de tekst?
3. Wat is de inhoud van de tekst?
4. Wat zijn de resultaten van het werk, welke conclusies en aanbevelingen zijn er?
2.4.2 De tekst
De inleiding van een werk moet de lezer triggeren: hij moet nieuwsgierig worden, zijn aandacht
op het werk gaan richten en moet welwillend tegenover het werk gaan staan.
Voor de hoofdtekst zijn er vier categorieën: de lezers, de inhoud, de opbouw en de opmaak en
verwijzingen. Hier zijn 30 vragen van toepassing, zie hfst. 2; blz. 39-40; Schrijfwijzer Compact;
Jan Renkema.
Noten worden gebruikt om ervoor te zorgen dat de lezer niet van de hoofdboodschap van het werk
wordt afgeleid. Hier moet zuinig mee worden omgesprongen. Verwijzingen naar bijvoorbeeld
literatuur zijn de meest zinvolle toepassingen van noten.
© Students Only B.V. – Alle rechten voorbehouden. 5
Bron : Schrijfwijzer Compact – J. Renkema
