Dit is een volledige samenvatting van het vak ontwikkelingspsychologie, dat sinds dit jaar bestaat uit de leerstof van zowel ontwikkelingspsychologie 1 en 2, gegeven door prof. Dr. Wim Van den Broeck.
,Inhoud
Ht 1: Geschiedenis, begrippen en stromingen .....................................................................................6
1.1 Het veld van onwikkelingspsychologie .......................................................................................6
1.1.1 Terminologie ..........................................................................................................................6
1.1.2 Definitie .................................................................................................................................6
1.1.3 Domeinen van ontwikkeling ...................................................................................................6
1.1.4 Levensfase..............................................................................................................................7
1.2 Ontwikkelingstheorieën ............................................................................................................7
1.2.1 Basisthema’s (altijd dichotoom)..............................................................................................7
1.2.2 Historische visies op het kind ..................................................................................................8
1.2.2.1 Veranderende visie op het kind ...........................................................................................9
1.2.2.2 Slingerbeweging in visie op kind ........................................................................................ 11
1.2.2.3 Het verdwijnende ‘kind’..................................................................................................... 12
1.2.2.4 Kernprincipes van Darwins evolutietheorie........................................................................ 12
1.2.2.5 Eerste wetenschappelijke studie van ontwikkeling ............................................................ 13
1.2.2.5.1 Freuds psychoseksuele theorie van de persoonlijkheid ................................................... 13
1.2.2.5.2 Eriksons Psychosociale Fasen (neo-freudiaan)................................................................. 14
1.2.2.5.3 Behaviorisme en Sociale Leertheorie .............................................................................. 15
1.2.2.5.4 Cognitieve ontwikkelingstheorie van Jean Piaget ............................................................ 15
1.2.2.5.5 Informatieverwerkingstheorieën .................................................................................... 15
1.2.2.5.6 Ethologie ........................................................................................................................ 16
1.2.2.5.6.1 Evolutionaire Ontwikkeling Psychologie ....................................................................... 16
1.2.2.5.6.2 Vygotsky’s socioculturele theorie................................................................................. 17
1.2.2.5.6.3 Bio-ecologisch model (Bronfenbrenner)....................................................................... 17
1.2.2.5.7 Dynamische systeemtheorie ........................................................................................... 17
1.3 Overzicht verschillende theorieën en basisdilemma’s .............................................................. 18
Hoofdstuk 2: biologische basis, prenatale ontwikkeling en geboorte ................................................. 19
2.1 Continuïteit van pre- en postnatale ontwikkeling .................................................................... 19
2.1.1 Belang van prenatale periode voor hersenontwikkeling........................................................ 19
2.2 Ontwikkeling zenuwstel.......................................................................................................... 20
2.3 Prenatale zintuigelijke ontwikkeling ........................................................................................ 20
2.4 Ontstaan van gedragstoestanden bij foetus ............................................................................. 22
2.5 Gevolgen van angst en stress tijdens de zwangerschap ........................................................... 22
2.6 Gedragsgenetica ..................................................................................................................... 23
2.6.1 Onderzoeksmethodologie .................................................................................................... 23
2.6.2 Maten van overeenkomst tussen verwanten ........................................................................ 24
1
, 2.6.3 Interactie tussen genotype en omgeving .............................................................................. 24
2.6.4 Correlatie tussen genotype en omgeving .............................................................................. 24
2.7 Epigenetisch kader .................................................................................................................. 25
Ht3: Gedragstoestanden en leerprocessen, motorische en perceptuele vaardigheden ...................... 26
3.1 Reflexen bij pasgeborenen ...................................................................................................... 26
3.2 Arousal toestanden ................................................................................................................. 26
3.3 Slaappatronen ......................................................................................................................... 26
3.4 Schreipatronen........................................................................................................................ 27
3.4.1Responsiviteit van volwassenen t.o.v. schreien...................................................................... 27
3.5 Neonatale “behavioral assessment scale” ............................................................................... 27
3.6 Conditionering ........................................................................................................................ 27
3.7 De lusten van de macht: het lachende want spelende kind ...................................................... 28
3.8 Habituatie ............................................................................................................................... 30
3.8.1 Habituatie en latere mentale ontwikkeling ........................................................................... 31
3.9 Imitatie ................................................................................................................................... 31
3.10 Motorische ontwikkeling ....................................................................................................... 31
3.11 Ontwikkeling van perceptie ................................................................................................... 33
3.11.1 Tastzin ................................................................................................................................ 33
3.11.2 Smaak en geur .................................................................................................................... 33
3.11.3 Evenwicht........................................................................................................................... 33
3.11.4 Gehoor ............................................................................................................................... 34
3.11.5 Spraakwaarneming ............................................................................................................. 34
3.11.6 Visuele waarneming ........................................................................................................... 35
3.11.6.1 Dieptezicht ...................................................................................................................... 35
3.11.6.2 Fasen in patroon perceptie .............................................................................................. 35
3.11.6.3 Objectperceptie (3D) ....................................................................................................... 36
3.11.7 Intermodale perceptie (= samenwerking tussen perceptie kanalen) .................................. 36
3.12 Differentiatie theorie (Gibson)............................................................................................... 36
Hoofdstuk 4: cognitieve ontwikkeling: Piaget en Vygotsky ................................................................ 38
4.1 Jean Piaget (1896-1980) .......................................................................................................... 38
4.2 Basisprincipes en uitgangspunten (theoretische basis) ............................................................ 38
4.2.1 Ontwikkelingspsychologie en genetische epistemologie ....................................................... 38
4.2.2 Doelstellingen: kwalitatieve ontwikkeling van cognitieve structuren..................................... 39
4.2.2.1 Cognitieve structuren ........................................................................................................ 39
4.2.2.2 Ontwikkeling door stadia heen .......................................................................................... 40
4.2.3 Onderzoeksstrategieën en trheorie constructie .................................................................... 41
2
,4.2.3.1 De klinische en ideografische methode .............................................................................. 41
4.2.3.2 Van deductie naar empirische toetsing .............................................................................. 41
4.2.4 Holistisch organistisch wereldbeeld ...................................................................................... 41
4.2.5 Functioneren van cognitie: Assimilatie en accommodatie ..................................................... 42
4.2.6 Overgangsmechanismen: het equilibratiemodel ................................................................... 43
4.2.7 Ontwikkelingsdeterminanten (wat drijft de ontwikkeling?)................................................... 44
4.2.8 Motivatie van gedrag............................................................................................................ 44
4.3 Schets van de cognitieve ontwikkeling..................................................................................... 44
4.3.1 De sensomotorische periode ................................................................................................ 45
4.3.1.1 Ontstaan van objectpermanentie ...................................................................................... 45
4.3.1.2 Ontstaan van circulaire reacties ......................................................................................... 47
4.3.1.3 Ontstaan van intentionaliteit ............................................................................................. 48
4.3.1.4 Ontstaan van symbolische representatie ........................................................................... 48
4.3.2 Fase van concreet denken .................................................................................................... 49
4.3.2.1 Pre operationele fase (2 – 7 jaar) ....................................................................................... 49
4.3.2.1.1 Ontwikkeling van doen-alsof spel ................................................................................... 50
4.3.2.1.2 Tekeningen ..................................................................................................................... 50
4.3.2.1.3 Beperkingen van het pre operationeel denken ............................................................... 51
4.3.2.1.4 Pre conceptueel denken en intuïtief denken ................................................................... 51
4.3.2.1.5 Hernieuwd egocentrisme................................................................................................ 52
4.3.2.2 Concreet operationele subfase (7 tot 12 jaar) .................................................................... 53
4.3.2.2.1 Conservatie .................................................................................................................... 54
4.3.2.2.2 Seriatie en classificatie.................................................................................................... 54
4.3.2.2.3 Gebruik van plattegronden – ruimtelijk denken .............................................................. 54
4.3.3 Formeel operationele subfase (12 tot 15 jaar en ouder) ....................................................... 55
4.3.3.1 Gevolgen van abstract denken ........................................................................................... 55
4.3.3.2 Recent onderzoek naar formeel operationeel denken ....................................................... 56
4.4 Evaluatie van Piagets theorie................................................................................................... 57
4.4.1 Piagets constructivisme ........................................................................................................ 57
4.4.2 Piagets structuralisme .......................................................................................................... 58
4.4.3 Piagets universalisme ........................................................................................................... 58
4.4.4 Piagets individualisme .......................................................................................................... 58
4.4.5 Piagets cognitivisme ............................................................................................................. 59
4.4.6 (&7) Piagets spontaneïsme en holisme ................................................................................. 59
4.5 Didactische principes afgeleid van Piagets theorie ................................................................... 59
4.6 Vygotsky ................................................................................................................................. 60
3
, 4.6.1 Achtergrond van de Russische leerpsychologie ..................................................................... 60
4.6.2 Vygotsky’s cultuurhistorische theorie ................................................................................... 60
4.6.3 Cultuurhistorisch principe van sociale invloeden .................................................................. 61
4.6.4 Didactische principes afgeleid van Vygotsky’s theorie ........................................................... 61
4.7 Gal’perin ................................................................................................................................. 62
4.7.1 het principe van interiorisatie ............................................................................................... 62
4.7.2 De trapsgewijze procedure ................................................................................................... 62
4.8 Kritieken op Vygotsky en Gal’perin .......................................................................................... 62
Ht 5: morele ontwikkeling ................................................................................................................. 63
5.1 Drie componenten van moraliteit ............................................................................................ 63
5.2 Visies op morele ontwikkeling ................................................................................................. 63
5.3 Inductieve disciplinering (werkt vanaf 2 jaar)........................................................................... 64
5.4 Kenmerken van goede modellen van moreel gedrag ............................................................... 64
5.5 Piagets theorie van morele ontwikkeling ................................................................................. 65
5.6 Evaluatie van Piagets theorie................................................................................................... 66
5.7 Kohlberg.................................................................................................................................. 66
5.7.1 Kohlberg ’s fasen van morele ontwikkeling ........................................................................... 66
5.7.2 Moreel redeneren en leeftijd................................................................................................ 67
5.7.3 Sekse verschillen in moreel redeneren? ................................................................................ 67
5.7.4 Moreel redeneren over zorg ................................................................................................. 68
5.7.5 Invloeden op morele oordelen ............................................................................................. 68
5.8 Ethische zorg ........................................................................................................................... 68
5.9 Respect en helpen ................................................................................................................... 68
5.10 Huidige maatschappelijke context ......................................................................................... 69
Ht 6: Attachment .............................................................................................................................. 70
6.1 Attachment theories ............................................................................................................... 70
6.1.1 Psychoanalytic perspective (Mahler) .................................................................................... 70
6.1.2 Ethological perspective......................................................................................................... 71
6.1.3 Attachment and loss ............................................................................................................. 71
6.1.3.1 Developmental stages ....................................................................................................... 71
1.3.1.1 Stranger & separation anxiety ........................................................................................... 72
6.1.4 Strange situation procedure (Mary Ainsworth) ..................................................................... 73
6.1.4.1 Measuring the security of Attachment ............................................................................... 73
6.1.4.2 Stability of Attachment: From infancy through Adolescence .............................................. 74
6.1.5 Factors that affect attachment security ................................................................................ 75
6.2 Multiple attachents ................................................................................................................. 77
4
, 6.3 Attachment and later development......................................................................................... 77
6.3.1 Working models of attachment (studie)............................................................................... 78
6.3.2 Intergenerational transmission of attachment ...................................................................... 78
6.3.3 How is adult-child attachment transmitted? ......................................................................... 79
6.4 The transmission gap............................................................................................................... 80
6.4.1 Adult > child attachment: mediated by mind-mindedness .................................................... 80
Ht 7: hechting: wat is “the nature of love”?....................................................................................... 82
7.1 Inleiding .................................................................................................................................. 82
7.2 Situationele beïnvloedbaarheid van “natuurlijke” gehechtheid ............................................... 82
7.3 Het “mere exposure” effect..................................................................................................... 85
7.4 Tactiel contact ......................................................................................................................... 87
7.4.1 Visuele geborgenheid ........................................................................................................... 88
7.5 De kernvraag van de “nature of love” ...................................................................................... 89
5
, Ht 1: Geschiedenis, begrippen en stromingen
1.1 Het veld van onwikkelingspsychologie
1.1.1 Terminologie
• Developmental Psychology →meest brede term
o Child Development → gaat specifiek over kindertijd
• Lifespan Development → breder dan enkel kind
• Human Development
o Interdisciplinair karakter benadrukken, kan ook in geneeskunde of sociologie zijn
o Met praktische toepassingen
▪ Ontstaan door praktische vragen en bekommernissen → opvoeden van
kinderen
▪ Verband ontwikkeling psychologie en pedagogiek, maar zijn niet hetzelfde →
wat is grens wetenschap?
• Opvoedingsvragen =/= wetenschappelijk, wetenschap kan er wel iets
over zeggen. Wetenschap moet objectief zijn, pedagogiek (en brede
cultuur) zit vol met waarden
• Vaak moeilijkheden tussen wetenschap en beleid (Theorie →
praktijk )
1.1.2 Definitie
• Ontwikkelingspsychologie is de wetenschappelijke studie van:
o De veranderingsprocessen en stabiliteit
o Bij (een) individu(en)
o Vanaf de conceptie tot aan de dood
o Op verschillende domeinen (wisselwerking)
o In wisselwerking met de omgeving
1.1.3 Domeinen van ontwikkeling
• Fysisch: lichamelijke veranderingen en functies, perceptie en motoriek
o Perceptie = eerste stap binnenkomen info
• Cognitief: veranderingen in intellectuele vaardigheden: denken, aandacht, geheugen,
creativiteit en taal
• Socio-emotioneel: veranderingen in emoties, zelfconcept, identiteit en sociale relaties,
morele gevoeligheid
o Identiteit en sociale relaties hangen vaak samen → jezelf zijn? Vaak door hoe
anderen naar ons kijken
• Integratie domeinen
o Wisselwerking cognitief en sociaal-emotioneel → empathie: sociaal-emotioneel
domein, om dat te kunnen →voorwaarden is van cognitieve aard; je in het
perspectief van iemand anders kunnen plaatsen
o Diepe gehechtheid aan moeder heeft veel te maken met het cognitief in staat zijn
een object te beschouwen los van zichzelf (objectpermanentie), doen zich tegelijk in
de ontwikkeling voor, geen toeval (zie latere colleges)
o Temperament speelt een rol in hoe nieuwgierig -> neemt meer cognitieve info op
o Fysieke ontwikkeling en sociaal-emotionele ontwikkeling → puberteit = lichamelijke
veranderingen, hebben een impact op de sociaal-emotionele ontwikkeling (bv
zelfbeeld)
6
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller VeerleW. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $13.40. You're not tied to anything after your purchase.
