Inhoud
H1: inleiding, definitie, doelstellingen & aanpak...................................................................................4
§1. Definitie: “geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek”................................................4
A. Geschiedenis..............................................................................................................................4
B. Politiek.......................................................................................................................................6
C. Publiekrecht...............................................................................................................................6
D. Publiekrechtelijke basisbegrippen..............................................................................................7
E. Recht als instrument van de macht.............................................................................................8
F. Inzicht leidt tot relativering en kritiek.........................................................................................8
G. Mijlpalen en culturele bagage (recht = cultuur).........................................................................9
H. Tendensen: “l’histoire se répète ... mais jamais de la même façon”...........................................9
I. Juridische en andere legitimaties.................................................................................................9
§3. Aanpak........................................................................................................................................10
A. Afbakening van het terrein.......................................................................................................10
H2: De fundamenten uit de oudheid (800 v.C. – 476 n.C.)...................................................................11
§1. De oudste bouwstenen van het publiekrecht...............................................................................11
A. De bakermat aan de Middellandse Zee....................................................................................11
§2. Het spontaan gegroeide recht: het gewoonterecht.......................................................................11
A. Wat is de gewoonte? Legitimatie en bron................................................................................11
B. Bestaansvoorwaarden: herhaling en dwang..............................................................................11
C. Kenmerken...............................................................................................................................11
§3. Het recht wordt een autonome wetenschap: het Romeinse recht................................................12
A. Belang en periodisering...........................................................................................................12
B. Een kort historisch overzicht....................................................................................................12
§4. De kerk.......................................................................................................................................16
H3: De (vroege en volle) middeleeuwen (370-950)..............................................................................17
§1. De Germaanse verwoesting en heropbouw.................................................................................17
A. Van Romeinen naar Germanen: een publiekrechtelijke “achteruitgang”?................................17
B. Publiekrecht bij de Franken?....................................................................................................17
C. De Karolingische renaissance..................................................................................................17
D. Het Karolingische recht...........................................................................................................18
E. Het leenstelsel: oorsprong en latere evolutie............................................................................18
§2. De verbrokkeling van recht en macht (9de-11de eeuw)..............................................................22
A. Ondergang van het Karolingische rijk: de macht verbrokkelt..................................................22
B. Enkele grenzen aan de verbrokkeling.......................................................................................23
4. Duitsland (en Oostenrijk) in de nieuwste tijd (1795-1815).......................................................25
H4: De late middeleeuwen: soevereiniteitsaanspraken versus com-munalisme, constitutionalisme &
parlementarisme (1000 – 1450)............................................................................................................26
§1. Communalisme - de steden.........................................................................................................26
1
, A. Stadsrechten.............................................................................................................................26
B. Stadspoorters: de eerste burgers...............................................................................................27
C. De macht in de steden en de steden aan de macht....................................................................27
§2. De soevereine vorst en het minder soevereine Vlaanderen.........................................................28
A. Het soevereiniteitsstreven in theorie en praktijk......................................................................28
B. Het Vlaamse soevereiniteitsstreven en 1302............................................................................29
§3. Constitutionalisme......................................................................................................................29
A. Algemeen.................................................................................................................................29
B. Engeland..................................................................................................................................30
C. Constituties in de Zuidelijke Nederlanden?..............................................................................31
§4. Parlementarisme.........................................................................................................................31
A. Terminologische evoluties: curia, raad, parlement en vertegenwoordiging.............................31
B. Engeland..................................................................................................................................32
C. Parlementen in de Zuidelijke Nederlanden?.............................................................................32
D. Evaluatie: vertegenwoordiging en democratie.........................................................................33
§5. Een vernieuwde Kerk..................................................................................................................34
A. Gregoriaanse hervorming en de investituurstrijd.....................................................................34
B. De geboorte van de canoninstiek..............................................................................................35
§6. De renaissance van de 12de eeuw...............................................................................................35
A. De herboren rechtswetenschap en haar invloed op het publiekrecht........................................35
D. De invloed van de rechtswetenschap op het strafrecht.............................................................36
H5: De vroegmoderne tijd: ontwikkeling van de soevereine nationale staat (1450 – 1750).................38
§1. Bourgondische, Spaanese, Oostenrijkse en bijna onafhankelijke Nederlanden...........................38
A. Bourgondiërs, Karel V en de 17 provinciën.............................................................................38
B. De scheuring van de Nederlanden............................................................................................39
C. Albrecht en Isabella: quasi-soevereine vorsten in de Zuidelijke Nederlanden..........................40
D. De Spaanse en Oostenrijkse periodes.......................................................................................41
§2. De uitbouw van de staatsmacht...................................................................................................41
A. Theoretische onderbouwing van het absolutisme.....................................................................41
B. Het absolutisme in de praktijk..................................................................................................42
C. Het verlicht absolutisme en het Natuurrecht.............................................................................44
D. Bureaucratisering: de boom van de instellingen.......................................................................45
§3. Evolutie van het recht.................................................................................................................46
A. Verschriftelijking (wetgeving, codificatie en homologatie).....................................................46
B. “Nationale” eenmaking van het recht.......................................................................................47
C. Het gruwelijke strafrecht en pleidooien voor humanisering.....................................................47
H6: Revoluties luiden de doodsklok over het Ancien Régime..............................................................49
§1. De Verenigde Staten van Amerika: een nieuw staats- en burgerconcept....................................49
A. De Amerikaanse onafhankelijkheid en fundamentele teksten..................................................49
2
, B. Een federale staat met scheiding der machten..........................................................................50
C. Fundamentele rechten..............................................................................................................53
§2. De Franse Revolutie en Franse invloed in België.......................................................................53
A. De Franse Revolutie.................................................................................................................53
B. De latere Franse evoluties & het belang van de Franse invloed voor België............................55
H7: De 19de eeuw: creatie van een nieuwe staat....................................................................................58
§1. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden.................................................................................58
A. Ontstaan...................................................................................................................................58
B. Kroniek van een aangekondigde breuk....................................................................................59
§2. Het onafhankelijke België...........................................................................................................60
A. De Belgische Grondwet: een pragmatisch conservatisme........................................................60
B. België tot aan de Eerste Wereldoorlog.....................................................................................62
H8: De 20ste eeuw: verfijning en mondialisering van rechtsbescherming met tussentijdse catastrofen. 63
§1. “Crisismomenten” temperen vooruitgangsoptimisme.................................................................63
A. Inleiding...................................................................................................................................63
B. Het communisme.....................................................................................................................63
C. De vestiging van het Derde Rijk..............................................................................................64
D. België en de Wereldoorlogen...................................................................................................64
E. De last van het verleden...........................................................................................................67
§2. Verfijning en mondialisering van structuren en mensenrechten: de rechtsstaat..........................67
A. Het ideaal van de rechtsstaat....................................................................................................67
B. Verbreding: internationale bekommernis.................................................................................67
C. Verdieping: naar de effectieve realisatie van de materiële rechtsstaat......................................75
D. Maar toch nog werk aan de winkel..........................................................................................77
H9: De Belgische (partij)politiek..........................................................................................................78
§1. De politieke partijen en de klassieke Belgische breuklijnen (de verzuiling)...............................78
A. Definitie en ‘wettelijk’ statuut van de partijen.........................................................................78
B. Ontstaanstheorieën en functies.................................................................................................79
C. Summiere geschiedenis van de belangrijkste Belgische partijen..............................................80
§2. De belangrijkste politieke evoluties (19de-20ste eeuw)..............................................................83
A. Kerk en staat en het ideologische debat...................................................................................83
B. Verdere uitbouw van de verzorgingsstaat via overlegdemocratie.............................................83
C. Van Vlaamse ontvoogding tot federale staat............................................................................84
D. De rol van de vorst...................................................................................................................85
Samenvatting geschiedenis publiekrecht &
politiek
3
, H1: inleiding, definitie, doelstellingen & aanpak
§1. Definitie: “geschiedenis van het publiekrecht en van de politiek”
A. Geschiedenis
De problematiek van de juridische organisatie van de samenleving wordt historisch bekeken.
1. Rechtsgeschiedenis = metajuridica
Metajuridische vakgebieden bestuderen het recht in de meest brede zin vanuit een
multidisciplinaire invalshoek: metajurist stapt uit het keurslijf van het
rechtswetenschappelijke paradigma.
Rechtshistoricus: bestudeert interactie tussen recht en macht, politiek, techniek, religie, etc.
Historische Rechtsschule: onder impuls van Carl Friedrich van Savigny: Recht = resultaat
van de evolutie van de volkswil (volksgeist) “recht = geschiedenis”
“Nemo censetur ignorare legem” niemand wordt geacht het recht niet te kennen rechtsdwaling
wordt niet aanvaard, je kan je nooit beroepen op het gedacht “ik wist het niet” (want je zou het wel
geweten moeten hebben). = onmogelijk en onmenselijk paradigma niemand zal ooit in staat zijn om
het recht in heel zijn volledigheid en al zijn details te kennen.
“ius vigilantibus” het recht is er voor zij die opletten
2. Geschiedenis en recht dienen elkaar
o Toepassing van de norm in de tijd: tempus regit actum
Heuristiek: leer van het zoeken en vinden Locus regit actum
o Wets (voorbereidende documenten) en rechtshistorische interpretatie
Wetshistorische benadering: geschiedenis van het tot stand komen van de
wet: RATIO LEGIS. Voorbereinde documenten van de formele wet:
Nieuwe wet: wetsvoorstel (van parlement) of wetsontwerp (van
regering)
Gevolgd door een gedetailleerde uitleg met de redenen dat ze deze
wet willen invoeren (= memorie van toelichting).
Advies van de afdeling wetgeving van de RvS
Verslag van de parlementaire commissie= experten van de partij op
dat vlak
Amendementen
Ontwerp goedgekeurd in één kamer
Rechtshistorische benadering: hoe is de geschiedenis van het recht
geëvolueerd sinds het ontstaan van de wet? Ook kijken naar rechtspraak,
rechtsleer,...
Historisch argument constitutionalisme beroepen op “verworven rechten”
Men heeft historici opdracht gegeven info en bronnen te verzamelen om oude
gewoonten in wetten te gieten.
Historisch expertise
Vb.: negationismeprocessen: historicus wordt ingezet voor het bewijs van de
feiten
Recht speelt ten aanzien van de geschiedenis vooral een dienende rol omdat
het voor geschreven bronnen zorgt: niet enkel de formele rechtsbronnen,
maar ook contracten, parochieregisters, boedelbeschrijvingen,
‘gerechtigheid van keizer Otto III < Dirk Bouts:
Officier had vertrouwen keizer misbruikt door avances te maken op keizerin; echtgenote officier zegt
dat het de keizerin was die avances maakte en stapt naar de keizerlijke rechtbank om onschuldseed uit
te spreken: dmv irrationeel godsbewijs.
Met gloeiend ijzer eed afleggen en na 3 dagen wonde tonen: zuivere wonde = god toont
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller lorestrynckx. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $16.84. You're not tied to anything after your purchase.
