Hierin wordt zowel de didactiek al de inhoud van het onderdeel aardrijkskunde van het vak de wereld waarnemen besproken. Dit bevat zowel het boek De Basis als de syllabus!
AARDRIJKSKUNDE / RUIMTE
1 RELIËF EN LANDSCHAP (DE BASIS)
Mount Everest Himalya
• 8848m boven zeeoppervlak • Geologisch gezien jong gebergte
• Lucht is ijl à zweven minder moleculen • Indiase plaats botst met Euraziatische
rond à moeilijker te ademen plaat
• Zuurstofmaskers zijn aan te raden • 50 miljoen jaar onafgebroken tegen
• Groeit elk jaar enkele centimeters elkaar aan botsen
Appalachen hoogte top = 2037m
Ardennen hoogste top = 694m
Het landschap op aarde is in een voortdurende strijd gewikkeld met de krachten die erop werken.
Endogene krachten Exogene krachten
• Krachten die inwerken op de buitenkant
• Krachten die van binnen in de aarde
van de aarde zoals water en wind
worden aangestuurd zoals botsingen
• Veroorzaken verwerking en erosie,
tussen aardplaten, vulkanisme en
waardoor het landschap afvlakt
aardbevingen
• Het landschap wordt de hoogte
ingestuwd
21-22 de wereld waarnemen 1
,1.1 RELIËFVORMEN
• Overwegend horizontale reliëfvorming
• Weinig hoogteverschillen aan de
horizonlijn
Vlakte
• Egale of horizontale horizon
• Geringe dalinsnijdingen (<5)
• Bijna geen hellingen
• Overwegend horizontale reliëfvorm
• Weinig hoogteverschillen aan de
horizonlijn
Plateau
• Egale of horizontale horizon
• Meer uitgesproken dalinsnijdingen (>5)
• Wel hellingen, soms zelf steil
• Reliëfvorm die boven de omgeving
uitsteekt
Heuvel
• Golvende horizonlijn
• Maximaal 500m boven de omgeving
- Reliëfvorm die sterk boven de omgeving
uitsteekt
Berg
- Golvende of getande horizonlijn
- Maximaal 500m boven de omgeving
Cultuurlandschap: ze zijn al het ware in cultuur gebracht door de mens. Op basis van de
overheersende landschapselementen die je ziet, kun je cultuurlandschappen verder onderverdelen.
- Agrarisch landschap: landbouwelementen overwegen
- Stedelijk landschap: dichte bebouwing en veel straten
- Industrieel landschap: industriële gebouwen en verkeerswegen
- Recreatielandschap: elementen voor verblijf en ontspanning
21-22 de wereld waarnemen 2
,1.3 EROSIE, VERWERING EN SEDIMENTATIE
Een heuvel wordt door tektonische krachten1 opgestuwd tot een berg. Omgekeerd reduceren erosie
en verwering een bergketen tot een uitgestrekte vlakte.
Verwering
Bergen, rotsen en dalen zijn veel minder hard en vast van vorm dan we denken. Wanneer gesteente
blootstaat aan de weersinvloeden ziet het zodanig af dat het op den duur zal verbrokkelen.
Erosie
Wanneer het verweerde materiaal wordt opgepikt, meegesleurd of getransporteerd door rivieren,
gletsjers, wind, zee of regen, spreek je van erosie.
- Leidt ertoe dat een berg kleiner wordt en een dal verbreedt
- Bron, smelt en regenwater kunnen een rivier doen ontstaan, die zich dan een weg naar
beneden meandert2 naar de zee
- Op zijn toch neemt deze meestal enkele kleine en grote steentjes mee
o Sommige lossen op, andere zweven in het water of botsen continu in de bedding van
de rivier met andere steentjes
o Al dat puin dat vervoerd wordt, zorgt ervoor dat de rivier zijn eigen bedding3 verder
uitslijpt
o Rivier heeft ook steeds neiging om zich te verplaatsen
Sedimentatie
Al het meegesleurde materiaal komt terecht in de zee, de kleine kleideeltjes of de iets grotere
zanddeeltjes waaieren uit in de zee en zullen bezinken. Rivieren voeren continu materiaal naar de zee
waardoor er uiteindelijk dikke gesteentepaketten gevormd worden op de bodem van de zee
1
Krachten veroorzaakt door de platentektoniek, de beweging van verschillende aardplaten
2
Zich in allerlei richten bewegen
3
De bodem van een rivier
21-22 de wereld waarnemen 3
,2 CARTOGRAFIE (DE BASIS)
De wetenschap die zich bezighoudt met het schrijven van kaarten.
Khartes = papier
graphei = schrijven
Niet enkel op een uitgevouwen kaart, maar ook onlinetoepassingen.
2.1 WAT IS EEN KAART?
Een kaart wordt niet alleen gebruikt voor plaatsbepaling, het is een instrument om bepaalde inhouden
duidelijk voor te stellen, te interpreteren en te vergelijken
- Bepalen waar je bent of waar bepaalde plaatsen liggen
- Samenhang tussen verschillende aspecten: je kan eruit afleiden waarom de ligging
- van het land daar is en of er belangrijke handelsfuncties zijn
- Landen en gebieden met elkaar vergelijken
Wat vind je nog meer op de kaart?
- Een legende met symbolen
- Een schaal: duidt aan hoeveel keer het aardoppervlak of het deel ervan wordt verkleind
- Titel: belangrijk voor het begrijpen van een kaart
- De bovenzijde van de kaart is steeds het noorden
2.2 HOE WORDT EEN KAART GEMAAKT
Dit gebeurt in verschillende stappen:
STAP 1
Je hebt een afbeelding nodig van het deel van het oppervlak: vroeger werd dit gedaan met vliegtuig,
nu satelliet
- Luchtfoto staat niet alles:
o Je vindt er geen info over gebouwen of de gebruikstoepassing
o Je kunt er ook niet op aflezen hoe hoog die heuvel precies is
Cartograven veranderen bepaalde zaken:
- Afhankelijk van het soort kaart wordt er info toegevoegd of weggelaten
o Bos à groot groen vlak
- L Durft bepaalde die belangrijk zijn, sterk te overdrijven: een autosnelweg is soms breder dan
een dorp
21-22 de wereld waarnemen 4
,STAP 2:
Men tekent de kaart met gespecialiseerde computerprogramma’s
- Nadeel fysieke kaart: je kan het niet actueel houden
- Tegenwoordig gebruikt men GIS: geografische informatiesystemen = informatiesystemen
waarbij men geo-informatie (informatie met ruimtelijke context) bewaart, beheert, aanpast,
analyseert, samenvoegt en presenteert
2.3 INDELING VAN KAARTEN
Je hebt enorm veel soorten kaarten:
- Toeristische kaarten: snel en duidelijk beeld van de omgeving + geven je een duidelijk beeld
van de omgeving
- Toeristisch stadsplan: zinvolle informatie + mentaal beeld van de stad
- Fiets- of wandelkaarten
- Overzichtskaarten = referentiekaarten
- Topografische kaarten
Topografische kaarten
- In de volksmond: stafkaarten omdat deze kaarten vroeger werden gebruikt voor de leiding van
het leger
- Het is een kaart waarop zo veel mogelijk zichtbare elementen van het terrein zo nauwkeurig
mogelijk worden weergegeven.
- Worden gemaakt en verkocht door het NGI, Nationaal Geografisch Instituut
- Schaal 1:25 0000
Thematische kaarten
- Geeft slecht één of hoogstens enkele thema’s weer
- Bijvoorbeeld: kaart met info over bevolking, reliëf, neerslag
- Geopolitieke, fysische en sociaaleconomische onderwerpen visueel maken
- Stippenkaarten, diagrammenkaarten, stroomdiagramkaarten (bv. Import en
- export)
- Speciale thematische kaart: anamorfosekaart= een kaart waarbij de grootte van
- een gebied op de kaart verandert naargelang de waarde van een bepaald kenmerk.
21-22 de wereld waarnemen 5
, 2.4 STUDIE VAN EEN TOPOGRAFISCHE KAART
Kaartnaam en -nummer, legende en schaal
- Kaartnaam: het eerste kaartelement waarnaar je kijkt, je wil immers weten welk gebied de
kaart weergeeft
- Kaartnummer: de nummers naast de kaartnaam die weergeven over welk kaartblad het
precies gaat
- Schaal: geeft de verhouding weer tussen de werkelijke afstand en die op de kaart
(1: 25 000 à 1cm op de kaart is 25 000 cm in werkelijkheid)
o Zowel een breukschaal als een lijnschaal op een kaart.
Enige verschil: een lijnschaal wordt alleen grafisch getoond
o 2 soorten schalen
§ Een grote schaal is een schaal die een relatief klein gebied weergeeft, met
veel detail. (1: 10 000)
§ Een kleine schaal geeft een groot gebied weer met weinig detail (1: 25 000)
- Legende: raadpleeg je om te weten te komen wat de verschillende symbolen lijnen en
kleurvlakken op de kaart betekenen.
Wereldgradennet
= een denkbeeldig net dat men over de aarde spant en ons toelaat plaatsen exact te lokaliseren aan
de hand van coördinaten: men bepaalt op die manier de geografische ligging van een punt.
Verticale lijnen = meridianen = lengtecirkels
à lees je af op de boven- of onderkant van de kaart
Horizontale lijnen = paralellen = breedtecirkels
à lees je af op de linker of rechterzijde van de kaart
Op kaarten met een kleinere schaal (dus groot gebied) zijn dat soms gebogen lijnen.
Op topografische kaarten van België zijn de verticale en horizontale lijnen geen lengte- of
breedtecirkels van het wereldgradennet, maar onderdelen van een ander coördinatensysteem.
Geografisch middelpunt van België à gemeente Walhain in Waal-Brabant.
Hoogtelijnen
= isohypsen = lijnen die punten met eenzelfde hoogteligging verbinden. Wanneer deze lijnen dicht bij
elkaar liggen wilt dit zeggen dat de hoogte op een korte afstand à steil reliëf
Gelijkhoogteverschil = equidistantie = het hoogteverschil tussen 2 opeenvolgende hoogtelijnen op een
kaart.
De bovenkant van het gatal dat de hoogte aanduidt, wijst steeds in de richting van het stijgend reliëf.
21-22 de wereld waarnemen 6
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller benblog. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.39. You're not tied to anything after your purchase.
