De samenvatting van psychische aandoeningen is een complete samenvatting van de volgende hoofdstukken en paragrafen: H1.1 t/m 1.3. H2.1 t/m 2.6. H3.1 t/m H3.3. H5, H6, H7, H9, H10, H13 en H14. Het wordt af en toe ondersteund met illustraties en is geschreven voor de minor Psychiatrie, verslaving e...
Samenvatting Psychische aandoeningen.
Psychopathologie vanuit herstelperspectief (Arie Hordijk en Wil van Genugten).
Hoofdstuk 1. Psychische aandoeningen: Waar hebben we het over?
1.1. Positieve gezondheid.
Wanneer we het begrip willen krijgen van psychische klachten of gezondheid, moeten we beginnen bij
het begrip gezondheid. Dit is het vermogen zich aan te passen en eigen regie te voeren, in het licht
van sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. De mens staat hierin centraal in plaats
van de ziekte. Het gaat niet om gebreken of stoornissen maar om wat je wel kunt. Om deze reden
wordt gesproken van positieve gezondheid. Gezondheid is geen doel op zich, maar een middel of
voorwaarde om je leven te leiden op een manier die bij je past en voldoende bevrediging geeft.
Onderstaande zijn de zes dimensies van positieve gezondheid.
1.2. Psychische klachten.
Ook psychische klachten is lastig te definiëren. Het belangrijkste wat we kunnen zeggen over
psychische klachten is dat we niet precies weten wat ze zijn. In zijn algemeenheid valt over
psychische klachten desondanks toch het e.e.a. te zeggen.
Het gaat bij psychische klachten voornamelijk over problemen in het psychisch functioneren van
mensen: problemen in hantering van stressvolle situaties, eigen zelfbeeld, niet-functionele
opvattingen, overtuigingen/gedachtegangen, problematische gevoelens, emoties en impulsen en
problematisch gedrag. Met problematisch bedoelen we dat het functioneren van mensen erdoor
belemmerd wordt of dat hun gedrag henzelf of naasten in moeilijkheden brengt.
Een belangrijk aspect van psychische aandoeningen is dat ze invloed hebben op alle terreinen van het
leven. Iemands functioneren op school of werk kan eronder lijden, evenals iemands zelfredzaamheid
en zelfzorg. Op lichamelijk gebied kan er sprake zin van pijnklachten, moeheid, slaapklachten, de
gevolgen van een ongezonde leefstijl, te veel roken, drankgebruik, middelengebruik, te weinig
gezonde voeding, en bijwerkingen van medicatie die voor de psychische klachten worden gebruikt.
Ook beïnvloed de aandoening sociale relaties.
Mensen in de directe omgeving lijden vaak mee waardoor hulpverleners ook hun aandacht moeten
richten op de mensen in de onmiddellijke omgeving.
1
Jeanine Wijnand
,1.3. De medische benadering van psychische klachten.
In de GGZ is de klassieke medische benadering nog dominant. Hiermee bedoelen we de benadering
van psychische problemen als hersenziekten of ziekteverschijnselen. Op basis hiervan wordt een
diagnose gesteld Deze diagnose wordt het uitgangspunt voor een passende behandeling, waarin
medicatie doorgaans een belangrijke plaats inneemt. Stoornissen en het probleem staan centraal. Er
is te weinig oog voor het verhaal van de persoon. Verleden en aanleidingen spelen vaak ook een rol in
het ontstaan van klachten, maar dit krijgt weinig aandacht wanneer je het probleem definieert als
ziekte en gelabeld hebt met een diagnostische term.
Symptoomnetwerken.
In de klassieke medische benadering zijn symptomen een uiting van een ziekte. Men heeft een lange
tijd gedacht dat op dezelfde manier psychische klachten verklaard zouden kunnen worden uit een
onderliggende ziekte. Echter is dit tot op heden voor geen enkele psychische aandoening aangetoond.
Het concept van symptoomnetwerken gaat uit van een heel andere opvatting over de betekenis van
symptomen. Symptomen hangen samen met elkaar en versterken elkaar. Zij vormen een netwerk,
een zichzelf onderhoudend systeem.
Deze netwerkbenadering van symptomen biedt ook een verklaring voor comorbiditeit. In zulke
gevallen krijgen mensen meerdere diagnoses. Sommige symptomen komen in de lijstjes van
verschillende diagnoses voor. Deze heten brugsymptomen.
Deze benadering biedt een goede basis voor diagnostiek en behandeling op maat. Iemands
klachtenpatroon kan letterlijk als een netwerk worden weergegeven in een plaatje. De cliënt kan
daarin aangeven welke symptomen voor hem het belangrijkste zijn, en vervolgens kunnen de cliënt en
de behandelaar bespreken hoe die symptomen het best kunnen worden aangepakt.
Transdiagnostische factoren.
Het is hulpverleners in de GGZ opgevallen dat veel hulpvragers, ongeacht hun diagnose,
overeenkomende kenmerken hebben. Deze heten transdiagnostische factoren, om aan te geven dat
het gaat om kenmerken die niet specifiek aan een diagnostische categorie gebonden zijn maar door
de grenzen van categorieën heen lopen. Er zijn vijf gemeenschappelijke factoren bij verschillende
psychische aandoeningen:
- Biologische factoren: genetische factoren, structuren in de hersenen en overlappende
neurobiologische factoren. Deze verklaren mogelijk comorbiditeit.
- Psychologische kenmerken: een laag zelfbeeld, onzekerheid, faalangst en perfectionisme.
- Gedragingen en symptomen: vermijdingsgedrag, verslaving, dwangmatiggedrag, sombere en
angstige gevoelens, slaapklachten, dissociatieve klachten en psychotische ervaringen.
- Traumatische ervaringen in het verleden.
- Dezelfde therapieën zijn werkzaam: als er sprake is van neurobiologische overlap en andere
overlappen, hoeft het niet te verbazen dat ook dezelfde behandelingen effectief kunnen zijn bij
verschillende aandoeningen. Denk aan CGT, PMT, Creatieve therapie en dergelijke).
Deze transdiagnostischefactoren doen vermoeden dat psychisch lijden eerder moet worden opgevat
als een fenomeen met uiteenlopende uitingsvormen dan als een verzameling van afzonderlijke
aandoeningen.
Hoofdstuk 2. De herstelgerichte benadering in de hulpverlening.
2.1. Definitie van herstel.
In literatuur over herstel wordt gesproken van verschillende definities. Een veel geciteerde definitie is
dat herstel een zeer persoonlijk en uniek proces is waarin iemands opvattingen, waarden, gevoelens,
doelen en rollen veranderen. Het leidt tot een leven met meer voldoening waarin hoop een plaats
heeft en men kan geven en nemen ondanks de beperkingen die veroorzaakt worden door de
aandoening. Herstel heeft te maken met het ontstaan van een nieuwe betekenis en zin in het leven,
terwijl men over de rampzalige gevolgen van een psychiatrische aandoening heen groeit.
Een zeer eenvoudige definitie hiervan: herstel is het persoonlijke proces waarbij iemand min of meer
ontwrichtende levenservaring zodanig te boven komt, dat hij het leven weer vanuit eigen wensen en
mogelijkheden vorm kan geven.
2
Jeanine Wijnand
,2.2. Herstel is een persoonlijk en uniek proces.
Herstel is een voortdurend proces, en niet per se het resultaat van het proces. Mensen die herstellen
van de ontwrichtende ervaring zien hun herstelproces eigenlijk nooit als voltooid. Je kunt telkens
nieuwe aspecten van herstel tegenkomen, of aspecten waarvan je dacht dat je ze achter je gelaten
had. Het is een zeer persoonlijk proces, dat bij alle herstellenden anders verloopt. Dit makt het uniek.
Ze verlopen onvoorspelbaar, met ups en downs. Herstellen doe je zelf. Anderen, naasten en
hulpverleners, kunnen deze processen ondersteunen, maar ook belemmeren. Het zijn trage
processen en vragen om veel geduld en begrip van anderen.
2.3. Herstel verloopt min of meer in fasen.
Ondanks de onvoorspelbaarheid verloopt het herstel desondanks wel in onderscheiden fasen.
- Overweldigd zijn door de aandoening;
- Worstelen met de aandoening;
- Leven met de aandoening;
- Leven voorbij de aandoening.
De fases gaan geleidelijk in elkaar over, en soms gaat een herstellende ook weleens een fase terug.
De overgangen zijn niet scherp afgebakend.
Na het doorlopen van de fasen blijkt de kwetsbaarheid bestaan. Mensen gaan ok niet lineair van fase
1 naar 4, maar maken die fasen vaak verschillende keren opnieuw door. Wel leren zij een terugkeer
naar fase 1 tijden te onderkennen en voorzorgsmaatregelen te nemen. Ze komen terugval sneller te
boven.
2.4. Vier aspecten van herstel.
- Medisch herstel: verbetering van symptomen van de aandoening en lichamelijke functies.
- Functioneel herstel: alledaagse functioneren. Het gaat hierbij vaak om executieve functies
waarbij het aansturen van ons gedrag, planning, motivatie en uitvoering vaak worden
aangeduid als zelfregulatie.
- Maatschappelijk herstel: het participeren in de maatschappij en het vervullen van de daarbij
behorende rollen.
- Persoonlijk herstel: het belangrijkste en wezenlijkste aspect van herstel. Het hervinden van
identiteit die niet langer wordt gekenmerkt door de aandoening. De kwetsbaarheid is aanvaard
en soms is die zelfs een bron van kracht geworden. Het gaat over zingeving en kwaliteit van
leven.
2.5. Herstelfactoren.
In herstelprocessen is een aantal factoren bijzonder belangrijk gebleken, bestaande uit vijf clusters. In
het Engels heet het CHIME: Connectedness, hope, identity, meaning and empowerment.
- Verbinding: verbondenheid met belangrijke anderen.
- Hoop en optimisme: geloof in herstel, motivatie om te veranderen, dromen en doelen hebben,
en positieve verwachtingen.
- Identiteit: ontwikkeling van een positief zelfbeeld, stigma overwinning.
- Betekenis -en zingeving: nieuwe betekenis geven aan de ervaringen van de kwetsbaarheid,
betekenis vinden in het leven, relaties en sociale rollen.
- Empowerment: grip en controle krijgen op het eigen elven, verantwoordelijkheid nemen voor
taken en rollen, persoonlijke groei en gebruik maken van eigen talenten en kracht.
Hier zou eventueel nog een extra factor aan toegevoegd kunnen worden: steunfactoren. Denk hierbij
aan hulpbronnen voor persoonlijke en materiele steun.
2.6. 1. Kenmerken van herstel ondersteunende hulpverlening.
De hulpverlener …
- .. heeft een attitude van hoop en optimisme en gelooft in herstel.
- ... is present, luistert onbevooroordeeld.
- .. gebruikt zijn professionele referentiekader terughoudend en bescheiden.
- .. maakt ruimte voor, ondersteunt het maken van en sluit aan bij het eigen verhaal van de
cliënt.
3
Jeanine Wijnand
, - .. herkent en stimuleert eigen kracht, individueel en collectief.
- .. erkent, benut en stimuleert de ervaringsdeskundigheid van de cliënt.
- .. erkent, benut en stimuleert ondersteuning door belangrijke anderen.
- .. is gericht op het verlichten van lijden en vergroten van autonomie en eigen regie.
2.6.2. Elementen van goede herstel ondersteunende hulpverlening.
- Zoek naar een gemeenschappelijke taal met de cliënt.
- Achterhaal het levensverhaal om verbanden op te sporen tussen klachten en bepaalde
aspecten van het levensverhaal.
- Maak gebruik van instrumenten voor het vergroten van eigen regie.
- Bespreek zelfstigma en ervaren stigma’s door anderen + hoe je je hiertegen kunt verweren.
- Zet ervaringsdeskundigheid in.
- Werk samen met naasten uit het sociale netwerk van de cliënt.
- Zorg voor geode samenwerking met alle betrokkenen.
2.6.3. Herstel ondersteunende hulpverlening: Hoe begin je?
Een goed begin van herstel ondersteunende hulpverlening is het herstelproces van de hulpvrager te
onderzoeken. Dat kan door daarover met de hulpvrager en belangrijke naasten in gesprek te gaan.
Het doel van zo’n gesprek moet zijn om te ontdekken of er sprake is van een herstelproces, welke
factoren daarin een gunstige of ongunstige rol spelen, in welke fase van herstel de hulpvrager zich
bevindt en welke wensen en ideeën de hulpvrager heeft om herstel verder vorm te geven. Krijg daarbij
zicht op iemands talenten, dromen en welke factoren herstel tot nu toe in de weg hebben gestaan.
Doordat de ziektegeschiedenis aan de orde komt, kan inzicht verkregen worden in wat dit heeft
betekenis voor het leven van de cliënt.
3.1. Algemene gezichtspunten.
Voordat we deze groepen van factoren gaan bekijken is het belangrijk om te weten dat het een ding is
om wetenschappelijke verklaringen te vinden voor complexe gedragingen van mensen. Het is iets
anders om dit gedrag te begrijpen en hen zich begrepen te laten voelen.
Erklären vs. Verstehen.
Erklären gaat over het wetenschappelijk verklaren van fenomenen.
Verstehen gaat om het interpreteren en invoelend begrijpen. Dit kan alleen plaatsvinden op het niveau
van het individu, in de relatie tussen de hulpverlener en de hulpvrager. Oprechte belangstelling is dan
noodzakelijk.
Het kwetsbaarheid-stressmodel.
Een relatief eenvoudig model om het ontstaan van psychische aandoeningen te verklaren is met dit
model. Het zegt dat een psychische aandoening of ontregeling ontstaat door een combinatie van
enerzijds de kwetsbaarheid van het individu en anderzijds allerlei vormen van stress die hij in zijn
leefomgeving ervaart. Ieder mens ervaart stress op verschillende momenten in het leven en in
verschillende mate van intensiteit. Maar alleen in het geval van een bepaalde kwetsbaarheid zal stress
leiden tot een psychische aandoening.
Iemands individuele kwetsbaarheid wordt o.a. bepaald door genetische aanleg. Daarbij ontwikkeld
kwetsbaarheid zich in de kinderjaren onder invloed van ongunstige of zelfs zeer schadelijke
ervaringen in de kinderjaren.
3.2. Het brein.
De rol van erfelijke aanleg.
Alle lichaamscellen hebben een kern, die het erfelijke of genetische materiaal bevat in de vorm van 46
chromosomen. Deze zijn opgebouwd uit DNA (desoxyribonucleïnezuur). Stukjes DNA, de genen,
bevatten informatie voor de vorming van talloze eiwitten. In allerlei combinaties met elkaar kunnen
deze eiwitten zorgen voor functies in allerlei verschillende lichaamscellen, en daarmee allerlei
eigenschappen van het individu mogelijk maken.
Erfelijkheid van eigenschappen is complex. De aanleg voor de meeste eigenschappen, inclusief
psychische aandoeningen, is verspreid over meerdere genen. Zo’n eigenschap heeft daarom
4
Jeanine Wijnand
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller JeanineWijnand. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.35. You're not tied to anything after your purchase.
