Summary
Samenvatting Verdiepend Privaatrecht hoorcolleges + transcripties
- Course
- Institution
Samenvatting Verdiepend Privaatrecht hoorcolleges + transcripties
[Show more]
Seller
Follow
irisjorna1
Reviews received
Content preview
M Verdiepend privaatrechtHoorcollege 1
Het perspectief: contextualisme
De zorgen van Shell
Afgelopen jaar was het een zorgelijk jaar voor Shell, juridisch gezien. Procedures die zij
hebben verloren. Deze uitspraken maken het mogelijk om later dieper op de stof in te
kunnen gaan.
• Gerechtshof Den Haag 29 januari 2021, ECLI:NL:GHDHA:2021: 132, 133, 134
- Aansprakelijk gehouden voor vervuiling van Nigeriaanse boeren en
milieudefensie. Dit was gebaseerd op 3 grote incidenten (lekkages) in Nigeria, in
2004, 2005 en 2007. Zij wilden een verklaring voor recht (dat Shell aansprakelijk
was), een bevel om de boel op te ruimen en een bevel om herhaling te
voorkomen door waarschuwingssystemen.
- Rechtbank had de vorderingen afgewezen, want Shell had een verweer dat de
schade was ontstaan door sabotage, door de diefstal van derden.
- Gerechtshof oordeelt genuanceerder dan de rechtbank. Eerste punt: welk recht
is van toepassing? Rechtbank was aangebracht in Den Haag als zijnde de zetel
van Shell, maar het is gebeurd in Nigeria.
- Eerst vastgesteld dat de Nederlandse rechter het Nigeriaanse recht moet
toepassen. Dat is een mengsel van Engels common law en het Nigeriaanse recht,
dus ook de onrechtmatige daad die hier speelt is de gevaarzetting (nalatigheid in
Engeland). Wil daar sprake van zijn, moet er aan een aantal voorwaarden zijn
voldaan in Engels recht; er moet 1) een zorgplicht rusten op de aansprakelijke en
2) de zorgplicht moet zijn geschonden en 3) daardoor moet schade zijn
veroorzaakt. In Nigeria zijn er specifieke wetten voor milieuvervuiling.
- Tweede punt is: wanneer is de moedermaatschappij aansprakelijk voor het
handelen van de dochtermaatschappij? Wanneer is RDS (Shell moeder Londen)
aansprakelijk voor het handelen van Shell Nigeria? Daar heeft het Engelse recht
een precedent voor; de zaak Vedanta – als de moedermaatschappij kennis heeft
van het schadeveroorzakende handelen van de dochter op een terrein waar de
moeder ook invloed op heeft, dan rust er een zorgplicht op de
moedermaatschappij om dat goed te doen, dus; wetenschap en invloed.
- Eisers hadden 3 soorten vorderingen ingesteld: vorderingen m.b.t.
aansprakelijkheid voor het ontstaan van de lekkages, vorderingen die betrekking
hadden op de reactie van Shell daarop die nalatig was (en de laat en te weinig)
en vorderingen ten aanzien van het saneren en opruimen van de troep die was
ontstaan. De 3 vorderingen werden door de rechter in Den Haag afzonderlijk
behandeld aan de hand van de omstandigheden van het geval in de drie
verschillende dorpen en jaartallen.
- Einduitspraak in 2 uitspraken: Shell is aansprakelijk voor de schade die is
ontstaan door de lekkages in 2 van de 3 dorpen. In het laatste dorp oordeelde het
Hof dat daar sprake was van sabotage (dat was hier de doorslaggevende factor
en dit moest nog verder uitgezocht worden) en dat moest nog verder uitgezocht
worden.
- Op Shell rust de plicht om een beter waarschuwingssysteem te installeren, die
zowel op de moeder als dochter rust. Voor het eerst is Shell de moeder
aansprakelijk gehouden voor olievervuiling die gedaan is door de
dochtermaatschappij in Nigeria. Dat gaat best ver! Komen we nog over te
spreken. Het was een presedent.
• Okbapi and others v Royal Dutch Shell Plc, 12 February 2021, [2021] UKSC 3
, - De Engelse rechter verwijst naar het Den Haag gerechtshof, want hadden
kennisgenomen van de NL uitspraken die eerder gewezen waren.
- Het is afhankelijk van de omstandigheden van het geval in de dorpen, maar ook
afhankelijk van de interne gang van zaken binnen het Shell concern. Het is
namelijk afhankelijk of de moeder wetenschap heeft van wat er gebeurt en of de
moeder daarop invloed had, dus gaat om de interne gang van zaken binnen het
concern (Vendata-regel; moeder moet wetenschap hebben en invloed hebben
van wat er is gebeurd).
- Gaat de rechter hier op de stoel van de ondernemer/bestuurder zitten? Dat
geldt helemaal bij het laatste voorbeeld van de zorgen voor Shell.
• NRC: “De multinational ontkomt niet aan zijn zorgplicht”
• Rechtbank Den Haag 26 mei 2021, ECLI:NL:RBDHA:2021:5337
- Shell aansprakelijk voor het klimaat voor de Co2 uitstoot, dus een klimaatzaak.
Zaak begonnen door milieudefensie met een aantal individuele eisers tegen Shell
de moeder, dus RDS. Bouwt voort op de Urgenda zaak.
- Urgenda: rechter gaf bevel aan de Nederlandse staat om de Co2 uitstoot voor het
einde van 2020 te verminderen met 25% t.o.v. 1990. De staat had een grotere
uitstoot in gedachte, maar dat mocht niet van de rechtbank omdat de staat
daarmee afkoerst op een gevaarlijke temperatuurstijging van 2 graden Celsius en
dat maakt inbreuk op de grondrechten van ingezetenen. In het geding waren het
recht op leven (art. 2 EVRM) en het recht op een schone omgeving (art. 8
EVRM). Die zaak is afgetikt door de HR in december 2019.
- Nu is er dus een zaak begonnen tegen een bedrijf om Co2 te beperken, dat is dus
anders dan tegen de overheid en zeker tegen zo’n groot bedrijf als Shell; stoot
alleen al meer uitstoot dan heel Nederland bij elkaar. Belang van de zaak is dus
groter, want Shell is een grotere uitstoter dan Nederland zelf!
- Vordering was hier om de Co2 uitstoot te reduceren in 2030 t.o.v. 2019, zag dus
op de komende 10 jaar. Was gebaseerd op onder meer het akkoord van Parijs
(tussen staten) waar afspraken gemaakt zijn over de reductie van Co2 uitstoot;
Shell zou, als ondernemer, mogelijk gebonden zijn aan het akkoord van Parijs,
aangezien Shell het akkoord heeft ondertekend! Zij hebben gezegd in het
bedrijfsbeleid opgenomen dat ze nastreven naar de doelstelling van het akkoord
van Parijs. Toen zei de rechtbank dat als ze dat gaan doen, gaan ze zich daa aan
houden. Dat is hetzelfde als in Urgenda; als je zegt dat je de gevaarlijke
temperatuurstijging wil voorkomen, gaan we je eraan houden! De gedaagde partij
wordt dan dus gehouden aan wat diegene zelf als doelstelling op zich heeft
genomen. Bevindt de rechter zich dan op de stoel van de bestuurder/regering?
Het valt dus wel mee, ze hebben het bestuur/regering dan gehouden aan hun
eigen doelstellingen. Dat is dus niet de sterkste kritiek.
- Shell voerde het verweer dat dit te ver ging, dat de rechter zich ging bemoeien
met hoe zij zich bezighielden met de reductie van Co2, dat mag de rechter niet,
dat is een kwestie van vrij ondernemersbeleid. Rechtbank zegt: dat hangt ervan
af, er is een normatief kader (allerlei maatregelen/wetten/etc) en dan gaan wij
kijken hoe uw beleid zich verhoudt tot het normatieve kader. Dan zien we dat uw
beleid tot een te grote uitstoot leidt tot het normatieve kader en dat uw beleid
ervoor zorgt dat we de reductiedoelstellingen, die u zelf heeft ondertekend, niet
gaan halen. We gaan u dus bevelen uw gedrag aan te passen naar hetgeen u
zegt dat u gaat doen, dus minder Co2 uitstoten zodat u het wel gaat halen. Dat is
dus wat er in deze procedure is gebeurd.
- Rechtbank heeft veel elementen op een rijtje gezet en geoordeeld dat het
allemaal leidt tot de conclusie dat Shell een zorgplicht heeft om die Co2 uitstoot te
reduceren met 25% in 2030 t.o.v. 2019.
- Ook hier weer: (parallel met de milieuzaken uit Nigeria) aansprakelijkheid is
afhankelijk van de relevante omstandigheden van het geval, van de
wetenschappelijke kennis die beschikbaar was (klimaatwetenschap) en de
, internationale consensus die er bestaat over bedrijven en mensenrechten over de
maximale toelaatbare Co2 uitstoot. Ook hier zie je weer dat de
verantwoordelijkheid van Shell, met name de moedermaatschappij (RDS),
afhankelijk is van de mogelijkheden en de kennis die zij heeft om in te grijpen. Als
die mogelijkheden er zijn voor de moeder (als moeder weet wat de consequenties
van het beleid zijn, kennis daarvan heeft en de mogelijkheden heeft om in te
grijpen MAAR dar niet doen?) dan is zij aansprakelijk voor de schadelijke
gevolgen die daar intreden. Ook hier dus weer: Shell de moeder aansprakelijk
voor de Co2 uitstoot.
- Dat is revolutionair. De hele concernconstructie van de moeder- en
dochtermaatschappijen die zijn opgemaakt vanuit managementoverwegingen,
maar het vennootschapsrecht is altijd bedoeld om aansprakelijkheid weg te
houden bij degene die de activiteiten ontplooien, want de vennootschap is de
rechtspersoon en die moet de aansprakelijkheid opvangen. Gedachte was altijd:
als de werkmaatschappijen de vuiligheid maken, houden wij in Londen schone
handen en ligt de aansprakelijkheid daar. Nu zie je dus in beide zaken dat de
rechter verder gaat en dat de rechter doorprikt naar de daadwerkelijke
verantwoordelijkheid en dat die ligt bij de holding in Londen. Dat betekent dat ze
zich, zodra ze zich bemoeien met een beleidsterrein binnen de onderneming, ze
er kennis van hebben en de mogelijkheid hebben om in te grijpen en daarmee
voldoen ze aan de Vedanta regel en kunnen zij aansprakelijk worden gehouden
voor de gevolgen daarvan.
Ongrijpbaar privaatrecht
Shell-zaken hebben allerlei overeenkomsten, waarbij steeds dezelfde vragen worden
gesteld.
• Welke rechter is bevoegd?
- Rechter in Nederland, rechter in Nigeria, rechter in Londen, of meerdere?
• Wie claimen wat, namens wie, van wie of wat?
- Wie zijn de eisers? Individuele partijen (vissers en boeren uit Nigeria), of NGO’s
(zoals Milieudefensie), of staten?
- Welke bepaling maakt het voor burgers mogelijk om op te komen voor een
algemeen belang bij de burgerlijke rechter? Art. 3:305a BW. Die maakt het
mogelijk om voor een stichting of een formele vereniging om op te komen voor
het belang in een civiele procedure; public interest litegation. Dus individuele
burgers kunnen een algemeen belang aan de orde stellen bij de burgerlijke
rechter! Dus niet alleen hun eigen vordering, maar ook het algemeen belang.
• Waar haalt de rechter het recht vandaan? Welk rechtssysteem, welke bronnen?
Welke normen?
- Eventueel soft law; geen afgekondigde regels door de overheid, maar regels die
door bedrijven onderling zijn overeengekomen. Niet afgekondigd door een
overheid, maar speelt wel een rol bij het beoordelen van het handelen van die
bedrijven.
- Open norm, duty of care, dan kan je acht slaan als rechter op dat soft law, en dan
krijgt het een zekere bindende kracht omdat het gebruik wordt om de
ongeschreven norm in te vullen.
• Niet alleen nationaal recht, geschreven bronnen, en gegeven normen…..
• Maar ook meergelaagd recht, ongeschreven bronnen, en open normen (drie
onbepaaldheden van het privaatrecht).
- Drie onbepaaldheden van het privaatrecht, die maken dat het privaatrecht
‘ongrijpbaar’ is geworden. Dat maakt dat erover geprocedeerd wordt en dat het
moeilijk is te voorspellen wat daaruit komt. Daarin is de laatste jaren vooral veel
veranderd; de rechter moet bepaalde gegevens construeren, want die regels zijn
nergens gegeven.
, 1. Het privaatrecht is niet alleen maar nationaal recht, maar maakt deel uit van
een meergelaagde rechtsorde.
2. Het is niet alleen geschreven recht, maar ook ongeschreven recht.
3. Het zijn niet alleen gegeven normen, maar ook open normen die invulling
behoeven (moeten worden ingevulgd/gemaakt)
Dat maakt dat het moderne privaatrecht een beetje ongrijpbaar is geworden. Er wordt
hierover geprocedeerd en het is moeilijk te voorspellen wat daaruit komt.
Eerste onbepaaldheid: meergelaagdheid
Als je in Nederland onderzoekt wat nationaal recht is, dat kan je niet volstaan met
kennisneming van de nationale rechtsbronnen, want we hebben een EU en dat Unierecht
werkt rechtstreeks en direct (Costa-ENEL, Van Gend & Loos) door binnen de nationale
rechtsorde, niet alleen tussen overheid – burger maar ook tussen burgers onderling. De
Nederlandse rechter wordt ook beschouwd als Unierechter/als rechter die Europees recht
toepast. Dat geldt ook voor het EVRM; we hebben een open rechtsorde (art. 93 jo. 94 Gw),
internationaal recht gaat voor nationaal recht, dus die werken door en de rechter moet die
toepassen en moet het interpreteren in het licht van de grondrechten. Alleen al aan het
mensenrechten recht en het Unierecht kan je al zien dat het Nederlandse recht niet meer
was wat het was, want het werkt daarin door. Zo hebben we een aantal verdragen en
systemen en die werken allemaal door en waar de rechter rekening mee houdt in het geval
hij moet vaststellen wat er van toepassing is tussen a en b binnen de nationale rechtsorde,
schuift dus allemaal over elkaar heen. Dat leidt tot het verschil tussen oud en nieuw.
Roel Westrik over “Verborgen privaatrecht” (WPNR 2017/7151)
• Het verschil tussen ‘oud’ en ‘nieuw’
- Verschillende jurisdicties die over elkaar heen schuiven, sommige zijn oud en
sommige zijn nieuw, hebben allemaal hun eigen toepasselijkheidsvoorwaarden,
dat noemen we meergelaagdheid. Dat werkt in elkaar door, wordt hybride. De
grenzen zijn geen scherpe grenzen, dat werkt door.
• Een labyrint van normen
- Van nationaal recht, van internationaal publiekrecht, van supranationaal recht
(Unierecht), van soft law. Allemaal verschillende rechten die in elkaar doorwerken
en in het geval dat je als Shell een duty of care wil vaststellen, moet je ze
allemaal in acht nemen, je kan niet zeggen dat je je beperkt tot een bepaalde, je
moet ze allemaal in de beschouwing opnemen.
• Heersende denkkader
- Schiet vaak tekort. Want, wij zijn altijd op zoek naar duidelijke regels. Dat vraagt
een andere manier van denken. Dat leidt ertoe dat men zover is gekomen dat
Shell, bedrijven, gebonden is aan grondrechten. Dat is dus een originele
gedachte, want zo zijn grondrechten niet bedoeld; zijn bedoeld om te gelden
tussen overheid – burger. Bedrijven hebben heel lang gezegd dat zij niks hebben
met grondrechten, want zij zijn geen mens, maar ze komen daar niet meer mee
weg. We moeten anders gaan denken! Het is ingewikkelder en ongrijpbaarder
geworden.
PARADOX: Je zou verwachten dat als het handelen van de rechter door steeds meer
normen wordt gereguleerd, dat dat de vrijheid van de rechter afneemt omdat er steeds meer
dingen zijn waar hij aan is gebonden. Maar het gekke is, dat het aantal normen toeneemt,
maar dat de rechter wel meer vrijheid heeft om er een soep van te koken en dat is precies
zijn ding. Als er een vaste regel was, zou hij gebonden zijn, maar als er allerlei lagen
zijn met verschillende soorten, maakt het de rechter alleen maar vrijer.
Tweede onbepaaldheid: ongeschreven bronnen
Is niet nieuw, kennen we in het privaatrecht al wel langer.
Van casuïstische rechtsvinding naar “hard and fast rules”, en weer terug?
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller irisjorna1. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $16.84. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
62555 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now