Summary
Samenvatting Rechtsstaat - Maatschappijleer
- Course
- Level
Dit is een samenvatting van het hoofdstuk Rechtsstaat.
[Show more]
Seller
Follow
charlottetimmerman
Content preview
Samenvatting rechtsstaat H1 t/m H6Hoofdstuk 1 Idee en oorsprong van de rechtsstaat
Nederlanders horen tot de gelukkigste mensen ter wereld. Sleutelwoorden zijn
welvaart en welzijn, maar ook vrijheid en het vertrouwen dat de staat het beste met
zijn burgers voort heeft. Deze gunstige omstandigheden bestaan niet in een
totalitaire staat, waarin de staat doordringt tot het persoonlijke leven en bepaalt wat
mensen mogen lezen en zien, waar ze mogen wonen en werken en waarheen ze
mogen reizen. Een totalitaire staat is meestal ok een corrupte staat en bovendien
vaak een politiestaat. De burgers leven permanent in angst dat de geheime dienst
hen bespioneert en afluistert of dat landgenoten hen verklikken of verraden omdat ze
niet het gedrag vertonen dat de staat wenst.
De gelukkigste landen op de VN-lijst zijn vrijwel allemaal rechtsstaten, waarin
burgers relatief veel vrijheid hebben en de overheid de plicht heeft burgers een
bestaansminimum te garanderen.
1.1 Wat is een rechtsstaat?
Een rechtsstaat is een staat waarin burgers met grondrechten worden beschermd
tegen machtsmisbruik en willekeur van de overheid. Nederland is een sociale
rechtsstaat: er zijn allerlei wetten en voorzieningen om de welvaart en het welzijn
van de burgers te bevorderen.
In een rechtsstaat gaan vertrouwen en wederkerigheid (‘voor wat hoort wat’) hand
in hand. Bijvoorbeeld de sociale premies. Gezonde mensen betalen premies voor de
zieken in het vertrouwen dat als ze zelf ziek worden, er ook aan hen zal worden
uitgekeerd. De staat verwacht dat de burgers zich aan de wetten houden en belooft
omgekeerd ook zichzelf aan de wetten te houden. Er ontstaat rechtszekerheid.
De rechtsstaat is kwetsbaar.
1.2 Hoe is de rechtsstaat ontstaan?
De achttiende eeuw was in Europa de eeuw van de Verlichting en het verlangen
naar maatschappelijk geluk. Vanaf de zestiende eeuw had Europa maar weinig
gelukkige perioden gekend. In de zeventiende eeuw oefenden koningen een bijna
onbegrensde macht uit over de bevolking en over alle geledingen van de
maatschappij. Armoede, uitbuiting en scherpe sociale ongelijkheid waren het gevolg.
Vanaf de tweede helft van de achttiende eeuw rees in Europa steeds meer verzet
tegen deze onrechtvaardige samenleving. Door de in de vijftiende eeuw uitgevonden
drukpers kon nieuwe kennis snel en breed verspreid worden. Het gevolg was dat
het bestaande wereldbeeld en mensbeeld begonnen te wankelen. De macht van de
koning was niet langer vanzelfsprekend.
De burgerij geloofde in de kracht van de rede (het gezonde verstand). Vrijheid was
het wezen van geluk. Vrijheid zou echter nooit bereikt kunnen worden als niet eerst
de macht werd getemd: de macht van de vorst, de macht van de staat en de macht
die burgers zelf over elkaar uitoefenen. De achttiende eeuw was de eeuw van het
, optimistische geloof in de rede, in vooruitgang en in de maakbaarheid van de
samenleving.
Thomas Hobbes, John Locke en Jean-Jacques Rousseau zijn verbonden aan de
filosofie van een gelukkige samenleving. Het uitgangspunt was dat alle mensen in
vrijheid en gelijkheid worden geboren. Volgens de contractfilosofen moeten mensen
een sociaal contract sluiten, waarin ze tot afspraken komen om in natuurlijke
vrijheid en gelijkheid te kunnen leven.
De mensen zouden in de eerste plaats moeten beloven elkaars eigendommen met
rust te laten. De eerste taak van de staat moest zijn om de veiligheid van de burgers
te garanderen en hun eigendommen te beschermen. De staat zou daarom een
monopolie op geweld krijgen. De macht van de staat zou aan de ketting van het recht
worden gelegd. De staat mocht niet méér bevoegdheden krijgen dan de partijen zelf
willen. De staat zou dus gebonden zijn aan wat partijen zélf overeenkomen over de
wijze waarop ze willen samenleven: aan de wetten die de burgers zelf opstellen.
In de idee van de rechtsstaat bepalen de burgers zelf de macht die de staat over hen
mag uitoefenen. Om te voorkomen dat de staat te veel macht krijgt, wordt de staat
opgesplitst in een wetgevende macht, een uitvoerende macht en een rechtsprekende
macht: de trias politica.
Grondbeginselen van de rechtsstaat:
- Het beginsel van grondrechten: alle mensen zijn in vrijheid en gelijkheid
geboren en moeten zo ook kunnen samenleven.
- Het soevereiniteits- en democratiebeginsel: de mensen sluiten gezamenlijk
een vredesakkoord, het sociaal contract.
- Het legaliteitsbeginsel: er is een staat die het sociaal contract tussen mensen
kan afdwingen, maar die strikt gebonden is aan de wetten die de partijen zelf
hebben opgesteld.
- Het beginsel van trias politica: de macht van de staat wordt voor de zekerheid
verder begrensd door interne scheiding van de staatsmacht.
Hoofdstuk 2 Grondwet en grondrechten
De Amerikaanse, Franse en Duitse grondwet wordt voorafgegaan door een
preambule. Daarin staat beschreven welke idealen de samenleving koestert, welke
historische fouten ze niet willen herhalen, welke identiteit ze nastreeft en op welke
wijze de staat moet worden ingericht om de idealen te realiseren.
De grondwet:
- Begrenst de macht van de staat en garandeert daarmee de vrijheden van
burgers;
- Legt de fundamentele rechten van burgers vast;
- Geeft aan hoe de belangrijkste organen van de staat in grote lijnen zijn
georganiseerd;
- Drukt de eenheid van de natie uit. Binnen het staatsverband vormen alle
burgers, ondanks alle verschillen, toch een eenheid.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller charlottetimmerman. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.89. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
70055 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now