Hoofdstuk 2: normen, taalnormen en (taal)variatie
2.1 Standaardtaal en norm
2.1.1 Algemeen
- In elke levende taal is er variatie maar er zijn grenzen aan die variatie en die grenzen worden
vastgelegd in taalnormen.
- Norm: een toestand die voor een categorie van personen of zaken de gewone is en waarnaar
zij zich kunnen of moeten richten.
- Wat normaal is (realiteit), wat normaal zou moeten zijn (ideale realiteit)
- Normen zijn nodig bij sociale interactie en variatie, ze bepalen hoe je je in een bepaalde
situatie en gemeenschap moet gedragen of handelen.
- Normen zijn vaak de tussenschakels tussen concreet gedrag aan de ene kant en waarden
(bv. privacy, gezondheid, vrije meningsuiting) aan de andere kant.
2.1.2 Verschil tussen een norm, gewoonte en een voorschrift
- Norm: ““De toestand die voor een categorie van personen of zaken de gewone is of
waarnaar zij zich kunnen of moeten richten.” (Van Dale)
o Wat normaal is (realiteit).
o Wat normaal zou moeten zijn (ideale realiteit).
- Gewoonte: net als bij een norm is er een verwachting van regelmatigheid, maar een
gewoonte verdwijnt wanneer van de regelmatigheid wordt afgeweken en een norm niet.
- Voorschrift: net als bij een norm kan een voorschrift aanleiding geven tot kritiek, correctie en
sanctie, maar een norm geldt voor iedereen (ook de uitvaardiger van de norm) en een
voorschrift geldt enkel voor de ontvanger van het voorschrift (en niet de uitvaardiger). Bij
een norm komt de dwang van binnenuit en is die wederkerig. Bij een voorschrift is er sprake
van externe, niet-wederkerige dwang.
-
2.1.3 Soorten normen
- Dwingende sociale normen: wetten en morele normen, juridische bestraffing
vb. “Gij zult niet doden.”
- Zwakke sociale normen: geen juridische bestraffing mogelijk, maar wel andere bestraffing,
correctie, terechtwijzing, hierbij behoren ook taalnormen.
Vb. voor in een rij staan, voor op een perron wachten…
- Technische normen: bepalen hoe een product of proces eruit moet zien.
vb. grootte A4-blad
, 2.1.4 Sociale normen
- Normen bieden houvast, we weten hoe we ons moeten gedragen en wat we kunnen
verwachten van anderen. Het zorgt ervoor dat we gedragingen van anderen herkennen en
interpreteren, anders zou het wat chaotisch worden.
- Zelf volgen we ook de normen omdat het een leidraad vormt bij het eigen handelen.
- Normen zijn in wezen dus conservatief. Mensen willen zich vasthouden aan normen omdat
ze zekerheid verschaffen. Als iemand zich anders gedraagt dan de norm dan schept dit
onzekerheid, men kan dat als bedriegend ervaren, geïrriteerd raken of in het slechtste geval
leidt het tot oriëntatieverlies omdat je niet meer weet waar je aan toe bent.
- Daardoor krijgen wijzelf verwachtingen over wat anderen verwachten
(Erwartenserwartungen)
- Door ons te gedragen volgens de normen, tonen we dat we de normen belangrijk vinden en
ze respecteren, daardoor blijven ze bestaan.
- Sommigen hebben er een affectieve band mee omdat ze ons volledige sociale verkeer
regelen. Dit kan ervoor zorgen dat er emotionele reacties komen wanneer iemand onze
norm niet naleeft. Het schenden van een norm kan opgevat worden als een persoonlijke
belediging aangezien we het kunnen ervaren als deel van onszelf.
- Wanneer iemand een norm niet naleeft kan die dus bestraft worden.
o Dit kan op verschillende manieren gebeuren. Kritiek, correctie, sanctie. Van deze
aanmerkingen van anderen kunnen we eigenlijk zeggen dat het sociale controle is.
o Door die bestraffing worden normen in stand gehouden.
o Bij verontschuldiging toont de persoon aan dat hij de norm toch respecteert.
- Sociale normen zijn context- en groepsgebonden: ze variëren per situatie en groep, doordat
ze variëren bepalen ze dus de groepsidentiteit mee.
- Ze zijn veranderlijk (meestal traag), ze zijn dus conservatief.
- Er zijn drie houdingen t.o.v. sociale normen:
o Cognitief: je kent ze en accepteert ze, maar je handelt er niet naar.
o Conatief: je hebt ze geïnternaliseerd (= deel van je identiteit) en je handelt ernaar.
o Affectief: je hebt er een emotionele band mee.
- Die drie houdingen zijn (implicationeel) met elkaar verbonden:
o Je kunt enkel een conatieve houding hebben als je ook een cognitieve houding hebt.
o Je kunt enkel een affectieve houding hebben als je ook een conatieve en cognitieve
houding hebt.
2.1.5 Ontstaan van sociale normen
- Normen ontstaan door nieuwe situaties waar een nieuwe norm voor nodig is of
veranderingen in de manier van omgaan met elkaar.
- Ook kunnen ze veranderen of ontstaan wanneer voldoende mensen vinden dat er een norm
ontbreekt of dat de norm die al bestaat geen doel heeft.
- Ze komen niet plots tot stand, het is een moeizaam proces met verschillende stadia. Deze zal
bv niet zomaar worden overgenomen en aanvaard. Met andere woorden de normbepaler
kan niet zomaar de norm uitvaardigen, die zal dan niet zomaar worden overgenomen door
de rest van de groep, de normsubjecten.
- Normen moeten gedurende een lange tijd verdedigd en verspreid worden om algemeen
aanvaard te worden, ook is het noodzakelijk dat er officiële vertegenwoordigers de norm
volgen.
2.1 Standaardtaal en norm
2.1.1 Algemeen
- In elke levende taal is er variatie maar er zijn grenzen aan die variatie en die grenzen worden
vastgelegd in taalnormen.
- Norm: een toestand die voor een categorie van personen of zaken de gewone is en waarnaar
zij zich kunnen of moeten richten.
- Wat normaal is (realiteit), wat normaal zou moeten zijn (ideale realiteit)
- Normen zijn nodig bij sociale interactie en variatie, ze bepalen hoe je je in een bepaalde
situatie en gemeenschap moet gedragen of handelen.
- Normen zijn vaak de tussenschakels tussen concreet gedrag aan de ene kant en waarden
(bv. privacy, gezondheid, vrije meningsuiting) aan de andere kant.
2.1.2 Verschil tussen een norm, gewoonte en een voorschrift
- Norm: ““De toestand die voor een categorie van personen of zaken de gewone is of
waarnaar zij zich kunnen of moeten richten.” (Van Dale)
o Wat normaal is (realiteit).
o Wat normaal zou moeten zijn (ideale realiteit).
- Gewoonte: net als bij een norm is er een verwachting van regelmatigheid, maar een
gewoonte verdwijnt wanneer van de regelmatigheid wordt afgeweken en een norm niet.
- Voorschrift: net als bij een norm kan een voorschrift aanleiding geven tot kritiek, correctie en
sanctie, maar een norm geldt voor iedereen (ook de uitvaardiger van de norm) en een
voorschrift geldt enkel voor de ontvanger van het voorschrift (en niet de uitvaardiger). Bij
een norm komt de dwang van binnenuit en is die wederkerig. Bij een voorschrift is er sprake
van externe, niet-wederkerige dwang.
-
2.1.3 Soorten normen
- Dwingende sociale normen: wetten en morele normen, juridische bestraffing
vb. “Gij zult niet doden.”
- Zwakke sociale normen: geen juridische bestraffing mogelijk, maar wel andere bestraffing,
correctie, terechtwijzing, hierbij behoren ook taalnormen.
Vb. voor in een rij staan, voor op een perron wachten…
- Technische normen: bepalen hoe een product of proces eruit moet zien.
vb. grootte A4-blad
, 2.1.4 Sociale normen
- Normen bieden houvast, we weten hoe we ons moeten gedragen en wat we kunnen
verwachten van anderen. Het zorgt ervoor dat we gedragingen van anderen herkennen en
interpreteren, anders zou het wat chaotisch worden.
- Zelf volgen we ook de normen omdat het een leidraad vormt bij het eigen handelen.
- Normen zijn in wezen dus conservatief. Mensen willen zich vasthouden aan normen omdat
ze zekerheid verschaffen. Als iemand zich anders gedraagt dan de norm dan schept dit
onzekerheid, men kan dat als bedriegend ervaren, geïrriteerd raken of in het slechtste geval
leidt het tot oriëntatieverlies omdat je niet meer weet waar je aan toe bent.
- Daardoor krijgen wijzelf verwachtingen over wat anderen verwachten
(Erwartenserwartungen)
- Door ons te gedragen volgens de normen, tonen we dat we de normen belangrijk vinden en
ze respecteren, daardoor blijven ze bestaan.
- Sommigen hebben er een affectieve band mee omdat ze ons volledige sociale verkeer
regelen. Dit kan ervoor zorgen dat er emotionele reacties komen wanneer iemand onze
norm niet naleeft. Het schenden van een norm kan opgevat worden als een persoonlijke
belediging aangezien we het kunnen ervaren als deel van onszelf.
- Wanneer iemand een norm niet naleeft kan die dus bestraft worden.
o Dit kan op verschillende manieren gebeuren. Kritiek, correctie, sanctie. Van deze
aanmerkingen van anderen kunnen we eigenlijk zeggen dat het sociale controle is.
o Door die bestraffing worden normen in stand gehouden.
o Bij verontschuldiging toont de persoon aan dat hij de norm toch respecteert.
- Sociale normen zijn context- en groepsgebonden: ze variëren per situatie en groep, doordat
ze variëren bepalen ze dus de groepsidentiteit mee.
- Ze zijn veranderlijk (meestal traag), ze zijn dus conservatief.
- Er zijn drie houdingen t.o.v. sociale normen:
o Cognitief: je kent ze en accepteert ze, maar je handelt er niet naar.
o Conatief: je hebt ze geïnternaliseerd (= deel van je identiteit) en je handelt ernaar.
o Affectief: je hebt er een emotionele band mee.
- Die drie houdingen zijn (implicationeel) met elkaar verbonden:
o Je kunt enkel een conatieve houding hebben als je ook een cognitieve houding hebt.
o Je kunt enkel een affectieve houding hebben als je ook een conatieve en cognitieve
houding hebt.
2.1.5 Ontstaan van sociale normen
- Normen ontstaan door nieuwe situaties waar een nieuwe norm voor nodig is of
veranderingen in de manier van omgaan met elkaar.
- Ook kunnen ze veranderen of ontstaan wanneer voldoende mensen vinden dat er een norm
ontbreekt of dat de norm die al bestaat geen doel heeft.
- Ze komen niet plots tot stand, het is een moeizaam proces met verschillende stadia. Deze zal
bv niet zomaar worden overgenomen en aanvaard. Met andere woorden de normbepaler
kan niet zomaar de norm uitvaardigen, die zal dan niet zomaar worden overgenomen door
de rest van de groep, de normsubjecten.
- Normen moeten gedurende een lange tijd verdedigd en verspreid worden om algemeen
aanvaard te worden, ook is het noodzakelijk dat er officiële vertegenwoordigers de norm
volgen.
