Summary
Samenvatting Nederlands spelling algemeen
- Course
- Institution
Samenvatting van de stof over algemene spelling van het programma Hogeschooltaal.
[Show more]
3 reviews
By: timmygamez • 6 year ago
By: kasroosch • 7 year ago
By: tara_van_egmond • 8 year ago
Seller
FollowNielsbuijs
Reviews received
Content preview
Avans hogeschool BredaNEDERLANDS
Spelling algemeen
, SPELLING ALGEMEEN.
SAMENSTELLING MET TUSSEN -N OF -S
Samenstelling met tussenletter -n
Wat is een samenstelling?
Een woord + een woord = samenstelling. Woorden kunnen aan elkaar vastgemaakt
worden zodat er een samengesteld woord ontstaat: een samenstelling. De woorden
keuken en deur leveren de samenstelling keukendeur op en bad en kamer en deur
wordt badkamerdeur. Soms treedt in zo'n samenstelling een tussenklank op: boek +
wurm = boekenwurm en dorp + kern = dorpskern. De toonloze tussenklank /e/ schrijf
je als -en en bij andere woorden als -e.
kersenpit
kersenpitbakje
bruidsmeisje
mondbeschermer
wintertijd
stationshal
Hoofdregel bij samenstelling met tussenletter -n
In een samenstelling wordt een tussenklank /e/ met -n geschreven als het linkerdeel
van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat een meervoud heeft op -en,
maar geen meervoud op -es.
notendop noot – noten
vrouwenvleugel vrouw – vrouwen
gebarentaal gebaar – gebaren
We voegen hier nog een ezelsbruggetje toe, waarmee je bijna alle woorden goed
kunt schrijven:
Het eerste deel van een samenstelling krijgt een vorm die het ook krijgt als los
woord.
hond + hok
Het eerste deel honde bestaat niet, dus hondenhok.
groente + boer
Het eerste deel groente bestaat wel, dus groenteboer.
,In onderstaande gevallen gaat het ezelsbruggetje niet op. Hier geldt de hoofdregel.
Er zijn namelijk twee categorieën woorden die toch een -n krijgen, hoewel het eerste
deel met een -e wel bestaat.
1. Zelfstandige naamwoorden die een persoon aanduiden en afgeleid zijn van een
bijvoeglijk naamwoord.
ziekenhuis
zieke bestaat. Het is een persoon en het is afgeleid van een bijvoeglijk naamwoord.
ziek - zieke
2. Woorden die eindigen op een toonloze /e/ en die geen meervoud op -s hebben.
klassenstrijd
klasse eindigt op -e. klasses bestaat niet.
Uitzonderingen op de hoofdregel
Uitzonderingsregel 1
We schrijven geen tussen -n in de woorden Koninginnefeest, koninginnenacht en
Koninginnedag, en in samenstellingen met als eerste element zon, maan, hel, Lieve-
Vrouw.
zonneschijn
maneschijn
hellevuur
Lieve-Vrouwekerk
Wel met tussen -n: koninginnensoep, koninginnenhapje, koninginnenrit.
Uitzonderingsregel 2
We schrijven geen tussen -n in samenstellingen die als geheel een bijvoeglijk
naamwoord zijn en waarvan het eerste deel een zelfstandig naamwoord is dat alleen
een versterkende betekenis heeft.
beresterk is in zijn geheel een bijvoeglijk naamwoord.
Een beresterke vent tilde met gemak 110 kilo op.
Door het eerste deel bere toe te voegen aan sterk wordt de vent nog sterker.
reuzeleuk
boordevol
apetrots
,Uitzonderingsregel 3
We schrijven geen tussen -n in versteende samenstellingen. Dat zijn woorden die
niet meer herkend worden als samenstelling.
bakkebaard
elleboog
schattebout
ledemaat
takkewijf
nachtegaal
We weten wat de samenstelling betekent, maar niet wat de afzonderlijke delen
betekenen.
Afleiding met tussenletter -n
Wat is een afleiding?
Een afleiding is een bestaand woord waaraan een achtervoegsel en/of voorvoegsel
is toegevoegd.
Als het eerste deel altijd eindigt op een -n, dan blijft die -n behouden in de afleiding.
Eigendom
Gelegenheid
Zeggenschap
Voor het achtervoegsel -lijk of -loos schrijven we alleen een -e, behalve wanneer het
grondwoord eindigt op een -n:
dus woordeloos, belangeloos, waardeloos naastmeedogenloos en hersenloos.
Stateloos
Zuidelijk
Ideeëloos
Alleen voor een achtervoegsel -achtig, -dom of -schap kan een tussen -n komen. We
volgen hier de regels van de samenstellingen met tussen -n. Dat wil zeggen: het
eerste deel van de samenstelling krijgt een vorm die het ook krijgt als los woord.
godendom: gode bestaat niet
lenteachtig: lente bestaat wel
,Samenstelling en afleiding met -s
Soms horen we tussen twee delen van een samenstelling een -s die niet behoort tot
de woorden waarmee we de samenstelling maken.
Deze -s is een tussenklank . Ook in afleidingen met -achtig, -loos en andere
achtervoegsels horen we soms de tussen -s.
inhoud en loos wordt inhoudsloos.
De volgende regels bieden je een houvast:
1. Als je een -s in een samenstelling of afleiding hoort, dan schrijf je hem ook.
bruidsmeisje
jongensachtig
2. Soms kun je niet horen of er tussen -s wordt uitgesproken omdat het tweede deel
van het woord met een sisklank begint . In dat geval vervang je het tweede deel door
een woord zonder sisklank om na te gaan of er dan nog een -s hoorbaar is.
Sisklanken zijn: /s/, /z/, /sj/, /zj/
Stationschef bestaat uit station en chef.
/ch/ in chef is een sisklank.
Wel of geen tussenklank -s?
Vergelijkbare gevallen: stationshal, stationsgebouw. Hier hoor je wel de -s als
tussenklank, dan ook bij stationschef.
Dameszadel met een -s, want dit is ook het geval bij damesfiets.
Sommige woorden worden door de een met en door de ander zonder tussenklank -s
uitgesproken. In die gevallen zijn beide spellingen correct.
Vaak is er sprake van een regionaal verschil. Boven de rivieren hoor je die -s minder
vaak.
druggebruik – drugsgebruik
gewichtloos – gewichtsloos
, LOS, AANEEN OF MET EEN STREEPJE
Samenstelling
In het Nederlands kunnen we van twee of meer bestaande woorden een nieuw
woord maken. We spreken in dat geval van samenstellingen. Vaak wordt tussen de
bestaande woorden een verbindingsklank toegevoegd.
landarbeider,
legervoorlichtingsdienst,
lowbudgethotel.
Hoofdregel:
We schrijven een samenstelling als één woord.
Amateurwielrenner
Ontwerpakkoord
Privéleven
Tevoorschijn
Advies: Schrijf bij twijfel de delen van een samenstelling aan elkaar vast.
Uitzonderingen op de hoofdregel
Bij klinkerbotsing moet er een koppelteken geplaatst worden.
schade-expert
college-uren
Als een samenstelling moeilijk leesbaar is, dan mag er een koppelteken (-) in
geplaatst worden. Zowel het woord mét als het woord zónder koppelteken is goed.
college-aantekeningen, ook goed is collegeaantekeningen
college-gebouw, ook goed is collegegebouw
Onder invloed van het Engels worden samenstellingen vaak ten onrechte los
geschreven.
Niet: het business plan - Wel: het businessplan
Niet: het productie proces - Wel: het productieproces
Niet: de inbouw specialist - Wel: de inbouwspecialist
Namen van merken die voor een zelfstandig naamwoord staan, kunnen als
bijvoeglijk naamwoord opgevat worden en worden los geschreven.
een Philips stofzuiger
een Mercedes bestelwagen
Er zijn ook woordgroepen die we met meer dan één woordaccent uitspreken. Die
schrijven we dus niet aan elkaar vast.
,In de woorden door middel van leggen we drie accenten: op de -oo van door, op de -i
van middel en op de -a van van.
in verband met
alle drie
blind vliegen
in stand houden
korte golf
nasi goreng
ter zake
tot stand komen
ver verwijderd
voor zover
Samenstelling met verwisselbare elementen
Hoofdregel bij gebruik van het koppelteken:
We gebruiken een koppelteken tussen gelijkwaardige delen in een samenstelling.
Een luitenant die tegelijk kolonel is, kunnen we een luitenant-kolonel noemen.
Gelijkwaardige zelfstandige naamwoorden die we op deze manier aan elkaar
koppelen, krijgen een koppelteken.
Een samenstelling met gelijkwaardige delen, kan bestaan uit:
a) zelfstandige naamwoorden
een luitenant-kolonel
een whisky-cola
een café-restaurant
een scanner-fax
Als we een dergelijke samenstelling gebruiken om een nog langer woord mee te
maken, dan behouden we het koppelteken tussen de verwisselbare elementen. Het
derde element wordt vastgehecht aan het tweede.
een scanner-faxcombinatie
het woon-werkverkeer
b) bijvoeglijke naamwoorden
zwart-wit
paars-groen
biologisch-dynamisch
Advies: let op het verschil tussen zwart-wit of paars-groen, wat duidt op
tweekleurigheid, en bijvoorbeeld donkergroen, wat duidt op één mengkleur. Het
streepje drukt uit dat de twee elementen gelijkwaardig blijven.
, Samenstelling met bijzondere voor- of nabepaling
Hoofdregel:
We gebruiken een koppelteken in een samenstelling met een bijzonder
bestanddeel.
Een samengesteld zelfstandig naamwoord bestaat gewoonlijk uit een linkerdeel dat
het rechterdeel nader bepaalt.
Zo is een keukendeur een soort deur en een aanbouwkeuken een soort keuken.
Wat een ‘bijzonder bestanddeel’ is of wanneer de verhouding tussen de twee delen
’speciaal’ is, is niet met één woord aan te geven. De volgende drie typen
samenstellingen worden ertoe gerekend.
a. samenstelling met als linkerdeel niet-, non-, bijna-, oud-, ex-
niet-roker
non-event
bijna-botsing
oud-president
ex-voorzitster
b. samenstelling waarin een werkverhouding van personen wordt uitgedrukt in de
voorbepaling
Het gaat om samenstellingen met chef-, interim-, stagiair-, leerling-, assistent-,
collega-,
aspirant-, adjunct-, substituut- of meester-.
chef-dirigent
interim-manager
stagiair-boekhouder
leerling-bakker
assistent-chirurg
collega-postbode
aspirant-koper
adjunct-directeur
substituut-procureur
meester-kok
Er zijn ook samenstellingen met deze elementen waarin we geen verplicht
koppelteken schrijven. Het gaat dan niet om personen in hun functie of beroep.
Interimkantoor
Meesterbrein
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Nielsbuijs. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $5.95. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67163 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now