Samenvatting afscheidsrede Thomassen. ‘De permanente crisis van de democratie’.
1. Inleiding
Voorheen weinig landen met democratie. Einde van 20 ste eeuw waren het er 86. Werd ook de eeuw
van de democratie genoemd. Bijna geen Europees land meer zonder een democratie. Wel moeizaam
democratisch stelsel.
2. De permanente crisis van de democratie
Zekere somberheid democratie. Veel oorzaken, belangrijkste is het begrip zelf. Is een ideaal dat nooit
optimaal bereikt zal worden. Afhankelijk van de criteria die men daarover hanteert. Democratie is
het klassieke voorbeeld van een ‘essentially contested concept’. Er is niet één onbetwist stelsel van
waarden dat aan de democratie ten grondslag ligt, maar het moderne democratiebegrip is gebaseerd
op twee pijlers: enerzijds het beginsel dat de soevereine macht door of in elk geval namens het volk
wordt uitgeoefend, anderzijds het beginsel dat die macht aan banden is gelegd om de vrijheid van
individuele burgers te waarborgen. Zijn twee normatieve theorieën.
1. Collectivistische of populistische theorie. Hierin politieke gelijkheid en volkssoevereiniteit.
Ook zuiver democratische theorie.
2. Individualistische of liberale theorie. Hierin individuele vrijheid centraal.
3. Twee visies op de representatieve democratie
Theorieën gaan gepaard met twee verschillende normatieve visies op de representatieve
democratie. Het besluitvormingsproces in de representatieve democratie moet dan ook zo ingericht
worden dat de wil van (de meerderheid van) het volk zo onvervormd mogelijk wordt vertaald in
overheidsbeleid. In de liberale daarentegen, geen directe democratie.
Maakt hierbij onderscheid tussen twee modellen van democratie: het majoritarian of Westminster
model en het consensusmodel van de democratie. Enigszins gesimplificeerd kan men de beide
uitgangspunten en modellen beschrijven aan de hand van figuur 1.
Het Westminster model is erop gericht om een duidelijke parlementaire meerderheid te creëren van
bij voorkeur een partij, die onmiddellijk de regeringsmacht overneemt en zijn verkiezingsprogramma
ten uitvoer brengt. Hiermee wordt de wil van de meerderheid van de kiezers onmiddellijk ten uitvoer
gelegd. In dit model kan men figuur 1 zien als een keten van opeenvolgende principal-agent relaties
waarin iedere agent onverkort de wil van zijn principal uitvoert. Voor Her Majesty’s Opposition zit er
- met enige overdrijving – weinig anders op dan de volgende verkiezingen af te wachten: nieuwe
verkiezingen, nieuwe kansen.
In een consensusdemocratie daarentegen wordt bij iedere schakel de wil van de meerderheid
gedempt: verkiezingen zijn niet zozeer gericht op de vorming van een meerderheid maar op een zo
goed mogelijke afspiegeling van de verschillende politieke stromingen en maatschappelijke
groeperingen.
Breed samengestelde coalities en een dualistische verhouding tussen regering en parlement staan er
vervolgens borg voor dat niet alleen de wil van de meerderheid maar ook die van de minderheid
, verdisconteerd wordt in het overheidsbeleid. En met het spanningsveld tussen de hier geschetste
democratische uitgangspunten en modellen is meteen het recept geleverd om altijd wel een
democratisch tekort te kunnen constateren
‘Staten worden eerst liberaal, dan democratisch’. Waarbij ‘liberaal’ staat voor een breed begrip van
de rechtsstaat, met inbegrip van de geleidelijke ontwikkeling van een parlementair stelsel, waarin de
macht van de koning geleidelijk ondergeschikt werd gemaakt aan de macht van het parlement. Vanaf
dat moment kunnen we spreken van een liberale democratie in de zin van een sterke democratische
rechtsstaat waarin zowel de democratische als de rechtsstatelijke aspecten sterk zijn ontwikkeld.
Ook na de invoering van het algemeen kiesrecht hebben veel van de discussies over de problemen
van de democratie betrekking op een verdere democratisering van het parlementaire stelsel. Daarbij
spelen voortdurend twee elementen een rol in de discussie:
1. Een versterking van de rol van de burgers in het politieke besluitvormingsproces, door een
versterking van de principal agents relaties in figuur 1.
2. In aanvulling hierop zijn democratiseringsprocessen er dan ook op gericht één of twee
schakels in figuur 1 over te slaan door kiezers een grotere rol te geven in de keuze van de
regering dan wel door burgers direct te laten participeren in het bestuurlijke
besluitvormingsproces als alternatief voor of aanvulling op de representatieve democratie.
4. Democratie en de angst voor het volk
In het begin van 20e eeuw een groeiende sympathie voor een versterking van de rol van de burgers in
het politieke besluitvormingsproces. Kwam einde door inzicht hoe gevestigde democratieën
kwetsbaar waren door opkomst fascistische en populistische bewegingen. Hierdoor een grondig
wantrouwen ten aanzien van de democratische gezindheid van ‘het volk’
Ook nog verkiezingsonderzoek uitgevoerd. De uitkomsten van dat onderzoek bevestigden wat
Schumpeter al meende te weten, namelijk dat de meeste kiezers in de verste verte niet voldeden aan
wat toen algemeen werd aangeduid als de eisen van de klassieke theorie van de democratie.
Pessimisme democratie gebaseerd op een gebrek aan vertrouwen dat het volk de verlokkingen van
het totalitarisme zou kunnen weerstaan en in de kwaliteiten van de meeste burgers om hun rol als
staatsburger te vervullen
5. Het einde van de geschiedenis?
Door ineenstorting communistische regimes in Oostblok was er een eind gekomen aan de totalitaire
regimes van de twintigste eeuw. Volgens Fukuyama was de liberale democratie als ideologie voor
eens en voor altijd als overwinnaar uit de strijd gekomen. De derde golf van democratisering
(Huntington 1992) heeft ertoe geleid dat alle landen op het Europese continent zich zonder
uitzondering tot de democratie bekeerd hebben, al gaat dat hier en daar nog met vallen en opstaan.
Zelf autocratische regimes voelen zich geroepen hun bestaan te legitimeren met een beroep op de
wil van het volk, hoe vals dat beroep ook moge zijn.
6. Een nieuwe crisis van de democratie?
Cultuurpessimisten kondigden het einde van de democratie aan, of een crisis van de democratie.
Vooral in West-Europa. Vanwaar toch al die somberheid? De kern van de crisis die gesignaleerd
wordt kan niet beter worden weergegeven dan door een citaat:
‘Waarom, in enkele van 's werelds oudste democratieën, in een tijdperk waarin democratie als
staatsvorm wereldwijd gezegevierd, is het vertrouwen van het publiek in leiders? En de instellingen
van democratisch bestuur op of nabij een historisch dieptepunt?'
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller menkekuiper. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.73. You're not tied to anything after your purchase.
