In dit document vind je een uitgebreide samenvatting van hoofdstuk 6 t/m 10 uit het MEMO geschiedenis boek voor de bovenbouw van VWO.
Hoofdstuk 6: Een nieuwe republiek in Europa
Hoofdstuk 7: Koningen, heren en denkers
Hoofdstuk 8: Verlichting en revoluties
Hoofdstuk 9: De economische sprong va...
Hoofdstuk 6: Een nieuwe republiek in Europa
Paragraaf 1: De opstand in Europees perspectief
Strijd om geloof en centralisatie
Frankrijk
16e en 17e eeuw godsdiensttwisten. Calvinisme in het begin in Zuid en West werd niet bestreden.
Toen adel verdeeld in katholiek en hugenoots en willen allebei steun van koning winnen. Strijd
tussen katholiek en protestants pas rust in 1598 met Edict van Nantes: enige vrijheid hugenoten.
Duitse Rijk
Veel spanningen tussen andersgelovige vorsten en katholieke Karel V godsdienstenoorlog. Ook
streden vorsten die meer zelfstandigheid wilde tegen de koning. Godsdienstvrede van Augsburg in
1555 zei dat elke vorst zijn eigen religie mocht kiezen volk zou volgen. En Karel accepteerde
beperkingen van zijn politieke macht.
1618 weer strijd tijdens Dertigjarige oorlog. Keizers wilde gebied uitbreidde en vorsten verzette zich
daartegen. Ook buitenlandse conflicten werden op Duits grondgebied uitgevochten land uitgeput.
1648 Vrede van Westfalen: vorsten in eer hersteld en Duitse rijk bleef lappendeken. Vorst koos
geloof en andersgelovigen werden niet vervolgd maar moesten wel vertrekken.
Europese staten tegen het Ottomaanse Rijk
Europa streed samen tegen islamitisch Ottomaans rijk gesticht door Osman I. Al eerder werd er
tegen moslims gestreden tijdens kruistochten en reconquista 1492 laatste moslimstaat verslagen.
Ottomaans rijk omvatte Turkije, Balkan en Noord-Afrika en militairen werden beloond met land
landveroveringen noodzakelijk.
Katholieken bedreigd door reformatie en islam. 1529 coalitie DU, OR, IT voorkwam dat Wenen in
Ottomaanse handen viel. 16 eeuw SP en IT samen Heilige Liga onder leiding van paus successen
maar niet verslaan Ottomaans rijk. Mede omdat Spanje om meerdere fronten moest vechten.
1683 belegerde Ottomanen Wenen opnieuw en Europa moest hard optreden. Balkan bleef tot 19 e
eeuw van Ottomanen maar na 1683 geen Europees grondgebied meer veroverd.
De Nederlanden in opstand
Achtergronden van de Opstand
In Nederland vooral veel calvinisme en frictie met katholieke heersers Karel V en Filips II. Ketters
werden met bloedplakkaten streng gestraft en er werd een centralisatie politiek gevoerd. Hiervoor
gebruikte Karel loyale ambtenaren i.p.v. de adel. Adel voelde zich achtergesteld maar de koning had
hen wel nodig voor belasting spanningen.
Ook veel burgers boos over de vervolging van ketters net zoals Willem van Oranje. Hij wilde een
compromis sluiten met Spaanse vorst om de vervolging te stoppen en Nederland met eigen inzicht te
besturen.
Verloop en gevolgen van de opstand
Conflict na aanleiding van centralisatie en godsdienstvervolging. 1566 beeldenstorm waarbij
protestanten kerken vernielden. Filips II stuurde in 1568 troepen tachtig jarige oorlog.
Voornaamste gevolg splitsing katholieke zuiden en protestante noorden. 1579 noordelijke gewesten
Unie van Utrecht en met Plakkaat van Verlatinghe in 1581 band met Spaanse vorst verbroken.
, Konden geen vorst vinden dus zelfstandige republiek. Vooral calvinisme maar andere gevolgen
werden ook getolereerd. In 1648 vrede met Spanje: Vrede van Munster. Bijna overal strijdpunten
hetzelfde alleen nergens ontstond een zelfstandige republiek twee eeuwen blijven bestaan.
Paragraaf 2: Een bijzondere bestuursvorm
De republiek als bestuurlijk buitenbeentje
Een land zonder vorst
De republiek had sinds 1581 geen vorst meer. De soevereiniteit (hoogste staatsmacht) lag bij de
Gewestelijke Staten. Dat zijn de besturen van alle afzonderlijke gewesten die zaken afhandelde in de
Statenvergadering. 7 gewesten zijn: Friesland, Gelre, Holland, Overijssel, Stad en Lande (Groningen),
Utrecht en Zeeland.
Bestuurlijke structuur
Vertegenwoordigers van de gewesten vormde samen
de Staten-Generaal. Besliste over buitenlandse
politiek, defensie, belastingen en geschillen tussen
gewesten. Ook bestuurde ze de Generaliteitslanden:
Brabant, Limburg en Vlaanderen. Holland zorgde voor
½ van belastinginkomsten en had de meeste macht.
Stedelijke elite van kooplieden en handelaren hadden
het meeste te zeggen = regenten. Adel nog wel
bevoorrechte positie maar in praktijk minder macht.
Verschillen met andere landen
In Frankrijk 16e eeuw wel centralisatie en adel werd afhankelijk van koning. Engeland ging het
moeizamer, wel centraal bestuur maar toestemming nodig van parlement.
Machtsverdeling in de Republiek
Als er een plek vrij kwam in de gewestelijke staten dan kwam er een nieuw bestuurslid uit rijke
regenten familie: systeem van coöptatie.
Stadhouder en raadpensionaris
Twee machtige posities: raadspensionaris en stadhouder. Raadspensionaris gaf juridisch advies en
die van Holland was super invloedrijk. Stadhouder moest o.a. leger aanvoeren en prestige was erg
belangrijk. Vaak veel steun van de bevolking want hij was afkomstig uit het Oranjehuis.
Raadspensionaris had vooral steun van regenten en vond belangen van Hollandse regentenfamilies
het belangrijkste.
Rivaliteit
Stadhouders van Oranje streefde naar erfelijke monarchie. Hadden veel militaire successen, bouwde
prestigieuze gebouwen en trouwde met dochters van hoge buitenlandse adel. Namen alleen teveel
risico met de aanval op Amsterdam in 1650 geen stadhouder meer benoemt.
Staatsgezinde waren aanhangers van de raadpensionaris die de stadhouder als ambtenaar wilde
zien. Johan de Witt had veel invloed en was aanhanger van republikeinse staatsvorm macht was
verdeel over magistraten die kennis hadden en dit systeem beschermde de burger het beste. Hij
noemde dit machtsevenwicht ware vrijheid. Wilde vooral vrede vanwege handel en werd door
buitenlandse verdragen als hoofd van de Republiek gezien.
Einde van een stadhouderloos tijdperk
1670 nam het gezag van de Witt af door twee kwesties:
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller siennageelen. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.60. You're not tied to anything after your purchase.
