Summary
Samenvatting Alle hoofdstukken geschiedenis 5 HAVO examen
- Course
- Level
Alle hoofdstukken + 3 historische contexten
[Show more]
Seller
Follow
cocodekoning
Reviews received
Content preview
Geschiedenis Toetsweek!Hoofdstuk 3.1!
Renaissance: periode na de middeleeuwen. Betekend; wedergeboorte klassieke cultuur. Door Italiaanse
geleerde bedacht.
De renaissance duurde van 1300 tot 1600, daarin voltrok zich in Europa een mentaliteitsverandering.
Veranderingen in het mensbeeld en wereldbeeld, meer vertrouwen, ontplooide en stelde zichzelf centraal
(uomo universele, algemeen ontwikkelde mens). In de middeleeuwen god het belangrijkste.
Een belangrijk aspect van de renaissance was dat mensen nieuwe inspiratie zochten in de cultuur van de
Grieken en de Romeinen uit de oudheid. Ook middeleeuwers leunde op het gedachtegoed van antieke auteurs.
De belangstelling van geleerden van de antieke literatuur, poëzie en geschiedenis noemen we humanisme.
Mensen zochten een manier om de klassieke en de christelijke cultuur met elkaar te verbinden.
In Italië, waar de renaissance begon, waren zelfstandige stadstaten ontstaan. Sommige bewoners erg rijk door
nijverheid en handel. Rijke families gaven kunstenaars opdracht om schilderijen en gebouwen te maken, tot
nut van de hele stad Florence, maar ook ter meerdere glorie van zichzelf. Kunstenaars richtten zich in hun
werken nadrukkelijk op de antieke oudheid. Belangstelling voor oudheid kwam door, verloren gewaande
teksten van klassieke auteurs die boven water kwamen.
De nieuwe denkbeelden konden zich snel verspreiden, gevolg van uitvinding in 1450 van de boekdrukkunst: de
kunst om met losse letters boeken te drukken. Daardoor kunstenaars en geleerden elders in Europa eenvoudig
kennismaken van de renaissance en kon het centrum van kunst en wetenschap zich vanaf de 16 e eeuw naar
Noord-Europa verplaatsen. Men ging hierdoor anders naar de kerk kijken. Een van de belangrijkste Bijbelse
humanisten in Europa was de vermoedelijk in Rotterdam geboren Desiderius Erasmus. Erasmus vond dat
priesters en monniken zich niet erg volgens ‘christus’ idealen gedroegen. Wilde daarin verandering brengen,
maar niet dat het christelijke geloof uiteen zou vallen.
, Hoofdstuk 3.2!
Een van de oorzaken dat landroutes minder toegankelijk waren kwam, doordat de handelsroutes via het
Aziatische vasteland minder toegankelijk werden. Ook was het Mongoolse Rijk ineengestort. Mongoolse Rijk
zorgde voor rust en veiligheid, nu tussen Azië en Europa. (Ook wel ‘pax mongolica’ genoemd. Navolging van de
‘pas romana’). In 13e eeuw beschermde rijk een groot handelsnetwerk, dat Europa verbond met India en
andere gebieden in Azië. Eind 13e eeuw begon Mongoolse Rijk uit elkaar te vallen en werd handel langs weg
steeds moeilijker. Werd nog versterkt door pestepidemie. Andere belemmering was het Ottomaanse Rijk, waar
veel handelswegen liepen, vroeg steeds hogere handelsbelastingen, daarom Europeanen andere routes zoeken
naar ‘Indië’.
Tweede oorzaak was dat het technische mogelijk werd om over zee verder te varen en veilig terug te keren.
Daardoor werden schepen anders/beter gebouwd. Daarnaast kwamen er, via Arabische wereld, betere
instrumenten ter beschikking om positie op zee en koers te bepalen. Kompas.
Derde en laatste oorzaak was de wil van christelijke vorsten om andere volken te bekeren tot het christelijke
geloof. Op schepen altijd geestelijken mee, die de mensen in nieuw ontdekte gebieden het christendom te
verkondigen. Ook armen op schepen, zij hoopte in nieuw gebied rijk te worden.
De leiders van de ontdekkingsreizen zijn in Europa beroemd geworden. Dat waren spannende en riskante
ondernemingen, waar moed voor nodig was. Doel van ontdekkingsreizigers, India bereiken. Ontdekkingsreizen
leverden Europa veel rijkdom en kennis op, ook negatief voor bewoners.
Binnenlanden werden nauwelijks verkend. Er werd er gekeken naar bouwkunst en probeerde dat zo objectief
te beschrijven. Ten slotte was er ook een groep die het opnam voor het lot van indianen. Zij vonden dat het de
plicht van Europanen was hen zonder geweld christelijke waardigheid bij te brengen.
Ontdekkingsreizen niet alleen geleid tot ander wereldbeeld in Europa, ook heeft het wereld veranderd. Lange
termijn grote religieuze, economische en demografische gevolgen te zien. Ten eerste verspreidde christendom
zich over hele wereld; daardoor een grote wereldreligie. Ten tweede ontstond een wereldeconomie;
verschillende producten uit landen uitgewisseld. Deze wereldeconomie legde Europa geen windeieren:
Europeanen werden schatrijk van. Ten derde raakte vooral indianen: In Amerika verdwenen hele koninkrijken.
Kwam door geweld, misbruik en geen afweersysteem tegen ziekten van Europeanen. Ten vierde verplaatsing
van grote aantallen Afrikanen naar Amerika. Lieten mensen als slaven overkomen, om te werken in Europese
plantages.
, Hoofdstuk 3.3!
In 1517 reageerde Luther op Tetzel degene die aflaten verkocht. Conflict -> scheuring christelijke kerk Westen.
Luther kritiek betrekking vier aspecten: de aflaathandel, de heiligenverering, een aantal sacramenten en de
organisatie van de kerk.
Een aflaatbrief: de kwijtschelding van zonden. Volgens Luther leidde dit af van het ware geloof: je zonden
werden je immers vergeven als je Jezus daar oprecht om vroeg. Raar dat de kerk dat zo deed.
Heiligenverering was in de middeleeuwse kerk heel gebruikelijk. Heiligen werden gezien als bemiddelaar tussen
de gelovigen en God en zouden hulp kunnen bieden in moeilijke situaties. In Bijbel stond; geen beelden mocht
maken en niemand anders mocht aanbidden dan god zelf.
Luther had ook kritiek op sommige sacramenten in de kerk. (verrichte de priester) Zeven rituelen beschouwde
de kerk als heilig (in Katholieke kerk nog steeds). Deze zeven sacramenten zijn:
- De doop (opgenomen in christelijke gemeenschap) Accepteerde Luther.
- Het vormsel (je neemt daadwerkelijk deel aan geestelijke leven)
- De eucharistie ofwel het avondmaal (ritueel tijdens de mis) Accepteerde Luther.
- De biecht (uitspreken van je zonden) Accepteerde Luther.
- Het huwelijk
- Het sacrament voor de zieken (of stervenden)
- De wijding tot priester.
Luther had moeite met de zeer strikte kerkelijke hiërarchie (rangorde) met de paus, bisschoppen en lagere
priesters. Luther accepteerde niet dat de paus zich een gezag toe-eigende dat alleen aan god toebehoorde: het
schenken van vergiffenis. Uiteindelijk leidde deze redenering tot de opvatting dat de gelovige zelf op zoek
moest naar god door de bijbel te lezen.
Kritiek op Luther belangrijk moment in de Reformatie; hervorming. 16 e eeuwse pogingen het christelijke geloof
van alle misstanden te zuiveren.
Net als Erasmus wilde Luther de kerk aanvankelijk van binnenuit hervormen. De kerk reageerde echter
afwijzend en ging Luther en gelijkgestemden uiteindelijk vervolgen. Daardoor splitsing binnen christelijke kerk
in West-Europa. Hervormers richtte eigen kerken op. Het katholieke kerk moest natuurlijk reageren op de
ontwikkeling van het protestantisme. Concilie van Trente (1545-1563) werd georganiseerd, omdat veel mensen
de kerk verlieten. Verkoop van aflaatbrieven werd verboden. Heiligen mochten worden vereerd, maar niet als
goden aanbeden worden. En ‘ketters’ moesten harder aangepakt worden. Kerkelijke rechtbanken (de
‘inquisitie’) opgericht daarvoor. Reactie katholieke kerk op de Reformatie de Contrareformatie.
Reformatie had enorme gevolgen, maakte nogal uit of je katholiek of protestants was. Ook bestuurlijk leidde
het uiteenvallen van de kerk tot een acuut probleem: de kerk was namelijk nauw verweven met het wereldlijk
bestuur. In Duitse Rijk was de oplossing; geloof vorst is bepalend voor dat van zijn onderdanen. Frankrijk,
Spanje, Oostenrijk katholiek. Scandinavische landen zou Lutheranisme de dominante godsdienst worden,
terwijl in Noordelijke Nederlanden het calvinisme veel aanhangers kreeg en officieel kerk werd, al werden
andere gelovigen hier niet vervolgd. In England koning Hendrik VIII kreeg conflict met paus over ontbinden
eerste huwelijk benoemde zichzelf tot Anglicaanse/Engelse kerk. Protestantse kerk veel katholieke rituelen en
bisschoppen als ambtsdragers behouden. Uiteenvallen katholieke en protestante gebieden verliep allesbehalve
vreedzaam. Vanaf 1520 In Europa oorlogen, die tot 17 e eeuw voortduren. Ook dat gevolg Reformatie.
, Geschiedenis 4.1!
Op oudjaarsavond van het jaar 1564 kwam de Raad van State bijeen. In de 16 e eeuw waren er in het Duitse rijk,
Frankrijk en Nederland uitbarstingen over geloofskwesties. Deze conflicten waren verweven met een strijd over
de centralisatie van het bestuur. In het midden van de 16e eeuw kwamen de twisten tussen katholieke en
protestantse edelen tot een uitbarsting. De rust keerde terug in 1598, toen de hugenoten (calvinisten) enige
vrijheid van godsdienst kregen (edict van Nantes).
Duitse rijk, macht verdeeld over allerlei vorsten en geestelijken. Aantal bekeerd nieuwe geloof. Hierdoor
conflict Karel V. (katholieke keizer van Duitse rijk). Oorlogen die hierdoor ontstonden → godsdienstoorlogen.
Ook zelfstandige en regionale vorsten streden tegen Karel V, hij wilde Duitse rijk politiek naar zijn hand zetten.
Bij godsdienstvrede van Augsburg in 1555 erkende de keizer dat elke vorst zijn eigen religie mocht kiezen en
dat zijn onderdanen hem in die keuze zouden volgen. Ook kreeg hij beperking politieke macht. In 1618 nieuwe
oorlog in Duitse rijk, duurde dertig jaar. Was een godsdienstoorlog en intern-Duitse strijd, inzet keizerlijke
macht over het rijk. (katholieke Habsburgse keizers bleven streven naar vergroting macht. Protestante en
katholieken vorsten verzetten zich daartegen). 1648 partijen oorlogsmoe en sloten de Vrede van Westfalen.
Keizer niet geslaagd zijn wil op te leggen, hierdoor Duitse rijk nog lappendeken van staatjes, geen centraal
bestuur.
Nederlanden behoorde tot Spaanse Habsburgse rijk, voor katholieke Karel V. en Filip II, was deze ‘ketterse’
beweging absoluut onverteerbaar: rijk kon maar één godsdienst hebben. (ketterij een vorm van
majesteitsschennis, ‘misdrijf’ diende streng vervolgd te worden). Gebeurde steeds feller door invoering van
‘bloedplakkaten’ onder Karel V. Karel V en later zijn zoon Filips II voerden de Nederlanden in als een
centralisatiepolitiek. Meer greep gebruikte ze geschoolde ambtenaren. Adel hierdoor steeds beroofd van
invloed en privileges en voelde zich in traditionele positie van bestuurder aangetast. Spaanse vorsten kwamen
wel moeilijk om adel heen. Onvrede en toenemende centralisatie niet enige probleem Nederlanden. Veel
mensen verontwaardigd over terdoodveroordeling ketters: mensen vonden vervolging verschrikkelijk. Vond
Willen van Oranje ook, hij wilde compromis sluiten met Spaanse vorst over godsdienstvrijheid én over meer
vrijheid om de Nederlandsen naar eigen inzicht te besturen.
Compromis uitgesloten. Toenemende verzet; Opstand. 1566; beeldenstorm, beelden en complete
kerkinterieurs werden vernield. Filips II stuurde troepen er op af, vanaf 1568 waren opstandelingen in oorlog
met de Spaanse vorst, conflict van tachtig jaar. Gevolg Opstand: scheiding Noordelijke en Zuidelijke
Nederlanden, zuiden katholiek trouw Spaanse. Noorden sloten zich aan bij de Unie van Utrecht (1579).
Opstellen van Plakkaat van Verlatinghe (1581) verbraken opstandelingen banden met Spaanse vorst. Pas in
1648, republiek sloot vrede met Spanje (vrede van Münster). In geen enkel land leidde de strijd over godsdienst
en bestuur tot de vorming van een staat zonder vorst. Twee eeuwen blijven bestaan: de republiek. 1566:
smeekschrift aangeboden door honderden edelen.
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller cocodekoning. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $16.82. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
75632 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now