Summary
Samenvatting Historische context 2 - De Verlichting ()
- Course
- Level
- Book
uitgebreide samenvatting van historische context 2 - De Verlichting ()
[Show more]
Connected book
Book Title:
Author(s):
- Edition:
- ISBN:
- Edition:
Seller
Followweschaapman
Content preview
HC De Verlichting 1650-1900KA 23 Het streven van vorsten naar absolute macht.
KA 26 De wetenschappelijke revolutie.
KA 27 Rationeel optimisme en een ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen
van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
KA 28 Voortbestaan van het ancien regime met pogingen om het vorstelijk bestuur een
eigentijdse verlichte vorm te geven (verlicht absolutisme).
KA 29 Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën
en de daarmee verbonden trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het
abolitionisme.
KA 30 De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over
grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
KA31 De industriële revolutie legde in de westerse landen de basis voor een industriële
samenleving
KA32 Discussie over de ‘sociale kwestie;
KA34 De opkomst van emancipatiebewegingen
KA35 Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en
vrouwen aan het politieke proces
KA36 De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme,
socialisme, confessionalisme en feminisme
2.1 Verlichte ideeën over een betere samenleving
Leidende vraag
Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over een meer rechtvaardige
samenleving (1650-1789)?
De Waarheid onthuld
Verlichte denkers stelden nieuwe politieke en economische theorieën op. Soms probeerden
machthebbers de verspreiding van nieuwe ideeën tegen te houden.
De Franse filosofen Diderot en d’Alembert wilden in hun Encyclopédie een overzicht
geven van kennis die de wetenschap en techniek hadden opgeleverd. Door mensen op te
voeden tot redelijk denkende wezens, zou de kwaliteit van hun leven verbeteren en zouden
zij gelukkiger zijn. In 1759 werd bijv. de Encyclopédie in Frankrijk verboden omdat er kritiek
in werd geuit op privileges van de adel en op de positie van de Kerk en geestelijkheid. Soms
waren machthebbers wél enthousiast, zolang hun absolute gezag maar niet werd aangetast.
Vooruitgang van de wetenschap
Oorzaken van wetenschappelijke bloei/wetenschappelijke revolutie in de 17e eeuw:
1. Het humanisme (= geestelijke beweging uit de 15e en 16e eeuw die zich kenmerkte door
studie van de klassieke Oudheid en zelfstandig en kritisch denken). Humanisten
spoorden werken van Griekse en Romeinse auteurs op en gaven die opnieuw uit. Deze
belangstelling voor de klassieke cultuur droeg bij aan het ontstaan van het nieuwe mens-
en wereldbeeld van de renaissance. God stond niet langer centraal; voortaan draaide het
om het individu en het leven op aarde.
2. De ontdekkingsreizen. Door de Europese overzeese expansie die tot wereldwijde
handelscontacten leiden, kregen de Europeanen meer kennis over de wereld en andere
volken en culturen. Ook ontwikkelden ze nieuwe scheepstypes en betere instrumenten
voor de navigatie en de cartografie.
3. De vooruitgang van de ambachtelijke techniek. Het ontwerpen van nieuwe
scheepsmodellen, het gebruik van molens bij inpolderingen en de aanleg van verdedi-
gingslinies vroegen om de toepassing van wiskundige en natuurkundige inzichten.
1
, Rationalisme en empirisme
Wetenschappelijke revolutie: door nauwkeurig te observeren en te experimenteren wordt
er zo veel nieuwe kennis vergaard dat de kijk op de wereld grondig wordt veranderd. Het
revolutionaire was vooral dat er een nieuwe visie op wetenschap ontstond: geleerden déden
niet alleen onderzoek, maar dachten ook na over hoe men dat moest doen. De twee
voornaamste onderzoeksmethoden waren:
1. het rationalisme (= de opvatting dat de menselijke rede de voornaamste bron van
kennis is). Grondlegger is de Fransman René Descartes. Hij betwijfelde of de mens met
zintuiglijke waarneming de natuur en de wereld kon begrijpen. Hij bepleitte daarom een
methode waarbij men vanuit aangeboren, zekere ideeën (zoals het bestaan van jezelf en
van God) via logisch en intuïtief redeneren tot kennis komt. Bij Descartes stond de ratio
(rede) dus voorop.
2. het empirisme (= de opvatting dat waarneming en experiment de voornaamste bronnen
van kennis zijn). De Engelse filosoof John Locke was het oneens met Descartes en
vond zintuiglijke waarneming juist wél nuttig. Door veel waarnemingen met elkaar te
vergelijken en te combineren ontstaat betrouwbare kennis en komt men tot inzichten,
meende hij.
Natuurwetten en God
In de praktijk waren empirisme en rationalisme moeilijk strikt te scheiden. De Engelse
wiskundige Isaac Newton bepleitte een onderzoeksmethode die experimenten en logica met
elkaar combineerde: elk onderzoek begint met waarnemingen die in wiskundige termen
worden beschreven. Daarna wordt er een mogelijke oorzaak bedacht die met proefmetingen
wordt gecontroleerd. Op deze manier is de wet van de zwaartekracht door Newton ontdekt.
Het idee dat de beweging van planeten en het leven op aarde zouden gehoorzamen aan
onveranderlijke natuurwetten (= natuurlijke kracht of verschijnsel in de natuur waaraan alle
levende en niet-levende wezens zijn onderworpen) wekte de argwaan van kerkelijke
gezaghebbers. Zo’n wereldbeeld leek geen ruimte te laten voor een almachtige God, die het
heelal vanuit de hemel bestuurde. Ook zou op termijn de rol en de functie van de Kerk ter
discussie gesteld kunnen worden. Veel wetenschappers en filosofen beweerden dat ze God
niet in diskrediet wilden brengen, maar juist zijn grootsheid wilden benadrukken. Ze
verklaarden dat God de natuurwetten bij de schepping had ingesteld, maar dat het heelal
sindsdien zelfstandig functioneerde, zonder Zijn sturende hand.
Discussies als deze leidden ertoe dat godsdienst door steeds meer mensen werd gezien als
een persoonlijke aangelegenheid. Als God alleen op de achtergrond aanwezig was en zich
niet bemoeide met individuele mensen, hoefden vorsten niet te waken over het geweten van
hun onderdanen. Hiermee verloor de traditie dat de vorst veel invloed had op de religieuze
keuzes van zijn onderdanen aan fundament.
Rationeel optimisme
Door de prestaties in de wetenschap en techniek groeide het vertrouwen in het menselijke
verstand. De mens ontwikkelde zich en leerde de natuur meer en meer te beheersen.
Verlichte denkers meenden dat de methoden die sinds de wetenschappelijke revolutie
werden toegepast in de natuurwetenschappen ook konden worden gebruikt in de
bestudering van de menselijke samenleving, die volgens hen ook was onderworpen aan
onveranderlijke natuurwetten. Men hoopte door die patronen te ontdekken, te kunnen
bepalen wat de beste inrichting van de samenleving was.
Verlichte denkers gaven blijk van rationeel optimisme: het geloof dat de mens met behulp
van zijn rede alle religieuze, politieke, economische en maatschappelijke problemen kan
oplossen. Hierbij paste een kritische houding tegenover bestaande gezagsverhoudingen en
religieuze praktijken. Argumenten als ‘het is altijd zo geweest’ of ‘God wil het zo’ moesten
wijken voor wat gold als ‘redelijk’. Op traditie en geloof gebaseerde machtsaanspraken van
koningen, edelen en geestelijken werden door veel denkers in twijfel getrokken.
2
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller weschaapman. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.85. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
67866 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now