2.1 Verlichte denkbeelden (1650—1789)
Ideeën over Godsdienst
- Immanuel Kant (1724-1804).
o Verlichting is de bevrijding van de mens uit de onmondigheid waaraan hij zelf
schuldig is. Onmondingheid is het onvermogen je verstand zonder leiding van
anderen te gebruiken. (1784)
o ‘Durf te denken, heb de moed je eigen verstand te gebruiken’ is dus het motto van de
verlichting.
- In 1780 was de verlichting in Europa en Noord-Amerika al een eeuw aan de gang.
o Tradtionele christerlijke denkbeelden werden al sinds het einde van de
middeleeuwen ter discussie gesteld.
o Westerse denken wat toen ondergeschikt geweest aan geloof en traditie
→ mensen geloofden dat ze volkomen afhankelijk waren van God
➔ die heeste over de mens en de natuur
➔ die ieder zijn plaats gafin de maatschappij
➔ die voortdurend ingreep in het dagelijks leven
➔ die mensen strafte
➔ die wonderen liet gebeuren
o Vroegmoderne tijd: door toename van kennis braken langzaam andere inzichten
door.
o Rennaissance: wetenschappers zoeken met humanistische analyses de ware
bedoelingen van teksten uit de oudheid.
o Ontdekkingsreizigers vergrootten de kennis van de wereld
o Door verbetering van ambachtelijke technieken krijgen Europeanen de natuur beter
onder controle (bv. windmolens als bescherming tegen water/inpolderen)
e
- 17 eeuw: Twee filosofische stromingen: het empirische en het rationalisme.
→ traditie en geloof moeten plaatsmaken vooor rede en waarneming.
• Empiristen (bv. John Locke, 1623-1704) stellen dat kennis voorkomt uit
waarneming en ervaring.
• Rationalisten (bv. René Descartes, 1596-1650) zien de rede als belangrijkste
vorm van kennis.
o Uitgangspunt is dat de werkelijkheid logisch in elkaar zit. Dus kan
met verstand, logica de werkelijkheid doorgronden.
- Humanisme, ontdekkingsreizen, technische vooruitgang en rationalisme en empirisme
dragen bij aan de wetenschappelijke revolutie van de 17e eeuw.
o Hoogtepunt hiervan: de natuurwetten van Isaac Newton.
- De wetenschappelijke revolutie leidde vanaf eind 17e eeuw tot het optimisme dat met
verstand en onderzoek alles te begrijpen en te verklaren is waardoor de wereld verbeterd
kan worden.
➔ zo ontstaat de verlichting: de beweging om het verstand, de ratio toe te
passen op alle terreinen van de maatschappij. Alles wat niet aan de criteria
van de rede voldeed, moest verworpen worden.
- Een onderwerp waarover tijdens de verlichting veel werd gedebatteerd was de plaats van de
godsdienst in de maatschappij.
o Vanouds was de gedachte dat de staat het ware geloof moest beschermen en
helpen om gondsdienstige regels na te leven (bv door het straffen van ketters).
o Verondersteld werd dat als de mensen niet volgens Gods wil leefden, God de
samenleving zou treffen met rampen.
o Verlichte denkers (echter) stelden dat het geloof puur een zaak van het individu
was.
1
, ➔ Mensen moesten zelf kunnen kiezen wat ze geloofden.
➔ Belang van vrijheid en tolerantie wordt benadrukt.
o John Locke pleitte voor een scheiding van kerk en staat. De staat kan niet uitmaken
wat het ware geloof is en moet er zich dus niet mee bemoeien. → Zelfstandig
denkende mensen kunnen alleen zelf bepalen wat ze geloofden.
Ideeën over de samenleving
- Volgens tradtionele christelijke opvattingen was de mens van nature zondig
o Bij opvoeding en onderwijs daarom nadruk op straffen
o Kinderen zouden daardoor
• hun zondige natuur in bedwang houden
• zich onderwerpen aan Gods wil
• zich onderwerpen aan de wetten van de maatschappij
- Verlichte denkers toetsten deze opvattingen aan de criteria van de redelijkheid.
o Jean Jacques Rousseau (1712-1778): mens is van nature goed maar de maatschappij
slecht.
• Mensen werden slecht door ongelijkheid, leugens en andere valsheid in de
maatschappij.
• Ideale opvoeding (beschreven in zijn roman Emile, ou de l’éducation, Emile
of Over de opvoeding): in de natuur, zonder straf, dwang,
godsdienstonderwijs en andere ‘kletspraatjes’.
o John Locke: de mens is bij geboorte een ‘onbeschreven blad’..
• Opvoeding en omstandigheden bepalen of het kind later goed of slecht
wordt.
• Kinderen kunnen beter geholpen worden door hun eigen interesses te
ontwikkelen dan door hen te dwingen dignen te doen die ze niet wilden.
- Veel verlichte denkers ondersteunden de ‘vooruitgangsgedachte’en geloofden in
maatschappelijke vooruitgang.
• Toch onder hen ook twijfel over de mogelijkheden om met verstand de
wereld beter en mensen gelukkiger te maken.
• Armoede, gebrek en andere lende zouden vooral gevolg zijn van domheid en
achterlijkheid. → Misstanden zouden konden worden besttreden door
opvoeding, onderwijs en verspreiding van kennis.
Ideeën over politiek
- Ook gezagssverhoudingen werden getoetst aan de criteria van de redelijkheid.
- Volgens de traditonele opvattingen was de samenleving geordend naar Gods wil
➔ Verschillende groepen hadden verschillende rechten.
➔ Ieder had zijn eigen plaats.
➔ God had de koning soevereiniteit gegeven (volgens Lodewijk XIV betekende
‘droit divin’ (goddelijk recht) dat hij de absolute macht had en zich tegenover
niemand hoefte te verantwoorden, alleen tegenover God.
- Locke en Rousseau gingen uit van natuurrechten (rechten ontleend aan de natuur).
o Alle mensen:
• zijn vrij en gelijk geboren .
• hebben een natuurlijk recht op leven, gezondheid, vrijheid en bezit.
Een samenleving is rechtvaardig als deze rechten worden gerespecteerd.
o De macht van een staat is gebaseerd op sociaal contract. Dat contract houdt in:
➔ Mensen staan een deel van hun vrijheid af aan de overheid.
2
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller hendrikjannes. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $7.46. You're not tied to anything after your purchase.
