Hoorcollege 1: Ontwikkeling van de criminaliteit in het licht van de rationele-
keuzetheorie
Sterk instrumentele benadering met twee kernvragen
• Zoeken naar goede/optimale aanpak handhavingsbeleid → trefwoorden: effectiviteit
(werkt het, doet het wat, is het effectief?) en efficiëntie (levert het wat op, gaat over
welvaart → in de zin van worden we er beter/gelukkiger van, niet welvaart in de zin
van geld)
• Zoeken van verklaring voor crimineel gedrag → trefwoord: rationele-keuzetheorie
We gaan in dit vak kijken naar een aanpak die zou kunnen werken → we zoeken een
bepaalde verklaring voor crimineel gedrag en die verklaring gaan we proberen toe te passen
om te kijken wat dat dan voor implicaties heeft, wat zou je ermee kunnen doen
Opzet cursus
1. Ontwikkeling criminaliteit in het licht van de RKT
2. Empirisch onderzoek naar crimineel gedrag
3. Naar een efficiënte aanpak van de criminaliteitsbestrijding
4. Methodiek van de maatschappelijke kosten-batenanalyse
5. Toepassingen van maatschappelijke kosten-batenanalyse
Vandaag
1. Ontwikkeling criminaliteit Nederland
2. Samenhang met strafrisico
3. Basisidee rationele-keuzetheorie (RKT)
4. Rol normen en waarden in RKT
Strafrisico
Gary Becker zegt dat er eigenlijk twee elementen zijn die samen bepalen hoe groot jouw
verwachte kostenpost is als gevolg van het feit dat je mogelijk gepakt kan worden → zijn
allemaal invloeden op je gedrag, maar één van die invloeden is de kans dat je gepakt wordt
en als je gepakt wordt de boete of de sanctie die je dan opgelegd krijgt → de hoogte van die
sanctie en de kans dat je gepakt wordt, die samen maken eigenlijk dat je een verwachte
waarde hebt → bijvoorbeeld als je altijd wordt opgepakt voor fietsen zonder licht en altijd 100
euro boete krijgt, dan weet je dus dat jouw gemiddelde kostenpost iedere keer 100 euro. Als
je 50% pakkans is dan is gemiddelde kosten post dat 50 euro (0,5x100), want de ene keer
kost het 100 euro en de andere keer kost het niks → strafrisico dus 50 euro elke keer
Concept van strafrisico is dus eigenlijk: hoe groot is de verwachte waarde als je gemiddeld
genomen op de fiets stapt om zonder licht te fietsen
Het strafrisico bestaat uit de pakkans en de
strafzwaarte
Pakkans → opgehelderde misdrijven is lager dan
feitelijke gepleegde delicten en geregistreerde
misdrijven, hiervan zijn er weer minder afgedaan met
sanctie
Op basis van cijfers heb je 0,4% kans op detentie, 0,4%
kans op een taakstraf en 0,2% kans op een geldstraf
(let op! Is natuurlijk wel gemiddeld genomen)
• = 0,4% x 122 dagen + 0,4% x 58 uur + 0,2% x €1.130
• = 0,5 dag detentie + 0,2 uur taakstraf + €3 geldstraf
• Dit is dus jouw gemiddelde kostenpost die je ervaart bij het plegen van een delict als
gevolg van het ingrijpen van politie en justitie in Nederland
Sinds 1950 is het detentiedeel van het strafrisico aanzienlijk
gedaald (op basis van onvoorwaardelijke vrijheidsstraffen)
De vraag is nu: hangt dat dan samen met die toename in
criminaliteit → helpt het dus om de pakkans te vergroten en
zwaarder te straffen
Economen vinden dit interessant omdat als je je afvraagt of je
bijvoorbeeld iets moet doen met de roep om zwaarder
straffen → moet je daar dan iets mee doen? Gaan we er dan
op vooruit?
Strafrisico neemt steeds af en afgelopen jaren stijgt een klein
beetje → hoe verhoudt strafrisico met criminaliteit? → samenhang is er
Zodra strafrisico daalt, het aantal misdrijven stijgt → maar werkt niet altijd, je laat je niet
afschrikken door strafrisico maar het geeft wel weer om vervolgvragen erop te baseren →
misschien worden ze door andere dingen bepaald
Rationele keuzetheorie
• Uitgangspunt economische theorievorming → mensen streven naar een zo hoog
mogelijk niveau van welbevinden (nut), binnen de grenzen van het mogelijke →
je wil zo gelukkig mogelijk zijn tussen de grenzen dat kan
• Volgens Becker ook bruikbaar voor verklaring crimineel gedrag
• Theoretiseren = abstraheren, dus onvermijdelijke vraag → wat willen we verklaren,
ieder mens op zich met alle variatie, of de grootste gemene deler van de gemiddelde
mens? → economen willen laatste verklaren, het levert meer op dan dat het kost →
hierom bijvoorbeeld overgaan op crimineel gedrag → je zegt iets over gemiddelde
maar niet over elk individu apart
Homo economicus als karikatuur
• Mens denkt alleen aan zichzelf
• Denkt alleen aan geld
• Heeft alle relevante informatie
• En kan perfecte afweging maken
➔ Deze mens bestaat niet
Realistischere variant
• Mens heeft een zekere eigen wil
• Heeft allerlei interesses, van materiële en immateriële aard
2
, Hoorcolleges Rechtseconomie 2021 – 2022
• Kijkt om zich heen, krijgt signalen, gaat soms gericht op zoek naar informatie
• Verkeert in een sociaal netwerk
Basisidee voor verklaring crimineel gedrag
• Als zich gelegenheid tot regelovertreding voordoet, weegt potentiële dader plussen
en minnen af
• Persoonlijk gewin (G) = opbrengsten
van het delict minus de kosten van het
plegen
versus
• Strafrisico (S) = pakkans x strafmaat
(p x f)
• Regelovertreding als delict loont,
d.w.z. als G > S
Euro’s gebruiken we om uit te drukken in
hoeverre het je waard is en wat het je
oplevert het gewin → aan rechterkant van
groene strafrisico-lijntje loont het, aangezien
het gewin hoger is dan strafrisico (als mensen ‘in dit gebied zitten’ zullen ze de overtreding
dus begaan omdat het gewin hoger is)
Algemene theorie voor verklaring crimineel gedrag
• Immers, wijst op belang
Strafrisico
• Maar evenzeer op rol
Gelegenheid
Baten delict
Kosten plegen delict
- Opportunity costs (kosten van het opgeofferde alternatief)
- Preventieve maatregelen slachtoffers
• Daarmee is er indirect rol voor factoren als
Niveau werkloosheid → geeft ook weer opportunity costs, als je meer hebt heb je
ook meer te verliezen
Samenstelling bevolking → wel opletten dat er geen profilering ontstaat → of dat
er conformation bias is/ontstaat (dat je op zoek gaat naar of sneller dingen gelooft
die aansluiten bij je bestaande overtuiging)
Het begint bij de eerste theorie waarbij je zegt: er is een strafrisico, dus daarmee probeer je
die algemene verklaring te geven → dat betekent dus ook: mensen gaan pas over tot
crimineel gedrag als er ook daadwerkelijk gelegenheid is, als het iets oplevert en ook als de
kosten van het plegen van het delict laag zijn → denk ook aan de opportunity costs, dat zijn
de kosten van het opgeofferde alternatief (kosten die je op moet geven om dit te doen)
Rol normen en waarden in rationele keuzetheorie
Naast strafrisico S zijn ook normen en waarden een drempel voor crimineel gedrag (dit
model voegt neemt het strafrisico, maar voegt daar nog wat aan toe, namelijk normen en
waarden, in de vorm van intern en extern)
3
, Hoorcolleges Rechtseconomie 2021 – 2022
1. Intern → spijt / wroeging / schuldgevoel → iets wat je doet zonder dat het eigenlijk
afhankelijk is van een ander (je kan iets doen zonder dat iemand het weet, maar je er
toch rot over voelen)
2. Extern → sociale controle / schaamte / reputatieverlies negatieve
arbeidsmarktrepercussies → doordat andere mensen ergens wat van vinden, doe je
het misschien niet of ervaar je een bepaald mate van schaamte
➔ Dit soort elementen kan je gewoon in een modelletje stoppen
Interne werking van normen
Bij voertreding norm treedt spijt op, varieert per persoon: als iedereen in norm gelooft dan zal
er een lijn van links naar rechts. Op y staan de kosten. Mensen met meeste schuldgevoel
zetten we links en de mensen met minder spijt zitten meer op rechterdeel van de lijn omdat
zonder spijt zijn kosten hoger in euro’s dan voor mensen met minder schuldgevoel en dus
minder kosten in euro’s. Aan deze lijn moet een aanpassing worden gedaan. 70% gelooft in
de norm. Stel dat t=0 slechts een deel van bevolking (70%) de norm onderschrijft. Wie de
norm onderschrijft zorgt…
Extern: informele sociale controle
Normovertreding zorgt voor schaamte en reputatieverlies t.o.v. anderen → varieert per
persoon → als iedereen elkaar aanspreekt en afrekent
Deze interne en externe lijn bij elkaar optellen, dat zijn kosten die je ervaart van
reputatieverlies en spijt → dat is zwarte lijn, rode lijn is persoonlijk gewin
Bij instrumentele wereld kijk je alleen naar G en S0 → In deze wereld kijk je ook naar
schaamte en reputatieverlies die hoger is dan alleen S0 → die S0 en B0 tel je bij elkaar op
en kom je dus op zwarte lijn
R-lijn → iedereen word aangesproken en je zit altijd in sociale context ook al geloof je niet in
de norm → hierom rechte lijn en heb je geen rechte lijn bij interne werking
➔ Stabiel evenwicht: als het zo doorgaat, komen er geen veranderingen
Echter kan men besluiten om strafrisico te verminderen. Hierdoor dus minder pakkans of
boetes omlaag gaan en zorg je als regering dat je geliefder bent. Hierdoor neemt persoonlijk
gewin toe en de rode lijn omhoog schuift. Kruispunt met schaamte en schuld lijn (B+R-lijn)
veel verder naar links komt te liggen. Heirdoor is voor meer mensen het persoonlijk gewin
groter dan kosten waardoor meer mensen criminaliteit zullen plegen. Ze willen dat hun
interne werking wel klopt dus gaan ze hun gedachtes aanpassen en niet meer in norm gaan
geloven en dus geen gevoelens van spijt en wroeging kennen. Omdat minder mensen in
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller CriminologieStudent14. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $6.95. You're not tied to anything after your purchase.
