Volledige samenvatting van mijn notities, slides en het boek "Ethiek, recht en samenleving" van Bart Raymaekers. De samenvatting telt 48 pagina's.
Eerste jaar Rechten, volledig geslaagd in eerste zit dankzij deze samenvattingen. Hierin staat alle leerstof die je moet kennen!
Ethiek
Inleiding
Een eerste oriëntatie
Een etymologische aanloop
2 dimensies van het morele die door elkaar lopen
Ethos:
= verblijfplaats van dieren -> iets waar we ons thuisvoelen -> gewoonte, gebruik = geheel
van regels en gedragsvormen eigen aan een groep
vb: het Nederlands -> we hebben de regels van de taal ons eigen gemaakt
Het staat boven het individu
Èthos:
Karakter (iets gaat in tegen mijn geweten)
Moraal
Een objectief beschrijfbaar systeem van gedragsregulering m.b.t. wat goed of slecht is,
geoorloofd of verboden bij individu of groep
Moraliteit
Klemtoon gelegd op het kwalitatief niveau of gehalte van handelen en handelingsbewustzijn.
-> inhoudelijke motieven waarom we iets doen
Standpunt van het subject.
Ethiek
Een systematisch-kritische reflectie over moraal en moraliteit
Vormen van de ethiek
Descriptieve ethiek = moraalwetenschappen = brengt het morele veld in kaart, zowel vanuit
historisch als vanuit het hedendaags oogpunt
beschrijven van menselijk gedrag (bv menswetenschappen: criminologie,
geschiedenis…)
Ze kunnen niet de ligitimitieit van een norm aantonen
Normatieve ethiek = moraalfilosofie = filosofische relfectie op het morele die op zoek gaat
naar de legitimering van de morele normen -> er wordt een antwoord gezocht op de waarom-
vraag
- Algemene ethiek = bestudeert normatieve en meta-ethische problemen in hun
algemeenheid -> niet toepassen op concrete situaties
• Individuele ethiek = micro – ethiek = het menselijk handelen kan
kritisch onderzocht worden als het gaat om de mens als individu
• Sociale ethiek = macro-ethiek = het menselijk handelen kan kritisch
onderzocht worden als het gaat om de mens als gemeenschapswezen
- Bijzondere ethiek = tracht algemene principes in verband te brengen met
bijzondere situaties = toegepaste ethiek
Meta-ethiek = tweedeordemoraalfilosofie = analyseert de taal van de normatieve ethiek
=> Ethiek die nadenkt over de ethiek
,Een voorbeeld van descriptieve ethiek is het onderzoek van Kohlberg:
Onderzoeken hoe morele opvattingen evolueren in de tijd (bv naar amte we ouder worden)
technieken die hij hier voor gebruikte waren dilemmas (deze werden
voorgelegd aan grote groepen)
Het bekendste dillema is het Heinz-dilemma:
=vrouw van Heinz wordt ziek (was apotheker), er wordt een medicijn
ontwikkelt dat zijn vrouw kan genezen, maar te duur, uiteindelijk komt het in
de apotheek terecht, mag Heinz het medicijn stelen om zijn vrouw te redden?
Conclusie: er zijn verschillende niveaus
Niveau 1: pre-coventioneel, gedrag is gericht op vermijden van straf
1. regels volgen uit gehoorzaamheid tov autoriteiten
2. goed is eigenbelang volgen -> volgen van regel levert mij iets op (geen straf)
Niveau 2: conventioneel, sociale erkenning door conformiteit
3. goed is de verwachtingen van anderen vervullen en loyaal zijn
4. goed is de wetten respecteren zijn plichten vervullen
Niveau 3: postconventioneel: zich richten op algemene morele principes vanuit het oog
voor algemeen maatschappelijk belang of vanuit inzicht in de geldigheid van algemene
morele principes
5. zich houden aan onderlinge afspraken en vermeerdering van het nut voor zoveel
mogelijk mensen
6. goed is het volgen van autonoom gekozen, universele rechtvaardigheidsprincipes
Deel I Basisthema’s uit de ethiek
Hoofdstuk 1 problemen voor een normatieve ethiek
1. Legitimeringscrisis
= vaststelling dat de reflectie op normen en waarden heeft het moeilijk om zichzelf te
verantwoorden
Problematisch om normatieve ethiek te funderen
1.1 De paradox voor een actuele ethiek
= schijnbare tegenstelling
- Morele crisis:
NIET
Aantasting traditionele waarden (‘vroeger was beter’)
Nieuwe wetenschappelijke inzichten zorgen ervoor dat bepaalde
waarden onderhevig zijn aan verandering
Ontbreken van een dergelijke herformulering
Er bestaat een consensus over ethische grondovertuigingen
uitgedrukt in UVRM
- Paradox van Apel
= Een universele, dwz. intersubjectief geldige (voor alle mensen) ethiek op basis
van solidaire verantwoording schijnt tegelijk noodzakelijk en onmogelijk te zijn
Noodzakelijk: een wereldlijke verantwoordelijkheid (vb opwarming
aarde)
, Onmogelijk: de toegenome technische mogelijkheden danken we aan
onze wetenschappelijke kennis maar wetenschap kann niet beoefend
worden zonder kennis van wiskunde => kenmerk wiskunde: zekerheid
=> MAAR waar wij ons mee bezig houden is meestal niet van
wiskundige aard
Wetenschap en technologie zorgen ervoor dat er een behoefte voor ethiek ontstaat,
maar tegelijk is dergelijke ethiek onmogelijk
Paradox kan op
macro-niveau = wereldlijk niveau (opwarming aarde, verdwijnen
Amazonewoud)
Micro-niveau = individueel vlak (botsen op straat)
1.2 De disjunctie feit-waarde
a. Logisch
Disjunctie = het uit elkaar gaan van feiten en waarden => feit en waarden vallen niet
noodzakelijk samen
• Je kan niet zomaar van feit overstappen naar een moeten
Is (zijn) – ought (moeten)
(Zijn is van een wetenschappelijke orde en moeten is van een
morele orde)
b. Historisch
Het probleem van de disjunctie feit-waarde is echter niet te reduceren tot een
formeel-logisch probleem.
Het gaat om een typisch probleem van de moderniteit, dat sinds D.
Hume zijn intrede heeft ingedaan.
• Traditie (geen disjunctie) : eerst essentie daarna existentie
o Werkelijkheid wordt functioneel benadert
de dingen zijn goed als ze doen waarvoor ze bedoelt zijn
o Vb: horloge functioneert goed, wanneer het het uur correct
aanduidt
o De mens als functioneel concept
Vanuit essentiële natuur vd mens wordt zijn doel/functie afgeleid
• Moderne tijd: eerst existentie dan essentie
o Disjunctie feit – waarde zorgt voor breuk met traditie
Door opkomst moderne wetenschap
Wetenschap niet langer zoeken naar essentie (doel)
Belangrijke omkering: vrijheid vd mens is cruciaal MAAR door de
vrijheid keuzes maken -> verantwoordelijkheid -> problemen:
onzekerheid, depressie…
1.3 De disjunctie doel-middel
Disjunctie kan je ook terugvinden tussen doel en middel
De moderne mens wordt geconfronteerd met een omtovering (wereld verliest
magisch gehalte want alles heeft een rationele, wetenschappelijke verklaring) < Max
Weber
- Doelrationaliteit = afwegen en ordenen van middelen, gevolgen en alternatieven
op gestelde doelen te bereiken
, - Waarderationaliteit = het handelen dat wordt beheerst door door een geloof aan
de objectiviteit van ethische/religieuze waarden
Effect scheiding: datgene dat met waarden en doelen heeft te maken,
wordt gesitueerd buiten de sfeer vd rationaliteit
2. Onze leefwereld als post-modern
2.1. Oorsprong
Experiment vd Moderne tijd
In 16e eeuw is Westerse cultuur nieuwe koers gaan varen, waarvan de draagwijdte
geleidelijk is doorgedrongen
Nu (onze tijd) beseffen we pas de volle consequenties van deze culturele
transformaties
Verhaal leerling – tovenaar: jongeman wil leren toveren, door in leer te gaan bij oude,
volleerde tovenaar -> leert onnuttige dingen -> hij ontdekt formule om te leren toveren in het
toverboek (waar hij niet aan mocht komen) -> jongeman bracht dingen in beweging, maar
kan de dingen niet meer stilzetten:
Metafoor: wij als moderne denkende mensen hebben geprobeerd de natuur te
ontrafelen (wetten vd fysica, kernenergie) -> hoe ver kunnen we gaan? Moeten we de
natuur steeds dieper ontrafelen of moeten we stoppen? En kunnen we nog wel
stoppen?
Post – moderniteit = vermengen van genres
(Is door culturele uitingen in onze cultuur binnengedrongen)
Doordringen besef dat al deze nieuwe ontwikkelingen niet vanzelfsprekend positief
zijn -> idee van vooruitgang is verdacht geworden
a. Het ideaal van zelfbeschikking
= de idee van een volkomen ontplooiing op basis van intellectuele autonomie (=> zelf
denken, op onderzoek uitgaan, mening vormen) en van het zichzelf de wet stellen
Dit ideal vond realisering bij de wetenschappen
Verlichtingsideaal (= zelf denken) werd uitgebreid naar andere domeinen, en naar het
terrein van menselijk handelen en waardenbeleving (=menswetenschappen:
sociologie, economie, psychologie…).
Succes?
• Kan dit wel als vooruitgang gekwalificeerd worden?
• Zijn we niet iets kwijtgeraakt door alles wetenschappelijk en rationeel te gaan
doorgronden?
b. Interne tegenstrijdigheden
Droom verlichting is op eigen innerlijke grenzen gestoten:
Contradictie tussen een leven op basis van rationele kritiek en de realiteit van de
waardenbeleving
= datgene dat we leren door rationeel te denken, strookt dit met wat we persoonlijk als
waardevol beschouwen
Het is niet zomaar evident om te zeggen dat waarden door de rationaliteit worden
aangebracht:
2 redenen:
• Kiezen wij onze waarden of kiezen de waarden ons? (vb man of vrouw zijn,
kind zijn van… -> dingen die we niet zelf kiezen)
• Verlichtingsidealen (=zelf denken, kritisch zijn) zijn abstract (-> verworden tot
individualistisch ideaal)
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Marie1103. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $9.70. You're not tied to anything after your purchase.
