Summary
Examen Geschiedenis samenvatting HAVO 5
- Course
- Level
In deze samenvatting vind je alle informatie die je nodig hebt voor je examen geschiedenis.
[Show more]
Seller
Follow
Riih
Content preview
Tijdvak 5 : Ontdekkers en Hervormers 1500-1600Kenmerkende aspecten :
● Het veranderende mens-en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling
● De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid
● Het begin van de Europese expansie
● De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot
gevolg had
● Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse
staat
Renaissance : cultuurstroming in de 15e en 16e eeuw die de mens centraal stelde en de
kunst uit de klassieke Oudheid als voorbeeld nam
Humanisme : geestelijke beweging uit de 15e en 16e eeuw die zich kenmerkte door studie
van de klassieke oudheid en door zelfstandig en kritisch denken
Het veranderende mens-en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe
wetenschappelijke belangstelling
Verandering in mensbeeld ;
➣In de middeleeuwen was het leven na de dood belangrijker ( memento mori). In de
middeleeuwen dachten de mensen ook aan de gemeenschap en de groep.
➣In de Renaissance werd het leven hier belangrijker gezien ( carpe diem). Ook dachten
mensen nu meer aan het individu.
memento mori : gedenk te sterven
carpe diem : pluk de dag
Verandering in wereldbeeld :
➣ in de middeleeuwen dachten mensen dat er maar 1 groot gebied was en maar in de
renaissance waren er continenten en landen ontdekt.
➣in de middeleeuwen dachten mensen dat de aarde plat was en in de renaissance dachten
ze dat de aarde bol is
De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de Klassieke Oudheid
Met nadenken , argumenteren , redeneren en onderzoeken de wereld beter te leren kennen.
Er kwam een hernieuwde belangstelling van de Klassieke Oudheid. Kunstenaars en
schrijvers bestuderen de klassieke vormentaal en vinden hierin inspiratie voor een nieuwe
kunststroming: de Renaissance.
✫Humanisten onderzochten dit. Zoals Erasmus:
De kerk gebruikt de bijbel , de vulgaat dat is een oude vertaling van de bijbel.
Erasmus kwam veel fouten tegen in de vulgaat, hij bracht de kerk hierdoor in
problemen.
✫Wetenschapper Vesalius
die kwam ook fouten tegen in de oud-griekse arts boeken over de lichaam van de
mens. Door menselijke lichamen te onderzoeken kon hij deze fouten corrigeren
→ Deze hernieuwde oriëntatie heet het humanisme
,Het begin van de Europese expansie
Europese overzeese expansie : uitbreiding van de macht van Europa overzee , door
veroveren en ontdekken van gebieden buiten Europa vanaf 1500
Handelen met het oosten via land was niet mogelijk voor de Europeanen dat kwam doordat
Arabieren en Ottomanen Europese handelaars hun toegang weigerde tot hun gebieden. dus
gingen ze opzoek naar andere routes > over zee
Oorzaken van de Europese expansie :
✫Mogelijkheden :
- Betere schepen en instrumenten( Kompas - Astrolabium - Portolaankaarten)
- Economische omstandigheden -> geld om te investeren in ontdekkingsreizen
- Herontdekking geografische kennis uit de oudheid ( wereldkaarten uit de oudheid)
- Toegenomen macht koningen
✫Motieven :
- Eigen route naar specerijen ( peper, nootmuskaat , kaneel ,kruidnagel))
- geloof verspreiden
- Nieuwsgierigheid / wetenschappelijke belangstelling(waren de theorieën echt waar?)
Gevolgen van Europese Expansie
➣Economische gevolgen: De driehoekshandel ontstond tussen Europa, Afrika en Amerika.
Door de overzeese handel groeit de economie voor Spanje en Portugal. Spanje krijgt veel
goud en zilver. Noord-Italiaanse handelaren gaan achteruit, omdat er minder handel is over
de Middellandse Zee.
driehoekshandel : Europa leverde textiel , wapens aan Afrika en Amerika ,vanuit Afrika
brachten handelaren afrikaanse slaven naar Amerika en verkochten die daar.
➣Politieke gevolgen: Spanje en Portugal worden machtiger → meer aanzien, Spanje door
goud en zilver groter leger.
➣Religieuze gevolgen:Spaanse missionarissen trokken het gebied in en bekeerden
indianen tot het christendom > het christendom wordt verspreid
➣Wetenschappelijke gevolgen: Kennis over de wereld groeit → ze krijgen een ander
wereldbeeld want ze weten nu ook hoe de wereld eruit ziet (bijv dat Amerika bestaat),
bevestiging ideeën oudheid, nieuwe ideeën uit de nieuwe wereld.
De protestantse reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg
had
Predestinatie leer
> Je leven is al uitgepland en god weet al of jij naar de hemel of de hel gaat.
Leer van de predestinatie:
● de verlossing van de mens is voorbeschikt
● de mens kan alleen maar hopen op uitverkiezing
● de mens kan zelf niets aan zijn lot veranderen
Paus gaf de opdracht om de Sint-pieterskerk te bouwen maar daar had hij veel geld voor
nodig. Dus liet hij aflaten verkopen. Mensen kopen papieren (aflaat) hiermee kon god je
vergeven als je iets verkeerd had gedaan , ook kochten mensen een aflaat voor dode
mensen zodat hun toch naar de hemel gaan. De Paus kon hiermee geld verdienen , en als
mensen er achter komen zouden ze woedend zijn.
,De Reformatie, ook wel de Hervorming genoemd, was een beweging in de 16e eeuw die de
Rooms-katholieke kerk wilde verbeteren. Het leidde echter uiteindelijk niet tot de gewenste
hervormingen in de Katholieke kerk, maar tot een kerksplitsing. Door de reformatie
ontstonden er hierdoor twee grote christelijke geloven: het katholicisme en het
protestantisme.
De oorzaak van de reformatie zijn
- Aflaathandel (verkoop van aflaten)
- Dat de bijbel in de juiste vertaling werd gelezen
- De levensstijl van de geestelijke (veel macht en rijkdom)
- Heiligenverering en heilige relikwieën
- Geestelijke als tussenpersoon
De gevolgen reformatie zijn
- veel oorlogen over de godsdienst breken uit
- de reformatie leidde tot een kerksplitsing ( protestantisme werd een officieel
christelijk geloof
- de macht en de invloed van de Rooms-Katholieke kerk ook af
Luther was een duitse monnik die 95 misstanden over de kerk schreef en spijkerde op de
deur van de kerk. Hier begon de reformatie. Luther wordt in de rijksban gegooid maar hij
kreeg veel volgelingen deze worden als ketters (protestanten) gezien. Karel V laat Luther
komen naar Worms om zijn stellingen terug te nemen maar hij doet dat niet en wordt zoals
beloofd als vrij man losgelaten. Luther werd ontvoert door een hertog en bracht zijn tijd door
in een kasteel: Wartburg. Hier vertaalde hij de bijbel in het duits. Luther wilde uiteindelijk :
● Sola fide : door te geloven kom je in de hemel
● Sola scriptura : door zelf de bijbel te bestuderen kom je in contact met God -> bijbel
moet voor iedereen te begrijpen zijn -> vertalen in de eigen taal
Lutheranisme Calvinisme
* Alleen geloof kan mensen van de zonde * Er stond al vast voor je geboorte of je in
redden, door God’s genade kun je in de de hemel komt na je dood of niet
hemel komen (predestinatieleer)
* Afwijzing van heiligenverering * Zeer sterke afwijzing van heiligenverering
( geen beelden , gouden voorwerpen in
kerk)
* Door Bijbelstudie en bidden in contact met * Door Bijbelstudie en bidden in contact met
God. God. Bijbel in de eigen taal. ( taak van
geestelijke was om in begrijpelijke taal het
geloof en Bijbel uit te leggen)
* Vorst bepaalt het geloof in zijn land. Vorst * Volk mag in opstand komen tegen de
is hoofd van de kerk, onderdanen moeten vorst als die tegen Gods wetten ingaat
hem gehoorzamen
* Dominee, aangewezen door de gemeente * Dominee, aangewezen door de gemeente
, De contrareformatie kwam op gang oftewel de reactie van de katholieke kerk , die wouden
de reformatie uitbreiding voorkomen. Dus laten ze protestanten vervolgen en vernieuwen ze
de kerk:
→ Bisdommen worden verkleind
→ De opleiding van priesters worden verbeterd
Wat verandert er niet ?
● De vulgaat bleef de officiële bijbel
● rituelen , aflaten , relikwie , heiligen vereniging → bleven bestaan
● Kerk bleef hard optreden tegen protestanten → ze werden vervolgd en op de
brandstapel gezet
Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat
Volgorde van de opstand :
1. Smeekschrift der edelen
2. Beeldenstorm
3. Alva gaat naar Nederlanden
Nederland was niet 1 deel het waren verschillende gewesten. Elk gewest had een leider die
deel uit nam met de Staten-Generaal. Karel wou Nederland besturen en was streng
katholiek dus liet hij de bloedplakkaat uit. Bloedplakkaat is dat als je protestants was de
doodstraf voor je klaar stond ook als je las in de protestantse krant of hielp iemand die
protestant was. Na Karel V werd zijn zoon Filips II landsheer. Toen hij in Madrid was vroeg
hij zijn zus Margaretha om vanuit Brussel NL te leiden. Voor aantal edelen was de
bloedplakkaat veels te ver gegaan en boden het Smeekschrift aan Margaretha.
Margaretha was onder de indruk en deed mee met het verzoek. Protestanten kunnen nu
openlijk hun godsdienst belijden. Ze kwamen bij een en besproken allerlei soorten dingen in
de open lucht, deze vergaderingen zijn hagepreken. Het werd langzaam koud en
protestanten willen hun eigen kerken .
Ook in 1566 vond de beeldenstorm plaats, protestanten stormde kerken binnen en maakte
allerlei beelden en schilderijen kapot.
Gevolg van beeldenstorm →
Filips II stuurde ijzeren hertog Alva > Alva nam strenge maatregelen.
Hij richtte een rechtbank op om beeldenstormers te straffen : Raad van Beroerten
Ook deze rechtbank kreeg al snel de naam Bloedraad vanwege de 1100 doodvonnissen(
doodstraffen)
Willem van oranje was een stadhouder van enkele provincies. Hij werd een militaire leider
en vocht tegen Alva. Er waren verschillen :
Filips II Willem van Oranje
Centralisatie Centralisatie stoppen
1 wetgeving en 1 godsdienst Godsdienstvrijheid
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller Riih. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $4.99. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
64438 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now