Samenvatting Middeleeuwse Geschiedenis II
‘A SHORT HISTORY OF MEDIEVAL EUROPE’
Chapter 7: popes and the papacy (1000-1300)
Hoge middeleeuwen: ontwikkeling van paapse monarchie
1000: pausdom nog een bescheiden instituut met weinig macht buiten Italië.
1300: pausdom meest machtige instituut.
In de middeleeuwen was de paus ook seculier vorst over de pauselijke landgoederen (beslaan heel
centraal Italië). Daarnaast is Paus kerkelijk leider van geloof en verlossing claimt recht zich te mengen
in zaken van andere koningen en rijken.
Pausdom, kerkelijken en leken
Pausen claimen afstammelingen van st. Peter te zijn paus is baas van de apostolische kerk.
Pauselijke macht zou macht van wereldse heersers moeten overschaduwen; verlossing is belangrijker
dan wereldlijke zaken. Maar: in de vroege hoge middeleeuwen = pausdom zwak
Situatie om de vroege 11e eeuw:
kerk onder controle van aristocraten, niet de paus. Leken hebben macht over benoeming van
geestelijken en hun taken
o kloof tussen paus en kerkelijken – meeste priesters en monniken waren meer gebonden
aan lokale autoriteiten dan aan de paus.
Niet altijd slechte invloed: Keizer Hendrik III hervormt pausdom halverwege 11e eeuw
Invloed leken op de kerk zorgt voor veel corrupte en slecht leiderschap
Bisdommen werden verkocht aan kerkelijke figuren – bleken dan vaak slechte leiders te zijn
(waren corrupt en moesten aankoop bisdom terugwinnen)
o Komt protest op tegen slechte leiders: ze worden aangeduid met term simony naar
Simon de Magiër die de heilige geest wilde kopen
Pausdom vaak ook verdeeld onder aristocratische families
o Paus Benedictus IX (1032-1048); immorele paus, verkoopt zijn functie zelfs en probeert
hem daarna terug te claimen 1046 drie pausen claimen functie tegelijkertijd.
Hervorming:
Immorele karakter veranderen
o Vooral problematisch: celibaat en huwelijk
In praktijk hielden kerkelijken zich niet aan het celibaat en veel priesters
trouwden zelfs
Moreel maar ook praktisch probleem: priesters konden functie gebruiken voor land voor
hun familie en land kon uit handen kerk vallen door erfdeling.
Limitatie van de invloed van leken op de kerk
o Gematigde hervormers: willen maatschappij ‘helen’
o Radicale hervormers: willen transnationale monarchie van het pausdom maken
Strijd tussen kerk en staat
Bisschoppen en abten zijn veelal tegen hervormingen worden dan ondergeschikt aan de paus
Wereldlijk leiders zijn vaak wel voor (gematigde) hervormingen: in 1046 bemoeit Hendrik III zich met
conflict Benedictus IX en benoemt eerste van de Duits geboren pausen.
,Gregoriaanse hervormingen
Kerkelijke hervormingen Leo IX (aangesteld door Hendrik III)
Afschaffing simony
Eliminatie van kerkelijke huwelijken
Instelling opperste macht paus
Ondernemingen Leo IX:
Jaarlijkse synoden in Rome
Zending pauselijke legaten (ambassadeurs) om zijn beleid door te voeren
Reisde zelf constant rond voor synoden en straffen schuldige kerkelijken
Excommuniceert patriarch Constantinopel in 1054 omdat hij de speciale macht van de bisschop
van Rome niet erkende splitsing Roomse kerk en Oost-orthodoxe kerk
Voor sommigen ging deze hervormingen nog niet ver genoeg – paus was nog steeds aangesteld door
ingrijpen van een leek. Meest heftige hervormers hadden een kloosterachtergrond en wilden pure
vroomheid en klooster wederopleving naar pauselijke regering brengen.
Peter Damian (1007-1072)
o Door Leo IX benoemd tot kardinaal (positie ingesteld in 11e eeuw; stelde je verkiesbaar
voor pausschap)
o Krachtig preker
o Schreef voornamelijk over de uitroeiing van zonden
Is echter niet compleet tegen samenwerking tussen kerk en staat, zoals wel zijn;
Humbert of Silva Candida (1000-1061) wil de kerk helemaal vrij maken van de invloed van
leken.
Hildebrand (1020-1085) later bekend als Gregorius VII
o Geeft praktische kracht aan ideeën Humbert
o Wordt in beslag genomen door idee van samenleving gedomineerd door kerk en kerk
gedomineerd door paus
o Wordt in 1073 zelf paus: Gregorius VII
o Meest gewelddadige en onvergetelijke pontificaat van de middeleeuwen (‘heilige satan’)
Hervormingen Hildebrand (Gregoriaanse hervormingen) echter wel gevestigde realiteit in Europa
Regularisatie verkiezen paus – wordt losgemaakt van lekeninvloed
o Tijdens zwakke regering na dood Hendrik III regelen hervormers benoeming paus zelf
1059: onafhankelijkheidsverklaring ‘Papal Election Decree’ paus mag alleen
aangewezen worden door speciale geestelijken (namelijk kardinalen).
Zorgt voor oligarchische organisatie van de kerk.
Nieuwe regel om celibaat aan te scherpen
o In plaats van aangemoedigd was het celibaat nu verplicht
o Praktijk: vrouwen van priesters werden in status verlaagd tot minnares en vrouwloze
priesters bezochten bordelen
Controle over de hiërarchie van de kerk
o Mogelijkheid na dood van Hendrik III
o Struggles in Milaan
‘Conservatieven’: Hervormers:
keizer, lokale adel, paapse hervormers,
Lombardische mensen in handel &
bisschoppen nijverheid, patarenes
Hervormers zagen aartsbisschop in Milaan als imperiaal vertegenwoordiger en daarmee
van de slechtste christelijke kant (met simony en huwelijk etc.)
1059: Peter Damian trekt naar Milaan om aartsbisschop schuld van zijn zonden te
laten bekennen Milanese kerk wordt onderworpen aan het pausdom.
o 1072: Hendrik IV wordt verhinderd in benoemen aartsbisschop en geëxcommuniceerd:
Begin van investituurstrijd
,Gregorius VII, Hendrik IV en Lekeninvestituur
Traditioneel hoorden bisschoppen bij de kerk als ze van een leek 2 dingen ontvingen (lekeninvestituur):
1. Een ring die het huwelijk van de bisschop met de kerk moest symboliseren
2. Een priesterstaf die symbool stond voor de taken van de goede herder
1075: paus Gregorius VII ziet dit als onrechtmatige leken bemoeienis: vaardigt proclamatie uit waarmee
hij lekeninvestituur bant
Bedreigd hiermee alle seculiere machthebbers in Europa, bovenal Rooms Keizer Hendrik IV
o Hendrik: is van mening dat o Gregorius: ziet koningen als
monarch regeert bij gratie god boeven die geen macht hebben
+ baas is over bisschoppen. in het aanwijzen van
Stuurt beledigende brief aan bisschoppen en in tegenstelling
Gregorius als die de door hem tot de paus geen macht had
aangewezen bisschoppen iemand af te zetten/benoemen.
afwijst. Erkent Gregorius niet Excommuniceert Hendrik IV en
als paus, maar ‘false monk’. zet hem af.
Afzetting Hendrik door Gregorius blijkt effectief:
o Hendrik IV heeft niet mee zo’n sterke grip op lokale adel in de Germaanse staten en na
zijn afzetting wordt hier alle latente frustratie jegens zijn centralisatiepolitiek ontketend.
Zowel leken als kerkelijken willen geen geëxcommuniceerde heerser dienen
o Hendrik trekt naar Canossa in Italië om vergeving van Gregorius te vragen krijgt deze
uiteindelijk in 1077.
Het hervormde pausdom en haar kerk
Investituurstrijd sleept nog altijd voort na Canossa
1122: ‘officieel’ einde investituurstrijd me concordaat van Worms
Keizer (Hendrik V) geeft lekeninvestituur op
Paus (Calixtus II) kent keizer privilege toe om nieuwe bisschoppen de symbolen van territoriale
en administratieve macht toe te kennen.
Bisschoppen werden vanaf dan aangesteld naar de canon law (kerkwet), maar de keizer mocht
hierbij aanwezig zijn en het laatste woord hebben in geval van onenigheid.
Lijkt kleine overwinning pausdom, maar pausen werden hierdoor gesterkt.
Paus Urbanus II (1088-1099) verandert pauselijke administratie in soepel functionerende bureaucratie
Toename pauselijke correspondentie
Verbetering financieel management
Pauselijk hof wordt actief en effectief
Pausen krijgen controle over de structuur van de kerk
o Mede mogelijk gemaakt door hervormingen Gregorius; huwelijken kwamen minder voor
en de kerk was verantwoordelijk voor de aanstelling van geestelijken
Kruistochten bevestigen de autoriteit van het pausdom
1123: paus Calixtus II roept voor het eerst in tijden weer kerkelijke bijeenkomst bijeen voor hoge
geestelijken. Stelt nieuwe wetten en regulaties vast.
Vanaf Calixtus versterken pausen ook hun territoriale claim.
Maria van Toscane biedt in de vroege 12e eeuw pausdom claim op land was goed getrouwd en had veel
gebieden rond de alpen, was daarnaast groot voorstander van het pausdom.
Laat haar land na aan het pausdom, maar stelt later ook een testament op waarin ze het nalaat aan
Hendrik V strijd tussen kerk en staat om haar grond
1. papalist positie populair: paus is de baas van de kerk en van het Christendom. Macht van de nobelen
wordt niet genegeerd maar simpelweg onder de paus geplaatst; Twee zwaarden theorie van Gregorius:
a. God heeft het spirituele als het temporele zwaard in de handen van de paus gelegd
, b. De paus mag de seculiere autoriteit toebedelen aan een seculier leider door hem het temporele
zwaard te overhandigen
c. De paus mag het temporele zwaard altijd terugroepen
2. Imperialistisch ideaal van Henry V: de keizer als een goddelijk aangewezen leider die zowel machtig
was om over alle goddelijke als wereldlijke zaken te regeren.
3. het kerkelijke argument; minste aanhangers, stelt dat kerk en staat naast elkaar zouden moeten
bestaan. Kerk was echter wel superieur, en kon zich bemoeien met seculiere aangelegenheden als dit
nodig was.
De ontwikkelingen van ‘canon law’
Pauselijke macht heeft onder andere bijgedragen aan de ontwikkelingen en systematisering van de
kerkelijke canon law. Tijdens de investituurstrijd en strijd tussen kerk en staat zijn wetten nodig om
duidelijkheid te bieden.
Late elfde eeuw: systematisering kerkwetten (eerder losse verzameling, gebaseerd op bijbel, vroege
theologen, edicten van kerkraden, decreten van pausen). opleving Bologna, herontdekkinging corpus
Iurius Civilis. Aan de hand hiervan stelt kerk eigen wetboek op:
Systematiseren wetten
Leggen uit wat niet duidelijk is
Weerleggen wat tegenstrijdig lijkt
Wordt later ook wetenschappelijke discipline: glossatoren bestuderen wetten en voorzien ze van
commentaren (glossen)
1140: definitieve collectie klaar onder naam Concordance of Discordant Canons ofwel Decretum
Door: Gratian (canonlawyer)
o Logische topische organisatie
Stelt logische vragen
Quote relevante canons
Wil tegenstrijdigheden oplossen
Wordt later Corpus Iurius Canonici genoemd, dé autoritaire tekst van kerktribunalen
Expansie van educatie: betere juristen en bureaucraten
Nieuwe pauselijke (en ook seculiere) macht zorgt voor uitbreiding educatie; er zijn meer schriftelijke
documenten nodig
Overheidsdocumenten
Documenten van individuele transactie
Shift from ‘memory to writen record’
Documentatie wordt een belangrijkere rechtvaardiging van macht dan persoonlijke loyaliteit
Macht wordt meer uitgevoerd ‘door perkament’ dan door fysieke kracht
Resulteert in veranderingen in administratieve en sociale organisatie
lezen, schrijven en rede worden steeds belangrijker
o biedt meer kansen aan jongen mannen om te ontwikkelen
o Er komen meer scholen
kloosterscholen worden vervangen door scholen bij plaatselijke kerken en
kathedralen; in Lombardije zelfs semi-seculiere scholen.
Scholen bieden steeds hogere educatie en sommige ontwikkelen zelfs in universiteiten echter maar voor
een gelimiteerd deel van de bevolking:
o alleen voor mannen
o alleen voor kerkelijken
o alleen voor rijken
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller elsket. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $3.78. You're not tied to anything after your purchase.
