Summary
Religie, zingeving en levensbeschouwing samenvatting
- Course
- Institution
Gedetailleerde samenvatting met tekst van de Powerpoints en aanvullende diepgaande notities vanuit de les.
[Show more]
Seller
Follow
joliendhoogh2
Content preview
Religie, zingeving en levensbeschouwingCollege I. Secularisatie, Desecularisatie, hersecularisatie, globalisering
Inleiding
RZL: vraagstelling in de cursus
- Welke rol spelen godsdiensten in de samenleving/op het wereldtoneel vandaag?
- In welke mate zijn kennis van levensbeschouwelijke/religieuze systemen nodig om de wereld van
vandaag te begrijpen?
- Hoe reageren ze op secularisering en globalisering?
- Hoe bouwen aan een ‘beschaving van het samenleven’?
- Vreedzaam samenleven: ‘zijn godsdiensten deel van het probleem, zoals mainstream denken vandaag
wil, of deel van de oplossing?’
Focus van de cursus
- Focus op ‘theopolitics’ = invloed van de religies op internationale politieke kwesties
- Religies? Focus op monotheïstische godsdiensten (vooral christendom en islam, in hun complexiteit)
- Geografisch? Focus op Europa, Midden-Oosten en Afrika
Om de samenleving te begrijpen
- Sociologen hebben altijd de vraag gesteld naar religie
o Max Weber: protestantisme en kapitalisme
o Karl Marx: aliënatie en onderdrukking
19e eeuw: dacht veel na over religie en zag dit als een middel van de bezittende
klasse om de arbeiders te onderdrukken of verstrooien (vervreemding)
o Jürgen Habermans
Is religie een gepasseerd station?
- Was vroeger wel belangrijk, maar neemt het belang nu af?
- PARADIGMA: religie is in de 21de eeuw erg aanwezig, misschien zelfs meer dan vroeger:
maatschappelijke en landelijke discussies à springlevend
o Religieusgeïnspireerd terrorisme, dierenwelzijn, kerstmarkten, zwartenpietendiscussie, ...
o Religie doet er in de 21ste eeuw nog steeds toe
Belangrijke begrippen
- Zingeving
o In onze tijd/cultuur is er een crisis van de zingeving: er is geen collectief referentiekader als
zingeving meer
‘Wat is de zin van onze dagen’
Vroeger: antwoorden en herkenning in katholieke zingevingssysteem
Vanaf begin jaren ’90: einde van de grote verhalen à laat iedereen het zelf uitzoeken
Communisme als groot referentiekader van de 20ste eeuw viel weg –
Pessimistisch beeld door sommigen: individualistische samenleving, ieder heeft zijn
eigen waarheid, iedereen moet het op zichzelf uitzoeken hoe zijn eigen
levensbeschouwing in te vullen
o Levensbeschouwing = ‘Een opvatting of oordeel over het doel en de zin van het menselijk
bestaan en van het leven. De manier waarop men naar de wereld kijkt’ (Kramers)
Levensbeschouwelijke neutraliteit bestaat niet
In niets geloven (nihilisme: het leven is zinloos en doelloos) is ook een
manier van denken, een levensbeschouwing
Je zit altijd (mogelijks onbewust) in een politiek maatschappelijk of
levensbeschouwelijk denkkader
1
, In een Westerse geseculariseerde cultuur: ‘ieder heeft zijn waarheid’,
emotivistisch klimaat (McIntrye) à Toch zijn daarin ook de klassieke religies
aanwezig
Religie vs. godsdienst - Niet dezelfde begrippen: niet alle religies zijn godsdiensten
- We gebruiken deze in het Nederlands als synoniemen van elkaar
- Bij een godsdienst verwijst men rechtstreeks naar een God, wat minder het geval is bij een religie
o Bv. Boeddhisme is eerder een religie, aangezien ze geen specifieke God aanbidden –
- Religie: ‘het ultiem zingevingssysteem via symbolen, riten en opvattingen over het transcendente (wat
ons overstijgt) of opvattingen over het meta-empirische (wat niet direct waarneembaar is)’
1. Secularisatiethese
Volgens secularisatiethese: "de rol van religie neemt af in moderne, geïndividualiseerde samenlevingen met
een liberale democratie, naarmate de levensstandaard toeneemt, een seculier-wetenschappelijk
vertoog/discours aan belang wint, en de emancipatie van individuen en groepen groeit."
- Elementen van de definitie
o Dat wetenschappelijke vertoog in de definitie zegt: hoe meer wetenschap kennis bijbrengt,
hoe minder godsdienst er zal zijn en nodig zal zijn
o Emancipatie van individuen en groepen denk aan vrouwelijke emancipatie, LGBT
emancipatie, ..
- Het belang van godsdienst neemt af op twee gebieden:
o Op maatschappelijk niveau: door scheiding van kerk en staat krijgen religieuze instellingen (bij
ons kerk) minder vat op het sociale leven ivm vroeger
Kerken domineren minder het sociale leven dan vroeger
o Op individueel niveau: individualisering van zingeving maakt religie minder relevant
Mensen stellen tegenwoordig hun levensbeschouwelijk pakket zelf samen , en doen
dat niet meer via religieuze beschouwingen vb. ik vind dat belangrijk, ik hecht mij
aan deze principes, ..
Mensen zijn daar niet even eenduidig in vandaag
- In de sociologie zijn er een aantal mensen die hierover hebben nagedacht
o Godsdienstsociologen die hierover hebben gewerkt zijn Max Weber, Emile Durkheim, Peter
Berger (The Sacred Canopy: Elements of a Sociological Theory of Religion, 1967)
Peter Berger schreef zijn werk in het hoogtepunt van secularisering en duidde met
zijn werk ook die gedachte en die cultuuromslag van 1968 in de Westerse wereld van
een naar antiautoritaire houding (seksuele liberalisering, ..) ook capteert
o Maar ook recentere sociologen als Steve Bruce (Secularization in the West, 2002)
- De steile val van het Godsgeloof en de achteruitgang van kerkbezoek in traditioneel katholieke of
protestantse landen, zeker vanaf de ‘culturele revolutie’ van 1968, zetten de these kracht bij
- André Glücksmann stelde in La troisième mort de Dieu (2000) dat vooral de grote rampen die de
mensheid hebben getroffen van de twintigste eeuw (zoals de massadodingen Verdun-Auschwitz-
Rwanda) het geloof in een voorzienige en goede God een definitieve knauw hadden gegeven
o Maar het debat had behoefte aan meer nuancering, stelde onder meer José Casanova voor
Tot 1989 (zolang de wereld verdeeld was als een communistische of Westerse wereld ) leek “godsdienst een
maatschappelijk randverschijnsel” te worden, dus religie leek gewoonweg uit te doven
- In de communistische wereld (nu nog steeds in Noord-korea) bestond er namelijk geen
godsdienstvrijheid
o Deze gemeenschappen zijn anti-godsdienstig en verbieden of leggen religie sterk aan banden
- In de Westerse wereld was er wel die godsdienstvrijheid, maar daar speelde wel de secularisatie en
crisis van het Godsgeloof
2
,2. Verfijning van de secularisatiedebat
Op de secularisatiethese kwam al snel kritiek, dat die de gang van zaken te simpel en te veralgemenend
voorstelde nood aan verfijning van het secularisatie debat want de godsdienstbeleving veranderde
misschien wel, maar het was duidelijk dat godsdienst niet zomaar verdween uit geavanceerde samenlevingen
- In Religie in de Stad van de Mens (1984) stelde Harvey Cox dat zeker in stedelijke en urbane contexten
(de aanhang aan) religie hardnekkiger was dan de secularisatiethese aanvankelijk had verondersteld,
sterker nog; de stad is een bron voor levendige religiositeit
Volgens José Casanova: Public religions in the Modern World (1994) is er verwarring door drie niveaus van
secularisering door elkaar te haspelen: die drie aspecten van secularisatie zijn:
- a) Als secularisatie gaat over of het resultaat is van het scheiden van politieke en religieuze sfeer (maw
scheiding staat en godsdienst), dan is dat toe te juigen
o De autonomie van elke sfeer (staat, politieke, religieuze) moet namelijk gerespecteerd
worden en geen interventie van religie bij de staat
- b) Het verminderen van het belang van (geïnstitutionaliseerde) religie, zowel op maatschappelijk als
individueel vlak
- c) Sommigen zien secularisatie als de privatisering van religie (= problematisch): dat het religieuze
geen invloed mag hebben op het publieke forum, want daar zou neutraliteit alleen gelden
o Religie is dus iets dat je doet achter de voordeur, maar niet op de straat Casanova zegt dat
het niet de roeping van religie kan zijn om volledig buiten het publieke domein te liggen, juist
omdat religies een bepaalde maatschappij visie met zich meenemen
Charles Taylor pleit voor een verfijning van het debat over seculiere staat met A secular Age, 2007
- Volgens hem is secularisatie ≠ afwezigheid van religie. Wel is een seculiere staat belangrijk om het
samenleven van verschillende godsdiensten mogelijk te maken
- Er moet een verschil gemaakt worden tussen doelstelling en middelen van een seculiere staat
o a) doelstelling: bevorderen wederzijds van respect tussen mensen van een verschillende
levensbeschouwing en religie + de bescherming van de gewentsvrijheid van het individu,
namelijk een individu is vrij om geloven of niet te geloven, en te geloven wat hij/zij wil
o b) middel: de scheiding tussen kerk en staat waarin je die twee seren uit elkaar haalt en
bepaalde linken verminderd
dit is geen doel op zich, maar een middel om de eerste doelstelling te bereiken
Dat kan mee de sterke verschillen verklaren die er bestaan tussen verschillende soorten secularisme en staten
die zichzelf seculier noemen: de scheiding tussen kerk en staat is een complex begrip en die wordt per land
verschillend ingevuld
- VS: zelden zal er een president zijn die zijn toespraak eindigt zonder de woorden ‘God bless America’
nochtans zullen er weinig Amerikanen dit een inbreuk vinden op de scheiding van kerk en staat
o Bij ons zou dat echter wel gek klinken moest de Eerste minister dit zeggen na een toespraak
- Er zijn twee grote modellen hierin:
o 1) Republikeinse model (Frankrijk): legt de nadruk op middelen (scheiding van kerk en staat)
en dus op de neutraliteit van de Staat en de overheid (model noemt laicité)
In Frankrijk staat tot op de dag van vandaag die scheiding centraal vb. de rol van
Islam in de samenleving onder druk door laicité (verbod op religieuze tekenen zoals
hoofddoeken dat hard wordt doorgevoerd)
Als ze die scheiding niet verzekeren, en dus die levensbeschouwelijke tekenen niet
verstopt worden, dan werkt dat een communautarisme (afgescheide groepen in de
samenleving) elke burger op hetzelfde niveau
o 2) Liberale model (Angelsaksisch): de nadruk op doelstelling waarbij ze een samenstelling
willen waarin mensen met een andere levensbeschouwelijke overtuiging met elkaar
respectvol omgaan en elkaars gewetensvrijheid accepteert, met pragmatische (itt principiële
in FR) omgang met de middelen en religie
3
, Levensbeschouwelijke tekenen zoals een tulband, hoofddoeken, worden er veel
meer getolereerd dan in landen met republikeinse modellen (VS, UK, ..)
o In de praktijk gaat het eerder om een continuüm – onderling verschillen
Zo vertoont Belgische model trekken van beiden: unieke invulling aan de seculiere
staat door de 'verzuiling' (= de verkaveling van de staat volgens ideologisch-
levensbeschouwelijke breuklijnen, katholiek, socialistisch en liberaal)
Enerzijds weegt dat Franse Republikeinse model door, maar anderzijds
hebben we ook oor voor het idee van pragmatiek (angelsaksisch)
"Believing without belonging" – Grace Davie stelt vast dat geloof in bepaalde zaken (leven na de dood, ziel, …)
in Europa niet even hard/snel vermindert als de band met kerken en godsdiensten.
- vraag: is dit een tijdelijk verschijnsel?
"Vicarious religion": band met institutionele kerk wordt losser, maar dat betekent niet dat meerderheid tégen
de kerk is. Een kleine minderheid stelt religieuze handelingen in naam van een grotere groep. Die groep rekent
erop dat kerkelijke diensten toegangelijk blijven als "public service"
- bv huwelijken, begrafenissen
3. Paradigmawissel met het einde van de Koude Oorlog
Desecularisatie = de tegengestelde trend aan secularisatie namelijk het herwinnen aan belang van religie
- Paradigma wissel van secularisatiethese naar desecularisatie is gekomen op het einde van de Koude
Gilles Kepel schreef het boek ‘La revanche de Dieu’ (1991): gaat over de oorlog in Joegoslavië die uiteen viel in
Kroaten, Serviërs, Albanezen en hoe die breukllijnen in die samenleving, nadat het communisme wegviel
breuklijnen waren die cultureel-religieus bepaald waren
- Eén van de eersten die de terugkeer van religieuze-culturele krachten gesignaleerd had.
Later deden John Micklethwait and Adrian Wooldrigde met God is Back (2009) dit ook
- De twee auteurs waren hoofdauteurs waren journalisten bij ‘The Economist’ (tijdschrift met een
duidelijk kapitalistisch en liberaal wereldbeeld) waar er aan de opkomst van religie niet veel aandacht
aan werd gehecht, maar nu opeens wel
Wanneer was die terugkeer van religie begonnen?
- De meeste auteurs signaleerden 1978 als een breukjaar:
o In dat jaar brak de Iraanse revolutie uit waarbij de conservatieve sjiitische geestelijke
Ayatollah Khomeini het volk kon aansporen de Shah Rezah Pahlevi, die het land een
moderniserende en westersgezinde koers (obv US) liet varen met een liberale omgang met
religie, van de macht te verdrijven en een Islamitische staat op te zetten
o In datzelfde jaar werd de Poolse kardinaal Karol Wojtyla verkozen tot paus Johannes Paulus II:
deze kerkleider speelde een belangrijke rol in de geweldloze revolutie die 15 zou leiden tot de
ontmanteling van het communistische systeem in Polen, in heel Oost-Europa en uiteindelijk
in de Sovjet-Unie
- Andere auteurs, zoals Amin Malouf en Manlio Graziano plaatsen de breuklijn nog vroeger, met name
bij de opkomst van de fundamentalistische islam na de nederlaag van de Arabische landen tegen Israël
bij de Zesdaagse oorlog (1967).
In Westerse cultuur oogt het plaatje complex
- Secularisering/geloofsafval zet door
o Er bestaat namelijk in het Westen het anti-religieuze radicaal atheïsme van Richard Dawkins,
The God Delusion, Christopher Hitchens, Sam Harris, … die vandaag de dag nog bestaat
- Tegelijkertijd zag je bij atheïsten en niet-gelovige wetenschappers een soort hernieuwde waardering
voor de rol van godsdienst
o Tiger, Mc Guire Het goddelijke brein
4
The benefits of buying summaries with Stuvia:
Guaranteed quality through customer reviews
Stuvia customers have reviewed more than 700,000 summaries. This how you know that you are buying the best documents.
Quick and easy check-out
You can quickly pay through credit card or Stuvia-credit for the summaries. There is no membership needed.
Focus on what matters
Your fellow students write the study notes themselves, which is why the documents are always reliable and up-to-date. This ensures you quickly get to the core!
Frequently asked questions
What do I get when I buy this document?
You get a PDF, available immediately after your purchase. The purchased document is accessible anytime, anywhere and indefinitely through your profile.
Satisfaction guarantee: how does it work?
Our satisfaction guarantee ensures that you always find a study document that suits you well. You fill out a form, and our customer service team takes care of the rest.
Who am I buying these notes from?
Stuvia is a marketplace, so you are not buying this document from us, but from seller joliendhoogh2. Stuvia facilitates payment to the seller.
Will I be stuck with a subscription?
No, you only buy these notes for $11.27. You're not tied to anything after your purchase.
Can Stuvia be trusted?
4.6 stars on Google & Trustpilot (+1000 reviews)
52510 documents were sold in the last 30 days
Founded in 2010, the go-to place to buy study notes for 14 years now